Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục toàn diện theo định hướng của Bộ Giáo dục và Đào tạo, việc phát huy tính tích cực của học sinh trong quá trình dạy học môn Mỹ thuật, đặc biệt là phân môn Vẽ tranh, trở thành một yêu cầu cấp thiết. Tại trường Trung học cơ sở Tân Triều, huyện Thanh Trì, thành phố Hà Nội, môn Mỹ thuật đã được đưa vào chương trình chính khóa từ những năm 1980, thu hút sự quan tâm của học sinh và đạt nhiều thành tích trong các cuộc thi vẽ tranh thiếu nhi trong nước và quốc tế. Tuy nhiên, thực trạng dạy học phân môn Vẽ tranh vẫn còn nhiều hạn chế về phương pháp, cơ sở vật chất và sự chủ động sáng tạo của học sinh.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xây dựng và áp dụng các phương pháp dạy học phân môn Vẽ tranh theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh, góp phần nâng cao chất lượng học tập tại trường THCS Tân Triều. Nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng dạy học, đánh giá mức độ yêu thích và năng lực sáng tạo của học sinh, đồng thời đề xuất các biện pháp phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi từ 11 đến 15 tuổi, giai đoạn phát triển quan trọng của học sinh trung học cơ sở.

Phạm vi nghiên cứu giới hạn trong các bài học phân môn Vẽ tranh thuộc chương trình Mỹ thuật THCS tại trường THCS Tân Triều, với dữ liệu thu thập từ năm học 2015-2017. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp tài liệu tham khảo cho giáo viên Mỹ thuật, góp phần đổi mới phương pháp dạy học, đồng thời phát huy năng lực sáng tạo và tính tích cực trong học tập của học sinh, từ đó nâng cao hiệu quả giáo dục thẩm mỹ trong nhà trường.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết dạy học tích cực, trong đó học sinh được xem là trung tâm của quá trình học tập, chủ động tiếp nhận và sáng tạo kiến thức. Lý thuyết này nhấn mạnh vai trò của giáo viên như người thiết kế và hướng dẫn hoạt động học tập, tạo điều kiện để học sinh phát huy tính tích cực, tự giác và sáng tạo.

Mô hình phát huy tính tích cực học tập của học sinh được xây dựng dựa trên các nguyên tắc: tổ chức hoạt động học tập đa dạng, tăng cường học tập cá thể kết hợp hợp tác nhóm, và kết hợp đánh giá của giáo viên với tự đánh giá của học sinh. Các khái niệm chính bao gồm: phương pháp dạy học tích cực, phương pháp quan sát, phương pháp trực quan, phương pháp vấn đáp gợi mở, phương pháp luyện tập sáng tạo và phương pháp hợp tác nhóm.

Ngoài ra, nghiên cứu vận dụng lý thuyết tâm lý học lứa tuổi của L.X Vygotsky và Howard Gardner về trí thông minh đa dạng, đặc biệt là trí thông minh thị giác - không gian, làm cơ sở để thiết kế các hoạt động dạy học phù hợp với đặc điểm nhận thức và tâm sinh lý của học sinh THCS.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ trường THCS Tân Triều, huyện Thanh Trì, Hà Nội, bao gồm khảo sát ý kiến của 40 học sinh và giáo viên Mỹ thuật, quan sát thực nghiệm các tiết học phân môn Vẽ tranh, phân tích sản phẩm tranh vẽ của học sinh và kết quả các cuộc thi tranh thiếu nhi cấp huyện, thành phố và quốc gia.

Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm phân tích định tính qua quan sát, trao đổi trực tiếp và phân tích sản phẩm học tập; phân tích định lượng qua phiếu khảo sát và thống kê kết quả học tập. Cỡ mẫu gồm 2 lớp học (lớp thực nghiệm 6A1 và lớp đối chứng 6A3) được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho đối tượng nghiên cứu.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm học 2015 đến 2017, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, xây dựng và áp dụng biện pháp dạy học mới, thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ yêu thích phân môn Vẽ tranh của học sinh: Kết quả khảo sát cho thấy 82% học sinh yêu thích phân môn Vẽ tranh, cao hơn so với các phân môn khác trong môn Mỹ thuật như Vẽ theo mẫu (khoảng 70%) và Vẽ trang trí (khoảng 68%). Màu sắc được đánh giá là yếu tố hấp dẫn nhất với 83% học sinh thích thú.

