Tổng quan nghiên cứu

Việc luyện phát âm cho học sinh lớp 1 trong môn Tiếng Việt đóng vai trò then chốt trong việc hình thành kỹ năng ngôn ngữ cơ bản, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học. Theo khảo sát tại thành phố Hải Phòng, hơn 80% học sinh lớp 1 gặp phải các lỗi phát âm phổ biến như phát âm sai phụ âm đầu, âm cuối và thanh điệu, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng đọc, viết và giao tiếp. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất quy trình và biện pháp luyện phát âm hiệu quả, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của học sinh lớp 1, góp phần nâng cao năng lực phát âm chuẩn và kỹ năng sử dụng tiếng Việt. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại một số trường tiểu học thuộc các quận Ngô Quyền, Lê Chân, Hồng Bàng, Kiến An của thành phố Hải Phòng trong năm học 2023-2024. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc cải thiện phương pháp dạy học phát âm, giúp giáo viên nâng cao hiệu quả giảng dạy và học sinh phát triển toàn diện kỹ năng ngôn ngữ, đồng thời góp phần bảo tồn sự trong sáng của tiếng Việt.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết ngữ âm học tiếng Việt, trong đó mô hình cấu trúc âm tiết gồm âm đầu, âm đệm, âm chính, âm cuối và thanh điệu được sử dụng làm cơ sở phân tích. Lý thuyết về chính âm và chính tả nhấn mạnh sự thống nhất phát âm chuẩn nhằm đảm bảo sự đồng bộ giữa nói và viết. Ngoài ra, các nguyên tắc giáo dục tiểu học theo chương trình phổ thông 2018 được áp dụng để xây dựng quy trình luyện phát âm phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 1, bao gồm khả năng chú ý ngắn, trí nhớ hạn chế và tính hiếu động. Các khái niệm chính bao gồm: phát âm chuẩn, lỗi phát âm, phương ngữ, kỹ năng đọc hiểu, và phương pháp dạy học tích cực.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp điều tra xã hội học kết hợp với phương pháp thực nghiệm sư phạm. Mẫu nghiên cứu gồm 60 giáo viên và 120 học sinh lớp 1 tại 5 trường tiểu học trên địa bàn thành phố Hải Phòng. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện và mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Dữ liệu thu thập qua phiếu khảo sát, phỏng vấn sâu, quan sát lớp học và kiểm tra phát âm của học sinh. Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả để đánh giá thực trạng và so sánh kết quả trước và sau thực nghiệm. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 12/2023 đến tháng 7/2024, bao gồm khảo sát thực trạng, xây dựng quy trình, tổ chức thực nghiệm và đánh giá hiệu quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng phát âm của học sinh lớp 1: Khoảng 82% học sinh mắc lỗi phát âm âm đầu như phát âm /l/ thành /n/, 46,5% mắc lỗi phát âm âm cuối như phát âm /ch/ thành /t/, và 51,5% mắc lỗi phát âm âm chính như đọc âm /ươ/ thành /ie/. Tỷ lệ lỗi thanh điệu chiếm khoảng 20,6%, chủ yếu là nhầm lẫn giữa thanh hỏi và thanh sắc.

  2. Nhận thức và phương pháp của giáo viên: 90% giáo viên đánh giá việc luyện phát âm là rất quan trọng hoặc quan trọng trong môn học vần. Phương pháp trực quan và luyện tập theo mẫu được sử dụng thường xuyên với tỷ lệ lần lượt là 56,3% và 53,3%. Tuy nhiên, chỉ 26,3% giáo viên thường xuyên áp dụng dạy học theo nhóm, còn lại chủ yếu dạy trong lớp và qua thực hành.

  3. Nguyên nhân lỗi phát âm: 51,7% giáo viên cho rằng nguyên nhân chính là học sinh không phân biệt được các từ khó, dễ lẫn; 41,3% cho rằng ảnh hưởng của phương ngữ là nguyên nhân quan trọng; 18,3% do học sinh không thường xuyên tự luyện phát âm.

  4. Thuận lợi và khó khăn của giáo viên: 95% giáo viên phát âm chuẩn và nắm vững cách thức phát âm, 70% học sinh tập trung nghe và chịu sửa lỗi. Tuy nhiên, 80% giáo viên gặp khó khăn do ảnh hưởng phương ngữ, 81,7% thiếu bài tập luyện phát âm cụ thể, và 45% học sinh nhút nhát, thụ động trong luyện tập.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy việc luyện phát âm cho học sinh lớp 1 tại Hải Phòng còn nhiều hạn chế, đặc biệt là các lỗi phát âm phổ biến liên quan đến âm đầu, âm cuối và thanh điệu. Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ ảnh hưởng phương ngữ và thiếu bài tập luyện phát âm chuyên biệt. So sánh với các nghiên cứu trong nước, kết quả tương đồng với báo cáo của một số địa phương khác về ảnh hưởng phương ngữ và phương pháp dạy học còn truyền thống, chưa phát huy tính tích cực của học sinh. Việc giáo viên chủ yếu sử dụng phương pháp trực quan và luyện tập theo mẫu là phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 1, tuy nhiên cần đa dạng hóa hình thức dạy học để tăng hứng thú và hiệu quả. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ lỗi phát âm theo từng loại âm và bảng so sánh kết quả đánh giá trước và sau khi áp dụng quy trình luyện phát âm mới.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và áp dụng quy trình luyện phát âm chuẩn: Thiết kế quy trình luyện phát âm theo từng bước từ nhận diện âm, luyện phát âm từng âm vị đến luyện phát âm trong từ và câu, đảm bảo phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông 2018. Thời gian áp dụng trong năm học, do giáo viên chủ nhiệm và giáo viên tiếng Việt phối hợp thực hiện.

  2. Đa dạng hóa phương pháp dạy học: Khuyến khích giáo viên sử dụng kết hợp phương pháp trực quan, luyện tập theo mẫu, trò chơi học tập và dạy học theo nhóm để tăng tính chủ động, sáng tạo và hứng thú của học sinh. Thời gian triển khai trong các tiết học tiếng Việt hàng tuần.

  3. Phát triển hệ thống bài tập luyện phát âm chuyên biệt: Xây dựng bộ bài tập luyện phát âm đa dạng, có phân loại theo mức độ khó và loại lỗi phát âm phổ biến, giúp học sinh luyện tập thường xuyên và có hệ thống. Chủ thể thực hiện là tổ chuyên môn tiếng Việt của các trường tiểu học, phối hợp với phòng giáo dục.

  4. Tăng cường phối hợp với phụ huynh: Tuyên truyền, hướng dẫn phụ huynh cách hỗ trợ luyện phát âm cho con em tại nhà, tạo môi trường luyện tập liên tục và hiệu quả. Thời gian thực hiện liên tục trong năm học, do nhà trường và giáo viên chủ nhiệm đảm nhiệm.

  5. Đào tạo, bồi dưỡng giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn nâng cao năng lực chuyên môn về luyện phát âm, phương pháp dạy học tích cực và xử lý lỗi phát âm cho giáo viên tiểu học. Thời gian tổ chức định kỳ hàng năm, do phòng giáo dục phối hợp với các trường đại học sư phạm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nắm bắt quy trình và biện pháp luyện phát âm hiệu quả, áp dụng vào giảng dạy để nâng cao chất lượng môn Tiếng Việt, đặc biệt trong lớp 1.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, chương trình đào tạo và hỗ trợ giáo viên trong việc nâng cao kỹ năng luyện phát âm cho học sinh.

  3. Sinh viên ngành giáo dục tiểu học: Tham khảo để hiểu rõ hơn về phương pháp dạy học