## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục Việt Nam, việc đổi mới phương pháp dạy học trở thành yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Môn Giáo dục công dân (GDCD) giữ vai trò quan trọng trong việc hình thành nhân cách, thế giới quan và kỹ năng sống cho học sinh trung học phổ thông (THPT). Tuy nhiên, thực tế cho thấy việc dạy học môn GDCD còn nhiều hạn chế, đặc biệt là phương pháp dạy học truyền thống chưa phát huy hiệu quả tối đa. Phương pháp đóng vai (PPĐV) được xem là một trong những phương pháp dạy học tích cực, giúp học sinh chủ động, sáng tạo và thực hành kỹ năng ứng xử trong các tình huống giả định.

Luận văn tập trung nghiên cứu việc sử dụng phương pháp đóng vai trong dạy học môn GDCD lớp 12 tại các trường THPT huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh trong năm học 2016-2017. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ cơ sở lý luận, khảo sát thực trạng sử dụng PPĐV, đồng thời đề xuất quy trình và biện pháp nâng cao hiệu quả áp dụng phương pháp này. Phạm vi nghiên cứu giới hạn trong phần “Công dân với pháp luật” của chương trình GDCD lớp 12.

Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc đổi mới phương pháp dạy học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục công dân, phát triển năng lực và phẩm chất học sinh, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho giáo viên và nhà quản lý giáo dục trong việc áp dụng PPĐV hiệu quả.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử**: Là cơ sở phương pháp luận giúp phân tích mối quan hệ biện chứng giữa người dạy và người học trong quá trình dạy học.
- **Lý luận về phương pháp dạy học tích cực**: Nhấn mạnh vai trò chủ động, sáng tạo của học sinh trong quá trình học tập, trong đó PPĐV là một phương pháp tích cực nổi bật.
- **Lý thuyết vai trò và kịch trong xã hội học**: Giúp hiểu bản chất của PPĐV là sự nhập vai, hóa thân vào các tình huống, nhân vật nhằm phát triển kỹ năng và thái độ.
- **Khái niệm chính**:
  - *Phương pháp dạy học*: Tổ hợp cách thức hoạt động của giáo viên và học sinh nhằm đạt mục tiêu dạy học.
  - *Phương pháp đóng vai*: Phương pháp dạy học thông qua việc học sinh nhập vai, diễn xuất các tình huống giả định để trải nghiệm và rút ra bài học.
  - *Giáo dục công dân*: Môn học giúp hình thành nhân cách, kỹ năng sống và ý thức pháp luật cho học sinh.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: 
  - Khảo sát thực trạng sử dụng PPĐV tại 3 trường THPT huyện Quế Võ với 8 giáo viên và 300 học sinh lớp 12 (150 phiếu trước và 150 phiếu sau thực nghiệm).
  - Quan sát, phỏng vấn giáo viên và học sinh.
  - Thu thập số liệu điểm kiểm tra, thi học kỳ của học sinh tham gia thực nghiệm.
- **Phương pháp phân tích**:
  - Phân tích định tính: Đánh giá nhận thức, thái độ của giáo viên và học sinh về PPĐV.
  - Phân tích định lượng: So sánh điểm số giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, thống kê mức độ sử dụng PPĐV.
- **Timeline nghiên cứu**: 
  - Nghiên cứu lý thuyết và khảo sát thực trạng: 3 tháng.
  - Thực nghiệm áp dụng PPĐV trong dạy học: 1 học kỳ (6 tháng).
  - Phân tích kết quả và đề xuất giải pháp: 2 tháng.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Nhận thức về vai trò môn GDCD**: 100% giáo viên và học sinh khảo sát đánh giá môn GDCD rất quan trọng hoặc quan trọng trong việc hình thành nhân cách học sinh.
- **Lý do học sinh đánh giá cao môn GDCD**: 40% cho rằng môn học cung cấp thế giới quan và phương pháp luận khoa học; 33% nhấn mạnh kiến thức, kỹ năng thiết thực; 24% liên quan đến nhiều lĩnh vực đời sống xã hội.
- **Thực trạng sử dụng PPĐV**: Giáo viên thường xuyên sử dụng PPĐV chiếm khoảng 60%, thỉnh thoảng 30%, còn lại chưa sử dụng hoặc rất ít.
- **Hiệu quả thực nghiệm**: Điểm kiểm tra 1 tiết và điểm thi học kỳ của lớp thực nghiệm sử dụng PPĐV cao hơn lớp đối chứng từ 10-15%, thể hiện qua biểu đồ so sánh điểm số.
- **Mức độ hứng thú học tập**: Sau thực nghiệm, 85% học sinh thể hiện sự hứng thú cao với môn GDCD, tăng 30% so với trước thực nghiệm.

### Thảo luận kết quả

Việc áp dụng PPĐV giúp học sinh phát huy tính tích cực, chủ động trong học tập, giảm tính thụ động và nhàm chán của phương pháp truyền thống. Sự nhập vai giúp học sinh trải nghiệm thực tế, phát triển kỹ năng giao tiếp, ứng xử và tư duy phản biện. Kết quả điểm số và mức độ hứng thú học tập tăng rõ rệt chứng tỏ PPĐV phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh THPT.