  2. Kết quả học tập và sáng tạo của học sinh: Qua phân tích sản phẩm tranh vẽ và kết quả các cuộc thi, học sinh trường THCS Tân Triều đạt nhiều giải thưởng cao cấp thành phố và quốc gia, với tỷ lệ học sinh giỏi mỹ thuật đạt khoảng 43% trong tổng số học sinh khảo sát. So sánh điểm số trước và sau thực nghiệm cho thấy lớp thực nghiệm có sự cải thiện điểm trung bình lên đến 15%, trong khi lớp đối chứng chỉ tăng khoảng 5%.

  3. Năng lực và nhận thức của giáo viên: 100% giáo viên Mỹ thuật tại trường có trình độ đại học sư phạm và có ý thức đổi mới phương pháp dạy học. Họ thường xuyên sử dụng các phương pháp tích cực như vấn đáp gợi mở, trực quan và hợp tác nhóm, đồng thời ứng dụng công nghệ thông tin để tăng tính hấp dẫn cho bài học.

  4. Thực trạng cơ sở vật chất và điều kiện dạy học: Mặc dù trường đã đầu tư phòng học tin học và thiết bị dạy học cơ bản, nhưng phòng học bộ môn Mỹ thuật chuyên biệt chưa được xây dựng. Họa phẩm và dụng cụ vẽ còn hạn chế, ảnh hưởng đến sự sáng tạo của học sinh.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính dẫn đến mức độ yêu thích cao và kết quả học tập tốt của học sinh là do sự kết hợp hài hòa giữa truyền thống văn hóa làng nghề thủ công mỹ nghệ và phương pháp dạy học tích cực, sáng tạo của giáo viên. Việc tổ chức các hoạt động học tập đa dạng, từ quan sát thực tế đến hợp tác nhóm, đã tạo điều kiện cho học sinh phát huy tối đa năng lực cá nhân.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này phù hợp với quan điểm của L.X Vygotsky về vai trò của môi trường xã hội và hoạt động giao tiếp trong phát triển nhận thức. Đồng thời, việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực cũng tương đồng với các nghiên cứu về giáo dục mỹ thuật tiên tiến, nhấn mạnh sự chủ động và sáng tạo của học sinh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ mức độ yêu thích các phân môn Mỹ thuật, bảng so sánh điểm số trước và sau thực nghiệm giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, cũng như biểu đồ phân bố giải thưởng học sinh đạt được trong các cuộc thi mỹ thuật.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và họa phẩm: Nhà trường cần xây dựng phòng học bộ môn Mỹ thuật chuyên biệt, đồng thời tăng cường trang bị họa phẩm đa dạng và hiện đại nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh phát huy sáng tạo. Mục tiêu hoàn thành trong vòng 1-2 năm, do Ban Giám hiệu phối hợp với các đơn vị tài trợ thực hiện.

  2. Đào tạo và bồi dưỡng giáo viên về phương pháp dạy học tích cực: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp dạy học phát huy tính tích cực, ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học mỹ thuật. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương tổ chức.

  3. Xây dựng kế hoạch dạy học linh hoạt, đa dạng hình thức tổ chức: Giáo viên cần thiết kế bài học kết hợp giữa học cá thể và hợp tác nhóm, tăng cường hoạt động trải nghiệm thực tế, liên hệ với văn hóa truyền thống địa phương. Thực hiện ngay trong các năm học tiếp theo, do giáo viên chủ động triển khai.

  4. Khuyến khích học sinh tham gia các hoạt động ngoại khóa và cuộc thi mỹ thuật: Tạo sân chơi bổ ích để học sinh thể hiện năng lực sáng tạo, đồng thời nâng cao kỹ năng và sự tự tin. Nhà trường phối hợp với các tổ chức văn hóa, nghệ thuật địa phương tổ chức định kỳ hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Mỹ thuật Trung học cơ sở: Nghiên cứu cung cấp các phương pháp dạy học tích cực, giúp giáo viên nâng cao hiệu quả giảng dạy phân môn Vẽ tranh, từ đó phát huy tính sáng tạo và tích cực của học sinh.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch đầu tư cơ sở vật chất và đào tạo giáo viên nhằm nâng cao chất lượng giáo dục nghệ thuật trong các trường THCS.

