Luận án tiến sĩ về phát triển năng lực tư duy khái quát hóa cho học sinh lớp 11 qua bài tập hóa học hữu cơ

• Tác giả: Nguyễn Trí Ngẫn
• Người hướng dẫn: PGS. Nguyễn Xuân Trường
• Trường học: Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
• Chuyên ngành: Lí luận và Phương pháp dạy học bộ môn Hóa học
• Đề tài: Phát triển tư duy khái quát hóa cho học sinh lớp 11 qua bài tập hóa học hữu cơ
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• MỞ ĐẦU
• 0.1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
• 0.2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
• 0.3. KHÁCH THỂ, ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
• 0.4. PHẠM VI NGHIÊN CỨU
• 0.5. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC
• 0.6. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
• 0.7. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 0.8. ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN
• 0.9. CẤU TRÚC LUẬN ÁN
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TƯ DUY KHÁI QUÁT HÓA CHO HỌC SINH THÔNG QUA BÀI TẬP HÓA HỌC
• 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
• 1.1.1. Trên thế giới
• 1.1.2. Lịch sử nghiên cứu ở Việt Nam
• 1.2. Tư duy, tư duy hóa học, tư duy khái quát hóa
• 1.2.1. Tổng quan về tư duy
• 1.2.2. Tư duy khái quát hóa
• 1.3. Năng lực và năng lực tư duy khái quát hóa
• 1.3.1. Tổng quan về năng lực
• 1.3.2. Năng lực tư duy khái quát hóa
• 1.4. Bài tập hóa học
• 1.4.1. Khái niệm bài tập hóa học
• 1.4.2. Vai trò của bài tập hóa học
• 1.4.3. Bài tập định hướng phát triển năng lực
• 1.4.4. Bài tập hóa học phát triển tư duy khái quát hóa
• 1.5. Thực trạng việc phát triển năng lực tư duy khái quát hóa cho học sinh thông qua việc sử dụng bài tập hóa học hữu cơ lớp 11 ở một số trường THPT
• 1.5.1. Mục đích, đối tượng và địa bàn điều tra
• 1.5.2. Phương pháp điều tra
• 1.5.3. Kết quả điều tra giáo viên
• 1.5.4. Kết quả điều tra học sinh
• 1.6. Tiểu kết chương 1
• 2. CHƯƠNG 2: PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TƯ DUY KHÁI QUÁT HÓA CHO HỌC SINH THÔNG QUA BÀI TẬP HÓA HỌC HỮU CƠ LỚP 11 TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
• 2.1. Phân tích nội dung, cấu trúc chương trình hóa học hữu cơ lớp 11 trường trung học phổ thông
• 2.1.1. Mục tiêu chương trình hóa học hữu cơ lớp 11 trường Trung học phổ thông
• 2.1.2. Đặc điểm về nội dung kiến thức và cấu trúc các bài học hình thành kiến thức mới trong chương trình Hóa học hữu cơ lớp 11
• 2.1.3. Đặc điểm về nội dung kiến thức và cấu trúc phần hóa hữu cơ trong chương trình hóa học phổ thông
• 2.1.4. Các phương pháp dạy học được sử dụng trong giảng dạy phần hóa hữu cơ lớp 11 (xem phụ lục 6)
• 2.2. Xây dựng cấu trúc năng lực tư duy khái quát hóa của học sinh trong học tập môn Hóa học ở trường Trung học phổ thông
• 2.2.1. Nguyên tắc xây dựng cấu trúc năng lực tư duy khái quát hóa
• 2.2.2. Quy trình xây dựng cấu trúc năng lực tư duy khái quát hóa
• 2.2.3. Cấu trúc năng lực tư duy khái quát hóa của học sinh trong dạy học hóa học ở trường Trung học phổ thông
• 2.2.4. Các tiêu chí, biểu hiện trong năng lực thành phần của năng lực tư duy khái quát hóa của học sinh trường THPT
• 2.2.5. Mô tả những biểu hiện của năng lực tư duy khái quát hóa của học sinh trong học tập môn Hóa học
• 2.3. Xây dựng hệ thống bài tập phát triển năng lực tư duy khái quát hóa cho học sinh thông qua bài tập hóa học hữu cơ lớp 11
• 2.3.1. Những nguyên tắc (yêu cầu) sư phạm đối với dạy học hóa học theo hướng phát triển năng lực tư duy khái quát hóa
• 2.3.2. Quy trình xây dựng bài tập phát triển năng lực tư duy khái quát hóa cho học sinh
• 2.3.3. Lựa chọn và xây dựng nội dung bài tập phát triển năng lực tư duy khái quát hóa cho học sinh
• 2.3.4. Các dạng bài tập phát triển năng tư duy khái quát hóa cho học sinh trong chương trình hóa học hữu cơ lớp 11
• 2.4. Một số biện pháp sử dụng hệ thống bài tập hóa học nhằm phát triển năng lực tư duy khái quát hóa cho học sinh
• 2.4.1. Biện pháp 1: Sử dụng bài tập trong dạng bài hình thành kiến thức mới nhằm phát triển năng lực tư duy khái quát hóa cho học sinh
• 2.4.2. Biện pháp 2: Sử dụng bài tập trong dạng bài luyện tập, ôn tập nhằm phát triển năng lực tư duy khái quát hóa cho học sinh
• 2.4.3. Biện pháp 3: Sử dụng bài tập trong bài kiểm tra đánh giá nhằm phát triển năng lực tư duy khái quát hóa cho học sinh
• 2.5. Xây dựng bộ công cụ đánh giá năng lực tư duy khái quát hóa của học sinh thông qua sử dụng bài tập hóa học
• 2.5.1. Đánh giá qua bài kiểm tra đánh giá năng lực
• 2.5.2. Đánh giá năng lực của học sinh qua các phiếu đánh giá, bảng kiểm
• 2.5.3. Thiết kế phiếu hỏi học sinh về mức độ phát triển năng lực tư duy khái quát hóa thông qua sử dụng bài tập hóa học
• 2.6. Tiểu kết chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM
• 3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm
• 3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm
• 3.3. Nội dung thực nghiệm
• 3.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
• 3.4.1. Kế hoạch thực nghiệm sư phạm
• 3.4.2. Tổ chức thực nghiệm sư phạm
• 3.5. Kết quả thực nghiệm
• 3.5.1. Kết quả đánh giá năng lực tư duy khái quát hóa của học sinh
• 3.5.2. Đánh giá về hệ thống bài tập tự xây dựng
• 3.6. Tiểu kết chương 3
• KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
• DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ĐