Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục theo định hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, việc nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao trở thành nhiệm vụ cấp bách. Tại Việt Nam, đặc biệt là Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vĩnh Long, môn học Kỹ năng và Phương pháp dạy nghề (KN-PPDN) giữ vai trò quan trọng trong việc hình thành kỹ năng sư phạm nghề nghiệp cho sinh viên. Tuy nhiên, thực trạng dạy học môn này còn nhiều hạn chế, như sinh viên chưa phát triển đầy đủ kỹ năng đứng lớp, thiết kế bài giảng chưa đạt yêu cầu và việc vận dụng phương pháp dạy học truyền thống chưa phát huy tính chủ động, sáng tạo của người học.

Phương pháp dạy học dựa trên vấn đề (Problem Based Learning - PBL) được xem là giải pháp đổi mới hiệu quả, giúp kích thích sự tích cực, chủ động và sáng tạo của sinh viên trong quá trình học tập. Nghiên cứu này nhằm triển khai và đánh giá hiệu quả của PBL trong dạy học môn KN-PPDN tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vĩnh Long, với mục tiêu xác định thực trạng, đề xuất biện pháp tổ chức dạy học theo PBL và thực nghiệm áp dụng phương pháp này.

Thời gian nghiên cứu tập trung trong giai đoạn 2014-2017, với đối tượng là sinh viên các lớp Công nghệ thông tin và Công nghệ kỹ thuật ô tô khóa 2014. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên dạy nghề, góp phần đổi mới phương pháp dạy học, đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực kỹ thuật chất lượng cao trong bối cảnh hiện nay.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Phương pháp dạy học dựa trên vấn đề (PBL): Xuất phát từ Đại học McMaster (Canada), PBL là phương pháp dạy học tích cực, trong đó sinh viên làm trung tâm, học tập qua việc giải quyết các vấn đề thực tiễn phi cấu trúc. PBL giúp phát triển kỹ năng tự học, làm việc nhóm, tư duy phản biện và giải quyết vấn đề. Các mô hình tiến trình PBL tiêu biểu gồm 5 bước của Barrows, 7 bước của Allyn Walsh và James Busfield & Ton Peijs, nhấn mạnh vai trò của sinh viên trong việc xác định vấn đề, tự học và đánh giá kết quả.

  • Học tập tự định hướng (Self-Directed Learning): Theo Knowles, đây là quá trình cá nhân chủ động xác định nhu cầu học tập, xây dựng mục tiêu, lựa chọn phương pháp và đánh giá kết quả học tập. PBL thúc đẩy học tập tự định hướng, giúp sinh viên phát triển năng lực học tập suốt đời.

  • Dạy học tích cực hóa người học: Tích cực hóa được hiểu là làm cho người học phát huy tối đa tiềm năng và bản chất trong điều kiện thực tế. Phương pháp này chú trọng tổ chức hoạt động học tập chủ động, phối hợp cá nhân và nhóm, kết hợp đánh giá của giáo viên và tự đánh giá của người học.

  • Dạy học nêu và giải quyết vấn đề: Đây là quan điểm dạy học nhằm phát triển năng lực tư duy sáng tạo và giải quyết vấn đề thông qua việc tạo ra các tình huống có vấn đề để học sinh tự lực giải quyết dưới sự hướng dẫn của giáo viên.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: vấn đề phi cấu trúc, tiến trình PBL, kỹ năng tự học, vai trò người hướng dẫn, và đánh giá học tập theo PBL.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng dữ liệu thu thập từ hai lớp sinh viên khóa 2014 tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vĩnh Long, gồm lớp thực nghiệm (32 sinh viên Công nghệ thông tin) áp dụng PBL và lớp đối chứng (32 sinh viên Công nghệ kỹ thuật ô tô) học theo phương pháp truyền thống. Dữ liệu được thu thập qua bảng câu hỏi khảo sát, quan sát sư phạm, phỏng vấn và kiểm tra kết quả học tập.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả và kiểm định thống kê (SPSS, Microsoft Excel) để so sánh kết quả học tập giữa hai nhóm. Phân tích định tính qua quan sát và phỏng vấn nhằm đánh giá mức độ tham gia, thái độ và khó khăn của sinh viên trong quá trình học.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2014-2017, bao gồm khảo sát thực trạng, thiết kế bài giảng theo PBL, thực nghiệm sư phạm, thu thập và xử lý dữ liệu, phân tích kết quả và đề xuất giải pháp.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Lớp thực nghiệm gồm 32 sinh viên được chia thành 6 nhóm nhỏ để thuận tiện cho hoạt động nhóm trong PBL. Lớp đối chứng gồm 32 sinh viên được chọn ngẫu nhiên từ 56 sinh viên lớp Công nghệ kỹ thuật ô tô. Việc chọn mẫu nhằm đảm bảo tính đại diện và so sánh hiệu quả phương pháp dạy học.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả học tập của sinh viên áp dụng PBL cao hơn rõ rệt: Kết quả kiểm tra điểm số trung bình của lớp thực nghiệm cao hơn lớp đối chứng khoảng 15-20%. Bảng phân phối tần suất điểm kiểm tra cho thấy 75% sinh viên lớp PBL đạt điểm từ khá trở lên, trong khi lớp đối chứng chỉ đạt khoảng 55%.

  2. Mức độ tham gia và thái độ học tập tích cực: Qua quan sát và khảo sát, 85% sinh viên lớp PBL thể hiện sự chủ động, tích cực tham gia thảo luận nhóm và tự học, trong khi lớp đối chứng chỉ khoảng 60%. Sinh viên PBL cũng đánh giá cao sự hứng thú và tính thực tiễn của phương pháp này.

  3. Phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề và làm việc nhóm: Sinh viên lớp PBL cải thiện kỹ năng phân tích, tổng hợp và trình bày giải pháp vấn đề, với 80% sinh viên đạt mức độ kỹ năng tốt trở lên, so với 50% ở lớp đối chứng.

  4. Khó khăn và thách thức trong áp dụng PBL: Một số sinh viên gặp khó khăn trong việc tự định hướng học tập và quản lý thời gian, chiếm khoảng 20% lớp thực nghiệm. Giáo viên cũng cần nâng cao kỹ năng hướng dẫn và tổ chức lớp học theo PBL.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy PBL là phương pháp dạy học hiệu quả trong môn KN-PPDN, phù hợp với mục tiêu phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của sinh viên. Việc tổ chức học tập theo nhóm nhỏ, kết hợp tự học và thảo luận giúp sinh viên phát triển toàn diện kỹ năng nghề nghiệp và tư duy phản biện.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với các báo cáo tại Đại học McMaster (Canada), Đại học Y Hà Nội và các trường đại học kỹ thuật trong nước, khẳng định tính ứng dụng rộng rãi của PBL. Việc áp dụng PBL cũng phù hợp với định hướng đổi mới giáo dục theo Nghị quyết 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm số trung bình, biểu đồ tần suất mức độ tham gia và bảng tổng hợp đánh giá kỹ năng của sinh viên giữa hai lớp. Những khó khăn được ghi nhận cũng là cơ sở để đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng PBL trong tương lai.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về PBL: Tổ chức các khóa tập huấn nâng cao năng lực thiết kế bài giảng, kỹ năng hướng dẫn và đánh giá theo PBL nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy. Thời gian thực hiện trong 6-12 tháng, do Ban Giám hiệu và Khoa Sư phạm chủ trì.

  2. Xây dựng ngân hàng vấn đề thực tiễn: Phát triển hệ thống các tình huống, nhiệm vụ học tập phi cấu trúc phù hợp với đặc thù ngành nghề và chương trình đào tạo môn KN-PPDN. Thời gian triển khai 12 tháng, phối hợp giữa giảng viên và chuyên gia ngành nghề.

  3. Tổ chức học tập nhóm nhỏ hiệu quả: Áp dụng các hình thức tổ chức lớp học linh hoạt, tăng cường hoạt động thảo luận, phản biện và tự học trong nhóm nhằm phát huy tối đa vai trò của sinh viên. Thực hiện ngay trong các học kỳ tiếp theo.

  4. Đổi mới phương pháp đánh giá: Kết hợp đánh giá quá trình, tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng để phản ánh chính xác năng lực và sự tiến bộ của sinh viên trong học tập theo PBL. Triển khai thí điểm trong 1-2 học kỳ, sau đó nhân rộng.

  5. Hỗ trợ sinh viên phát triển kỹ năng tự học và quản lý thời gian: Tổ chức các buổi hướng dẫn kỹ năng học tập tự định hướng, kỹ năng làm việc nhóm và quản lý thời gian nhằm giảm thiểu khó khăn khi áp dụng PBL. Thời gian thực hiện trong 3-6 tháng, do Khoa Sư phạm phối hợp với Trung tâm hỗ trợ học tập.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên và cán bộ quản lý giáo dục nghề nghiệp: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên dạy nghề.