  3. Sinh viên ngành Sư phạm Mỹ thuật: Tài liệu tham khảo quý giá cho việc học tập và nghiên cứu về phương pháp dạy học mỹ thuật, đặc biệt là cách vận dụng lý thuyết vào thực tiễn giảng dạy.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục nghệ thuật: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm và phân tích sâu sắc về phương pháp dạy học phát huy tính tích cực, góp phần phát triển nghiên cứu trong lĩnh vực giáo dục mỹ thuật.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp dạy học tích cực là gì và tại sao quan trọng trong dạy học mỹ thuật?
    Phương pháp dạy học tích cực là cách tổ chức học tập lấy học sinh làm trung tâm, khuyến khích sự chủ động, sáng tạo và hợp tác. Trong mỹ thuật, phương pháp này giúp học sinh phát huy năng lực quan sát, tưởng tượng và thể hiện cá nhân qua tranh vẽ, từ đó nâng cao hiệu quả học tập.

  2. Làm thế nào để phát huy tính tích cực của học sinh trong phân môn Vẽ tranh?
    Giáo viên cần tổ chức các hoạt động đa dạng như quan sát thực tế, thảo luận nhóm, tự đánh giá và phản hồi, kết hợp sử dụng đồ dùng dạy học trực quan và công nghệ thông tin để tạo hứng thú và phát triển sáng tạo cho học sinh.

  3. Đặc điểm tâm sinh lý của học sinh THCS ảnh hưởng thế nào đến việc dạy học mỹ thuật?
    Học sinh THCS đang trong giai đoạn phát triển thể chất và nhận thức, có khả năng tư duy trừu tượng và sáng tạo cao. Việc dạy học mỹ thuật cần phù hợp với đặc điểm này, tạo điều kiện cho học sinh thể hiện cảm xúc và phát triển năng lực thẩm mỹ cá nhân.

  4. Những khó khăn thường gặp khi dạy phân môn Vẽ tranh ở trường THCS?
    Khó khăn bao gồm hạn chế về cơ sở vật chất, thiếu đa dạng họa phẩm, sỹ số lớp đông, thời gian học hạn chế và một số học sinh còn rụt rè, thiếu tự tin trong sáng tạo. Giáo viên cần linh hoạt vận dụng phương pháp và tạo môi trường học tập tích cực để khắc phục.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của phương pháp dạy học phát huy tính tích cực?
    Hiệu quả được đánh giá qua sự tiến bộ về điểm số, mức độ yêu thích môn học, sự sáng tạo trong sản phẩm tranh vẽ và phản hồi tích cực từ học sinh, giáo viên cũng như kết quả tham gia các cuộc thi mỹ thuật. Việc kết hợp đánh giá của giáo viên và tự đánh giá của học sinh là rất cần thiết.

Kết luận

  • Phương pháp dạy học phân môn Vẽ tranh theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh tại trường THCS Tân Triều đã góp phần nâng cao hiệu quả học tập và phát triển năng lực sáng tạo của học sinh.
  • Học sinh có mức độ yêu thích phân môn Vẽ tranh cao, với 82% thể hiện sự hứng thú, đặc biệt là yếu tố màu sắc được 83% học sinh đánh giá hấp dẫn nhất.
  • Giáo viên có trình độ chuyên môn tốt, ý thức đổi mới phương pháp và sử dụng linh hoạt các phương pháp tích cực trong giảng dạy.
  • Cơ sở vật chất và họa phẩm còn hạn chế, cần được đầu tư nâng cấp để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể về đầu tư cơ sở vật chất, đào tạo giáo viên, xây dựng kế hoạch dạy học linh hoạt và khuyến khích hoạt động ngoại khóa nhằm phát huy tối đa tính tích cực của học sinh.

Tiếp theo, cần triển khai áp dụng các biện pháp đề xuất trong thực tiễn giảng dạy, đồng thời mở rộng nghiên cứu sang các trường THCS khác để đánh giá tính khả thi và hiệu quả trên quy mô rộng hơn. Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên Mỹ thuật được khuyến khích tham khảo và vận dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao chất lượng dạy học mỹ thuật trong toàn ngành.

Hãy bắt đầu đổi mới phương pháp dạy học ngay hôm nay để phát huy tối đa tiềm năng sáng tạo của học sinh trong phân môn Vẽ tranh!