Tổng quan nghiên cứu

Việc phát triển năng lực viết sáng tạo văn kể chuyện cho học sinh lớp 4, 5 là một vấn đề cấp thiết trong giáo dục tiểu học hiện nay. Theo khảo sát tại huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng, 83,3% giáo viên nhận thức rõ vai trò quan trọng của các kĩ thuật viết văn trong việc nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực. Tuy nhiên, thực trạng dạy học văn kể chuyện vẫn còn nhiều hạn chế, khi học sinh thường bị gò bó trong khuôn mẫu, thiếu sự sáng tạo và cảm xúc cá nhân trong bài viết. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đề xuất và thử nghiệm các kĩ thuật dạy viết sáng tạo văn kể chuyện nhằm phát huy năng lực tư duy sáng tạo, giúp học sinh tự do phát triển ý tưởng và cảm xúc trong quá trình viết. Nghiên cứu được thực hiện tại trường Tiểu học Thủy Sơn, huyện Thủy Nguyên, trong năm học 2021-2022, với đối tượng là học sinh lớp 4, 5 và giáo viên trực tiếp giảng dạy. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao hiệu quả dạy học phân môn Tập làm văn, đồng thời cung cấp tài liệu tham khảo thiết thực cho giáo viên trong việc tổ chức các hoạt động viết sáng tạo, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông môn Ngữ văn 2018.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về năng lực tư duy sáng tạo và các mô hình dạy học tích cực. Trước hết, năng lực tư duy sáng tạo được xem là bậc cao nhất của hoạt động trí tuệ, bao gồm các yếu tố như liên tưởng, tưởng tượng, phát triển ý tưởng và biểu hiện cá nhân trong sản phẩm sáng tạo. Theo Vugotxky, sáng tạo ở học sinh tiểu học là sự phối hợp các ấn tượng, tạo ra cái mới phù hợp với khả năng nhận thức của lứa tuổi. Lý thuyết dạy học theo tiến trình viết nhấn mạnh quá trình tạo lập văn bản gồm các bước: lập kế hoạch, viết nháp, chỉnh sửa và hoàn thiện, giúp học sinh chủ động phát triển ý tưởng và kỹ năng viết. Ngoài ra, luận văn áp dụng cách tiếp cận kiểu loại văn bản, tập trung vào đặc điểm cấu trúc và nội dung của văn kể chuyện, bao gồm các khái niệm chính như cốt truyện, nhân vật, tình tiết, và ý nghĩa câu chuyện. Các quan điểm dạy viết sáng tạo cũng được tích hợp, trong đó nhấn mạnh vai trò của việc sử dụng kĩ thuật viết sáng tạo như cải tạo đề cũ, phát triển nhân vật, và xây dựng mở bài, kết bài hấp dẫn.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp nghiên cứu lí luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm khảo sát 150 giáo viên tiểu học tại huyện Thủy Nguyên, thu thập qua phiếu điều tra và phỏng vấn sâu, cùng với việc thu thập sản phẩm viết của học sinh lớp 4, 5 trong quá trình thực nghiệm. Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm thống kê mô tả và phân tích định tính nhằm đánh giá thực trạng, nhận thức và hiệu quả áp dụng các kĩ thuật viết sáng tạo. Cỡ mẫu 150 giáo viên được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm học 2021-2022, với các giai đoạn: khảo sát thực trạng, đề xuất kĩ thuật, thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả. Việc thực nghiệm được tiến hành tại trường Tiểu học Thủy Sơn, với sự tham gia của học sinh lớp 4, 5 và giáo viên chủ nhiệm, nhằm kiểm chứng tính khả thi và tác động của các kĩ thuật viết sáng tạo trong thực tế giảng dạy.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về tầm quan trọng của phân môn Tập làm văn: 96,7% giáo viên khảo sát đánh giá phân môn Tập làm văn là quan trọng hoặc rất quan trọng trong việc phát triển năng lực học sinh, trong đó 64,7% cho rằng rất quan trọng. Tuy nhiên, chỉ có 64,5% giáo viên nhận thức đúng và đầy đủ về mục tiêu, nhiệm vụ chính của phân môn.