So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này đồng nhất với quan điểm PPĐV là phương pháp dạy học tích cực hiệu quả trong các môn khoa học xã hội. Tuy nhiên, việc sử dụng PPĐV còn gặp khó khăn do hạn chế về thời gian, cơ sở vật chất và kỹ năng của giáo viên. Do đó, cần có sự hỗ trợ và đào tạo chuyên sâu cho giáo viên để phát huy tối đa hiệu quả phương pháp này.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu cho giáo viên** về kỹ năng xây dựng kịch bản, phân vai và quản lý lớp khi sử dụng PPĐV, nhằm nâng cao năng lực giảng dạy trong vòng 6 tháng tới.
- **Xây dựng quy trình chuẩn áp dụng PPĐV** trong dạy học môn GDCD, bao gồm thiết kế bài giảng, thực hiện và đánh giá kết quả học tập, áp dụng tại các trường THPT huyện Quế Võ trong năm học tiếp theo.
- **Đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị hỗ trợ** như phòng học đa năng, đạo cụ, trang phục để tạo điều kiện thuận lợi cho việc tổ chức các tiết học đóng vai, thực hiện trong 1-2 năm tới.
- **Khuyến khích học sinh tích cực tham gia** vào quá trình xây dựng kịch bản và diễn xuất, đặc biệt là học sinh nhút nhát, nhằm phát triển kỹ năng mềm và sự tự tin, thực hiện liên tục trong các tiết học.
- **Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, giáo viên và phụ huynh** trong việc hỗ trợ học sinh học tập môn GDCD bằng PPĐV, nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục toàn diện.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên môn Giáo dục công dân**: Nắm vững cơ sở lý luận và thực tiễn sử dụng PPĐV, áp dụng hiệu quả trong giảng dạy để nâng cao chất lượng bài giảng.
- **Nhà quản lý giáo dục**: Tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và hỗ trợ cơ sở vật chất cho các trường THPT trong việc đổi mới phương pháp dạy học.
- **Sinh viên, học viên cao học ngành Giáo dục**: Tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp dạy học tích cực, đặc biệt trong lĩnh vực giáo dục công dân và các môn khoa học xã hội.
- **Các nhà nghiên cứu giáo dục**: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm và phân tích sâu sắc về hiệu quả PPĐV, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo về đổi mới phương pháp dạy học.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Phương pháp đóng vai là gì?**  
Phương pháp đóng vai là phương pháp dạy học trong đó học sinh nhập vai, diễn xuất các tình huống giả định để trải nghiệm, từ đó phát triển kỹ năng và rút ra bài học nhận thức.

2. **PPĐV có phù hợp với môn Giáo dục công dân không?**  
Rất phù hợp vì môn GDCD đòi hỏi học sinh phát triển kỹ năng sống, tư duy phản biện và thái độ ứng xử, PPĐV giúp học sinh thực hành và trải nghiệm thực tế.

3. **Làm thế nào để giáo viên xây dựng kịch bản đóng vai hiệu quả?**  
Giáo viên cần xây dựng kịch bản rõ ràng, có kịch tính, phù hợp với nội dung bài học và tạo điều kiện cho học sinh sáng tạo, đồng thời hướng dẫn kỹ lưỡng trước khi thực hiện.

4. **Những khó khăn khi áp dụng PPĐV là gì?**  
Khó khăn gồm thiếu thời gian chuẩn bị, cơ sở vật chất chưa đầy đủ, học sinh chưa quen với phương pháp, và giáo viên chưa có kỹ năng quản lý lớp khi tổ chức đóng vai.

5. **PPĐV giúp cải thiện kết quả học tập như thế nào?**  
PPĐV giúp tăng hứng thú học tập, phát triển kỹ năng mềm, nâng cao điểm số kiểm tra và thi học kỳ, đồng thời giúp học sinh hiểu sâu sắc và vận dụng kiến thức vào thực tế.

## Kết luận

- Phương pháp đóng vai là phương pháp dạy học tích cực, phù hợp với môn Giáo dục công dân, giúp phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh.  
- Nghiên cứu đã chứng minh PPĐV nâng cao hiệu quả học tập và hứng thú của học sinh lớp 12 tại các trường THPT huyện Quế Võ.  
- Việc áp dụng PPĐV cần có quy trình chuẩn, sự đầu tư về cơ sở vật chất và đào tạo giáo viên bài bản.  
- PPĐV góp phần đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng giáo dục công dân, phát triển toàn diện năng lực học sinh.  
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng PPĐV trong thời gian tới, hướng tới mục tiêu giáo dục hiện đại và hiệu quả.

**Hành động tiếp theo:** Các trường THPT huyện Quế Võ cần triển khai đào tạo giáo viên, xây dựng quy trình áp dụng PPĐV và đầu tư cơ sở vật chất để phát huy tối đa hiệu quả phương pháp này trong năm học tới.