Luận Văn Thạc Sĩ Về Phát Triển Tư Duy Phản Biện Trong Dạy Học Hình Học Lớp 9

• Tác giả: Nguyễn Tiến Tùng
• Người hướng dẫn: PGS. Cao Thị Hà
• Trường học: Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Lý luận và Phương pháp dạy học bộ môn Toán
• Đề tài: Phát Triển Tư Duy Phản Biện Cho Học Sinh Trung Học Cơ Sở Trong Dạy Học Hình Học
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
• 1.1. Đặc điểm của tư duy
• 1.2. Các thao tác tư duy cơ bản
• 1.3. Tư duy phản biện
• 1.4. Những đặc điểm của người có tư duy phản biện
• 1.5. Ý nghĩa của việc phát triển tư duy phản biện cho học sinh
• 1.5.1. Tư duy phản biện góp phần quan trọng vào việc phát huy tính tích cực, chủ động trong nhận thức chân lí của HS
• 1.5.2. Tư duy phản biện giúp HS huy động toàn bộ kiến thức, trí tuệ của bản thân để có cái nhìn tổng hợp và chính xác về những vấn đề quan tâm
• 1.5.3. Tư duy phản biện cùng với tư duy độc lập có vai trò là nền tảng để HS phát triển tư duy sáng tạo của mình
• 1.6. Những cơ hội để phát triển TDPB cho HS trong DH Hình học 9
• 1.7. Nội dung chương trình hình học lớp 9
• 1.8. Dạy học hình học lớp 9 kết hợp được nhiều thao tác tư duy
• 1.9. Dạy học hình học lớp 9 rèn luyện được khả năng phát hiện vấn đề, khơi dậy những ý tưởng mới
• 1.10. Dạy học hình học chú trọng đến khả năng xem xét vấn đề từ nhiều khía cạnh
• 1.11. Thực trạng rèn luyện, phát triển TDPB cho học sinh trong dạy học hình học lớp 9
• 1.12. Kết luận chương 1
• 2. CHƯƠNG 2: MỘT SỐ BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN TDPB CHO HS TRONG DẠY HỌC HÌNH HỌC LỚP 9
• 2.1. Một số định hướng trong việc đề xuất biện pháp phát triển TDPB cho HS trong DH Hình học lớp 9
• 2.2. Một số biện pháp để phát triển TDPB cho HS trong DH Hình học lớp 9
• 2.2.1. Rèn luyện cho HS kĩ năng tìm kiếm lý lẽ, xem xét tính đầy đủ và có căn cứ trong lập luận; củng cố niềm tin thông qua hệ thống câu hỏi gợi ý và các nhiệm vụ giao cho HS
• 2.2.2. Tạo cơ hội cho HS tranh luận thông qua hình thức trao đổi, thảo luận trên lớp với bài tập có chủ định
• 2.2.3. Tập cho HS loại bỏ những thiếu sót, sai lầm trong lập luận, phát hiện và khắc phục sai lầm bằng cách chọn lọc và kết hợp một cách khéo léo các phương pháp dạy học tích cực
• 2.2.4. Xây dựng một số bài toán hình học 9 điển hình nhằm phát triển TDPB cho HS
• 2.3. Kết luận chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM
• 3.1. Mục đích thực nghiệm
• 3.2. Nội dung thực nghiệm
• 3.3. Tổ chức thực nghiệm
• 3.4. Đối tượng thực nghiệm
• 3.5. Phương pháp thực nghiệm
• 3.6. Phân tích kết quả thực nghiệm
• 3.7. Đánh giá định lượng
• 3.8. Đánh giá định tính
• 3.9. Kết luận chương 3
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Về Phát Triển Tư Duy Phản Biện Trong Dạy Học Hình Học

Phát triển tư duy phản biện cho học sinh trung học cơ sở là một nhiệm vụ quan trọng trong giáo dục hiện đại. Tư duy phản biện không chỉ giúp học sinh hiểu sâu hơn về kiến thức mà còn rèn luyện khả năng phân tích và đánh giá thông tin. Trong dạy học hình học, việc phát triển tư duy phản biện càng trở nên cần thiết, bởi nó giúp học sinh áp dụng lý thuyết vào thực tiễn và giải quyết các vấn đề phức tạp.

1.1. Khái Niệm Tư Duy Phản Biện Trong Giáo Dục

Tư duy phản biện là khả năng phân tích, đánh giá và tổng hợp thông tin một cách logic. Nó giúp học sinh không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn phát triển khả năng tự suy nghĩ và đưa ra quyết định.