  2. Sinh viên ngành Giáo dục học và Sư phạm kỹ thuật: Giúp hiểu rõ về phương pháp PBL, phát triển kỹ năng tự học, giải quyết vấn đề và làm việc nhóm trong quá trình học tập.

  3. Nhà hoạch định chính sách giáo dục: Cung cấp dữ liệu và đề xuất thiết thực để xây dựng chính sách đổi mới chương trình đào tạo và phương pháp giảng dạy phù hợp với xu hướng hiện đại.

  4. Các trường đại học, cao đẳng đào tạo giáo viên dạy nghề: Tham khảo mô hình tổ chức dạy học và đánh giá hiệu quả PBL để áp dụng và phát triển chương trình đào tạo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp dạy học dựa trên vấn đề (PBL) là gì?
    PBL là phương pháp dạy học trong đó sinh viên học tập qua việc giải quyết các vấn đề thực tiễn phi cấu trúc, phát triển kỹ năng tự học, làm việc nhóm và tư duy phản biện. Ví dụ, sinh viên được giao nhiệm vụ thiết kế bài giảng dựa trên tình huống nghề nghiệp thực tế.

  2. PBL khác gì so với phương pháp dạy học truyền thống?
    Khác biệt chính là PBL đặt sinh viên làm trung tâm, khuyến khích tự học và khám phá kiến thức qua vấn đề, trong khi phương pháp truyền thống thường là giảng viên truyền đạt kiến thức một chiều. Kết quả nghiên cứu cho thấy sinh viên học theo PBL có điểm số và kỹ năng cao hơn khoảng 15-20%.

  3. Làm thế nào để tổ chức lớp học theo PBL hiệu quả?
    Cần chia sinh viên thành nhóm nhỏ, xây dựng các vấn đề học tập phù hợp, giáo viên đóng vai trò hướng dẫn và hỗ trợ, kết hợp đánh giá quá trình và tự đánh giá. Việc này giúp tăng cường sự tham gia và phát triển kỹ năng của sinh viên.

  4. Những khó khăn khi áp dụng PBL là gì?
    Sinh viên có thể gặp khó khăn trong việc tự định hướng học tập và quản lý thời gian, giáo viên cần nâng cao kỹ năng hướng dẫn. Cần có các biện pháp hỗ trợ kỹ năng học tập và tổ chức lớp học phù hợp để khắc phục.

  5. PBL có phù hợp với tất cả các môn học không?
    PBL phù hợp với các môn học có tính thực tiễn cao, đòi hỏi phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề và tư duy phản biện như môn KN-PPDN. Tuy nhiên, cần thiết kế vấn đề phù hợp với đặc thù môn học và trình độ sinh viên để đạt hiệu quả tối ưu.

Kết luận

  • Phương pháp dạy học dựa trên vấn đề (PBL) được áp dụng thành công trong dạy học môn Kỹ năng và Phương pháp dạy nghề tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vĩnh Long, nâng cao hiệu quả học tập và phát triển kỹ năng của sinh viên.

  • Kết quả thực nghiệm cho thấy sinh viên học theo PBL có điểm số trung bình cao hơn 15-20%, mức độ tham gia tích cực và kỹ năng giải quyết vấn đề được cải thiện rõ rệt so với phương pháp truyền thống.

  • PBL thúc đẩy học tập tự định hướng, làm việc nhóm và tư duy phản biện, phù hợp với định hướng đổi mới giáo dục theo Nghị quyết 29-NQ/TW.

  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực giảng viên, xây dựng ngân hàng vấn đề, đổi mới đánh giá và hỗ trợ sinh viên phát triển kỹ năng học tập.

  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai mở rộng áp dụng PBL trong các môn học khác, đào tạo bồi dưỡng giáo viên và hoàn thiện hệ thống đánh giá kết quả học tập.

Hành động ngay hôm nay: Các nhà quản lý giáo dục và giảng viên nên xem xét áp dụng phương pháp PBL trong chương trình đào tạo để nâng cao chất lượng giáo dục nghề nghiệp, đồng thời đầu tư phát triển kỹ năng hướng dẫn và hỗ trợ sinh viên học tập chủ động.