  2. Ứng dụng kĩ thuật viết văn trong dạy học: 83,3% giáo viên cho rằng việc ứng dụng các kĩ thuật viết văn là rất quan trọng để phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh. Tuy nhiên, khảo sát thực tế cho thấy mức độ sử dụng các kĩ thuật như cải tạo đề cũ, phát triển nhân vật, và viết mở bài/kết bài sáng tạo còn hạn chế, với tỉ lệ sử dụng thường xuyên chỉ khoảng 30-40%.

  3. Mức độ hứng thú và sáng tạo của học sinh: Sau khi áp dụng các kĩ thuật viết sáng tạo, mức độ hứng thú của học sinh với đề văn tăng lên khoảng 75%, trong khi mức độ sáng tạo trong bài viết cũng được cải thiện rõ rệt, với 60% học sinh thể hiện ý tưởng mới mẻ và cách diễn đạt phong phú hơn so với trước thực nghiệm.

  4. Phát triển năng lực liên tưởng và tưởng tượng: Kết quả đánh giá năng lực liên tưởng và tưởng tượng sáng tạo của học sinh cho thấy sự tăng trưởng trung bình 20% so với giai đoạn trước thực nghiệm, minh chứng cho hiệu quả của các kĩ thuật dạy viết sáng tạo trong việc kích thích tư duy sáng tạo.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trong dạy học sáng tạo văn kể chuyện hiện nay chủ yếu do giáo viên còn phụ thuộc nhiều vào văn mẫu và phương pháp truyền thống, chưa khai thác triệt để các kĩ thuật viết sáng tạo. So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục tiểu học, kết quả này phù hợp với nhận định rằng việc phát triển năng lực sáng tạo cần được thực hiện có hệ thống và có sự hỗ trợ từ phía giáo viên. Việc áp dụng các kĩ thuật như cải tạo đề cũ, phát triển nhân vật giúp học sinh không chỉ hiểu sâu về cấu trúc văn bản mà còn phát huy được khả năng tưởng tượng và liên tưởng, từ đó tạo ra các bài văn có dấu ấn cá nhân rõ nét. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỉ lệ sử dụng các kĩ thuật của giáo viên và biểu đồ so sánh mức độ sáng tạo của học sinh trước và sau thực nghiệm, giúp minh họa rõ ràng tác động tích cực của các biện pháp đề xuất. Ý nghĩa của nghiên cứu nằm ở việc cung cấp một hệ thống kĩ thuật dạy viết sáng tạo phù hợp với đặc điểm tâm sinh lí học sinh lớp 4, 5, góp phần nâng cao chất lượng dạy học phân môn Tập làm văn theo định hướng phát triển năng lực.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về kĩ thuật viết sáng tạo: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về các kĩ thuật cải tạo đề, phát triển nhân vật và xây dựng mở bài, kết bài sáng tạo nhằm nâng cao năng lực sư phạm cho giáo viên tiểu học. Mục tiêu đạt 100% giáo viên lớp 4, 5 được đào tạo trong vòng 1 năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo chủ trì.

  2. Xây dựng bộ tài liệu hướng dẫn và bài tập thực hành: Biên soạn tài liệu tham khảo và hệ thống bài tập minh họa các kĩ thuật viết sáng tạo phù hợp với chương trình Ngữ văn 2018, giúp giáo viên và học sinh dễ dàng áp dụng. Thời gian hoàn thành trong 6 tháng, do trường Đại học Hải Phòng phối hợp với các trường tiểu học thực hiện.

  3. Tăng cường áp dụng phương pháp dạy học tích cực: Khuyến khích giáo viên tổ chức các hoạt động nhóm, thảo luận, trò chơi ngôn ngữ nhằm kích thích sự sáng tạo và hứng thú học tập của học sinh. Mục tiêu nâng tỉ lệ học sinh hứng thú với môn văn lên trên 80% trong vòng 1 năm học.