1.2. Vai Trò Của Tư Duy Phản Biện Trong Dạy Học Hình Học

Trong dạy học hình học, tư duy phản biện giúp học sinh nhận diện và giải quyết các vấn đề toán học một cách hiệu quả. Nó khuyến khích học sinh đặt câu hỏi và tìm kiếm các giải pháp sáng tạo.

II. Những Thách Thức Trong Việc Phát Triển Tư Duy Phản Biện

Mặc dù việc phát triển tư duy phản biện là cần thiết, nhưng vẫn tồn tại nhiều thách thức trong quá trình thực hiện. Học sinh thường gặp khó khăn trong việc áp dụng tư duy phản biện vào thực tiễn học tập. Ngoài ra, phương pháp dạy học truyền thống cũng hạn chế khả năng phát triển tư duy phản biện của học sinh.

2.1. Thói Quen Học Tập Thụ Động Của Học Sinh

Nhiều học sinh vẫn giữ thói quen học thuộc lòng mà không hiểu sâu về kiến thức. Điều này làm giảm khả năng tư duy phản biện và phân tích thông tin.

2.2. Phương Pháp Dạy Học Chưa Đáp Ứng Nhu Cầu

Phương pháp dạy học truyền thống thường tập trung vào việc truyền đạt kiến thức một chiều, không khuyến khích học sinh tham gia thảo luận và tranh luận.

III. Phương Pháp Phát Triển Tư Duy Phản Biện Trong Dạy Học Hình Học

Để phát triển tư duy phản biện cho học sinh, cần áp dụng các phương pháp dạy học tích cực. Những phương pháp này không chỉ giúp học sinh tiếp thu kiến thức mà còn khuyến khích họ suy nghĩ độc lập và sáng tạo.

3.1. Tạo Cơ Hội Cho Học Sinh Thảo Luận

Thảo luận nhóm và tranh luận là những hoạt động giúp học sinh phát triển tư duy phản biện. Qua đó, học sinh có thể chia sẻ ý kiến và lắng nghe quan điểm của người khác.

3.2. Sử Dụng Các Bài Tập Thực Tiễn

Các bài tập thực tiễn giúp học sinh áp dụng lý thuyết vào thực tế. Điều này không chỉ giúp củng cố kiến thức mà còn phát triển khả năng phân tích và giải quyết vấn đề.

IV. Ứng Dụng Tư Duy Phản Biện Trong Dạy Học Hình Học

Việc ứng dụng tư duy phản biện trong dạy học hình học không chỉ giúp học sinh hiểu bài tốt hơn mà còn phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề. Các nghiên cứu cho thấy học sinh có tư duy phản biện tốt thường có kết quả học tập cao hơn.

4.1. Kết Quả Nghiên Cứu Về Tư Duy Phản Biện

Nghiên cứu cho thấy rằng học sinh được rèn luyện tư duy phản biện có khả năng giải quyết vấn đề tốt hơn và tự tin hơn trong việc đưa ra quyết định.

4.2. Ví Dụ Thực Tế Về Ứng Dụng Tư Duy Phản Biện

Một số trường học đã áp dụng thành công các phương pháp dạy học tích cực, giúp học sinh phát triển tư duy phản biện và đạt được kết quả học tập tốt.

V. Kết Luận Về Phát Triển Tư Duy Phản Biện Trong Dạy Học Hình Học

Phát triển tư duy phản biện cho học sinh trung học cơ sở trong dạy học hình học là một nhiệm vụ quan trọng. Cần có sự phối hợp giữa giáo viên và học sinh để tạo ra môi trường học tập tích cực, khuyến khích sự sáng tạo và tư duy độc lập.

5.1. Tương Lai Của Tư Duy Phản Biện Trong Giáo Dục

Tư duy phản biện sẽ ngày càng trở nên quan trọng trong giáo dục, đặc biệt trong bối cảnh công nghệ phát triển nhanh chóng.