  4. Đổi mới phương pháp đánh giá năng lực viết sáng tạo: Áp dụng đánh giá đa chiều, chú trọng phản hồi tích cực, khuyến khích sự sáng tạo cá nhân thay vì chỉ đánh giá theo khuôn mẫu. Thời gian triển khai trong năm học tiếp theo, do các trường tiểu học chủ động thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nhận được các kĩ thuật dạy viết sáng tạo cụ thể, giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy phân môn Tập làm văn, đặc biệt là văn kể chuyện cho học sinh lớp 4, 5.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Có cơ sở để xây dựng kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực sáng tạo.

  3. Sinh viên ngành Sư phạm Tiểu học: Tài liệu tham khảo quý giá để hiểu rõ về đặc điểm tâm sinh lí học sinh tiểu học và phương pháp dạy viết sáng tạo, chuẩn bị hành trang nghề nghiệp.

  4. Nhà nghiên cứu giáo dục: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm và cơ sở lý luận về phát triển năng lực sáng tạo trong dạy học ngôn ngữ, góp phần phát triển nghiên cứu trong lĩnh vực giáo dục tiểu học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần dạy viết sáng tạo văn kể chuyện cho học sinh lớp 4, 5?
    Viết sáng tạo giúp học sinh phát triển tư duy độc lập, khả năng tưởng tượng và biểu đạt cá nhân, từ đó nâng cao chất lượng học tập môn Ngữ văn và phát triển toàn diện năng lực ngôn ngữ.

  2. Các kĩ thuật viết sáng tạo gồm những gì?
    Bao gồm cải tạo đề cũ, sáng tạo đề mới, phát triển nhân vật, xây dựng mở bài và kết bài hấp dẫn, sử dụng biện pháp tu từ và ngôn từ phong phú để tạo dấu ấn cá nhân trong bài viết.

  3. Làm thế nào để giáo viên áp dụng hiệu quả các kĩ thuật này?
    Giáo viên cần được đào tạo bài bản, thực hành thường xuyên, kết hợp phương pháp dạy học tích cực và đánh giá đa chiều để khuyến khích học sinh sáng tạo.

  4. Phương pháp đánh giá sáng tạo trong viết văn như thế nào?
    Đánh giá dựa trên sự mới mẻ của ý tưởng, cách phát triển cốt truyện, sự phong phú trong ngôn ngữ và cảm xúc cá nhân, không chỉ dựa vào việc tuân thủ khuôn mẫu.

  5. Làm sao để học sinh tăng hứng thú với việc viết văn kể chuyện?
    Tạo môi trường học tập thân thiện, sử dụng đề tài gần gũi, kết hợp trò chơi ngôn ngữ, khuyến khích chia sẻ và phản hồi tích cực từ giáo viên và bạn bè giúp học sinh cảm thấy vui thích và tự tin khi viết.

Kết luận

  • Luận văn đã xây dựng cơ sở lý luận và thực tiễn vững chắc cho việc dạy viết sáng tạo văn kể chuyện cho học sinh lớp 4, 5, dựa trên đặc điểm tâm sinh lí và chương trình giáo dục phổ thông 2018.
  • Đề xuất hệ thống các kĩ thuật viết sáng tạo gồm cải tạo đề, phát triển nhân vật, xây dựng mở bài và kết bài, được kiểm chứng qua thực nghiệm sư phạm tại trường Tiểu học Thủy Sơn.
  • Kết quả thực nghiệm cho thấy sự tăng trưởng rõ rệt về mức độ hứng thú và năng lực sáng tạo của học sinh, đồng thời nâng cao nhận thức và kỹ năng của giáo viên trong việc áp dụng các kĩ thuật này.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm đào tạo giáo viên, xây dựng tài liệu hướng dẫn, đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá, góp phần nâng cao chất lượng dạy học phân môn Tập làm văn.
  • Khuyến nghị các bước tiếp theo bao gồm mở rộng thực nghiệm tại các địa phương khác, phát triển tài liệu đa dạng và tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu cho giáo viên nhằm lan tỏa hiệu quả nghiên cứu.

Hãy áp dụng các kĩ thuật viết sáng tạo được đề xuất để nâng cao năng lực viết văn kể chuyện cho học sinh, góp phần phát triển toàn diện năng lực ngôn ngữ và tư duy sáng tạo trong giáo dục tiểu học.