5.2. Đề Xuất Các Giải Pháp Cải Thiện

Cần tiếp tục nghiên cứu và áp dụng các phương pháp dạy học mới để phát triển tư duy phản biện cho học sinh, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, việc phát triển năng lực tư duy phản biện (TDPB) cho học sinh trung học cơ sở (THCS) trở thành yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng giáo dục và đáp ứng nhu cầu phát triển nguồn nhân lực. Theo khảo sát tại huyện Giao Thủy, tỉnh Nam Định, chỉ có khoảng 18,2% giáo viên (GV) thường xuyên rèn luyện TDPB cho học sinh, trong khi 27,3% GV chưa hiểu đầy đủ về khái niệm này. Thực trạng này cho thấy việc phát triển TDPB trong dạy học môn Toán, đặc biệt là hình học lớp 9, còn nhiều hạn chế do thói quen dạy học truyền thống và áp lực chương trình.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phát triển các biện pháp sư phạm hiệu quả để nâng cao năng lực TDPB cho học sinh THCS thông qua dạy học hình học lớp 9, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Toán. Nghiên cứu tập trung trong phạm vi các trường THCS tại huyện Giao Thủy, tỉnh Nam Định, trong năm học 2018-2019. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cải thiện các chỉ số về năng lực tư duy, khả năng lập luận và giải quyết vấn đề của học sinh, đồng thời hỗ trợ đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về tư duy và tư duy phản biện, trong đó tư duy được hiểu là quá trình phản ánh thế giới khách quan vào bộ não con người thông qua các thao tác trí tuệ như phân tích, tổng hợp, so sánh, trừu tượng hóa và khái quát hóa. Tư duy phản biện được định nghĩa là quá trình phân tích, đánh giá thông tin một cách có hệ thống nhằm đưa ra kết luận chính xác và thuyết phục, bao gồm các kỹ năng như lập luận, tranh luận, suy luận và xem xét vấn đề từ nhiều góc độ.

Mô hình phát triển TDPB trong dạy học hình học lớp 9 được xây dựng dựa trên việc kết hợp các thao tác tư duy cơ bản với các hoạt động học tập tích cực như thảo luận nhóm, giải quyết vấn đề và phản biện lẫn nhau. Các khái niệm chính bao gồm: tư duy phản biện, thao tác tư duy (phân tích, tổng hợp, so sánh, trừu tượng hóa), kỹ năng lập luận và tranh luận, cũng như vai trò của môi trường học tập tích cực trong phát triển năng lực này.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phối hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu bao gồm tài liệu chuyên ngành về tư duy phản biện, chương trình hình học lớp 9, kết quả khảo sát thực trạng dạy học tại 11 trường THCS huyện Giao Thủy, cùng với các bài kiểm tra và vở viết của học sinh.

Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm phân tích định tính qua phỏng vấn, quan sát và điều tra ý kiến GV, học sinh; phân tích định lượng qua đánh giá kết quả kiểm tra năng lực TDPB trước và sau thực nghiệm. Cỡ mẫu thực nghiệm gồm khoảng 120 học sinh lớp 9 được chọn ngẫu nhiên từ các trường tham gia nghiên cứu. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong một học kỳ, từ tháng 9 đến tháng 12 năm 2018.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Hiểu biết về TDPB của giáo viên còn hạn chế: Khoảng 27,3% GV chưa hiểu đúng về TDPB, dẫn đến việc chỉ có 18,2% GV thường xuyên rèn luyện kỹ năng này cho học sinh trong các tiết dạy hình học lớp 9.

2. Thực trạng phát triển TDPB của học sinh còn yếu: Học sinh thường thụ động, ít chủ động đặt câu hỏi và bảo vệ quan điểm. Chỉ khoảng 30% học sinh thể hiện được kỹ năng lập luận chặt chẽ và có căn cứ trong giải toán hình học.

3. Hiệu quả của các biện pháp sư phạm: Sau thực nghiệm áp dụng các biện pháp phát triển TDPB như rèn luyện kỹ năng lập luận, tạo cơ hội tranh luận, và xây dựng bài toán điển hình, điểm trung bình kiểm tra TDPB của học sinh tăng từ 5,8 lên 7,6 (tăng 31%), tỷ lệ học sinh đạt mức khá trở lên tăng từ 40% lên 65%.

4. Tác động tích cực của phương pháp dạy học tích cực: Việc tổ chức thảo luận nhóm, đặt câu hỏi gợi mở và khuyến khích tranh luận giúp học sinh phát triển kỹ năng tư duy phản biện, tăng sự tự tin và khả năng trình bày ý kiến.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của thực trạng hạn chế trong phát triển TDPB là do thói quen dạy học truyền thống, áp lực chương trình và thiếu nhận thức đúng đắn của giáo viên về vai trò của TDPB. Kết quả thực nghiệm cho thấy việc áp dụng các biện pháp sư phạm tích cực có thể cải thiện đáng kể năng lực này. So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục, kết quả phù hợp với xu hướng đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát triển năng lực tư duy cho học sinh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm trung bình kiểm tra TDPB trước và sau thực nghiệm, cũng như bảng phân loại tỷ lệ học sinh theo mức độ năng lực tư duy phản biện. Điều này minh chứng cho hiệu quả của các biện pháp đề xuất và khẳng định tầm quan trọng của việc đổi mới phương pháp dạy học hình học lớp 9.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phát triển TDPB trong dạy học hình học, nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng sư phạm của GV. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng, do Sở Giáo dục phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

2. Áp dụng phương pháp dạy học tích cực: Khuyến khích GV sử dụng các phương pháp như thảo luận nhóm, đặt câu hỏi gợi mở, và tổ chức tranh luận trong lớp để phát triển kỹ năng tư duy phản biện cho học sinh. Mục tiêu tăng tỷ lệ học sinh chủ động tham gia lên ít nhất 70% trong năm học tiếp theo.

3. Xây dựng hệ thống bài toán điển hình: Phát triển bộ bài tập hình học lớp 9 có tính chất phát triển TDPB, bao gồm các câu hỏi đa chiều, bài toán mở và bài toán phát triển từ nhiều góc độ. Bộ tài liệu này cần được hoàn thiện và phổ biến trong vòng 1 năm.

4. Tạo môi trường học tập thân thiện, khuyến khích phản biện: Thiết kế không gian lớp học và tổ chức các hoạt động học tập nhằm tạo điều kiện cho học sinh tự do trao đổi, tranh luận và bảo vệ quan điểm. GV cần xây dựng văn hóa lớp học tích cực, giảm áp lực thi cử để học sinh phát triển toàn diện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Giáo viên Toán THCS: Nắm bắt các biện pháp phát triển TDPB trong dạy học hình học, áp dụng vào thực tiễn giảng dạy để nâng cao hiệu quả bài học và phát triển năng lực học sinh.

2. Nhà quản lý giáo dục: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách đào tạo, bồi dưỡng GV và đổi mới chương trình, phương pháp dạy học phù hợp với xu hướng phát triển năng lực học sinh.

3. Sinh viên ngành Sư phạm Toán: Tham khảo lý thuyết và phương pháp nghiên cứu về TDPB, chuẩn bị kiến thức và kỹ năng sư phạm hiện đại phục vụ công tác giảng dạy tương lai.

4. Các nhà nghiên cứu giáo dục: Khai thác dữ liệu thực nghiệm và các biện pháp sư phạm để phát triển nghiên cứu sâu hơn về phát triển năng lực tư duy phản biện trong giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

1. Tư duy phản biện là gì và tại sao quan trọng trong dạy học hình học?
   Tư duy phản biện là quá trình phân tích, đánh giá thông tin một cách có hệ thống để đưa ra kết luận chính xác. Trong dạy học hình học, nó giúp học sinh phát triển kỹ năng lập luận, giải quyết vấn đề và sáng tạo.

2. Làm thế nào để giáo viên phát triển tư duy phản biện cho học sinh?
   GV cần sử dụng các phương pháp dạy học tích cực như đặt câu hỏi gợi mở, tổ chức thảo luận nhóm, tạo cơ hội tranh luận và xây dựng bài toán đa chiều để rèn luyện kỹ năng tư duy cho học sinh.

3. Các thao tác tư duy cơ bản nào hỗ trợ phát triển tư duy phản biện?
   Phân tích, tổng hợp, so sánh, trừu tượng hóa, khái quát hóa và suy luận là các thao tác quan trọng giúp học sinh phát triển tư duy phản biện hiệu quả.

4. Thực trạng phát triển tư duy phản biện hiện nay ở học sinh THCS ra sao?
   Nhiều học sinh còn thụ động, thiếu kỹ năng lập luận chặt chẽ và chưa tự tin bảo vệ quan điểm, do ảnh hưởng của phương pháp dạy học truyền thống và áp lực chương trình.

5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của các biện pháp phát triển tư duy phản biện?
   Có thể đánh giá qua kết quả kiểm tra năng lực tư duy phản biện, quan sát sự tham gia tích cực của học sinh trong các hoạt động học tập và phản hồi từ giáo viên, học sinh.

Kết luận

• Phát triển tư duy phản biện cho học sinh THCS trong dạy học hình học lớp 9 là nhu cầu cấp thiết, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển năng lực học sinh.
• Thực trạng hiện nay còn nhiều hạn chế do nhận thức chưa đầy đủ của giáo viên và phương pháp dạy học truyền thống.
• Các biện pháp sư phạm như rèn luyện kỹ năng lập luận, tạo cơ hội tranh luận, xây dựng bài toán điển hình đã chứng minh hiệu quả qua thực nghiệm.
• Việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực và đổi mới môi trường học tập là yếu tố then chốt để phát triển TDPB cho học sinh.
• Đề nghị các nhà quản lý, giáo viên và nhà nghiên cứu tiếp tục triển khai và hoàn thiện các giải pháp nhằm nâng cao năng lực tư duy phản biện trong giáo dục phổ thông.

Hành động tiếp theo: Các trường THCS và Sở Giáo dục cần phối hợp tổ chức tập huấn, xây dựng tài liệu và triển khai các biện pháp phát triển TDPB trong năm học tới. Giáo viên được khuyến khích áp dụng phương pháp dạy học tích cực và chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn.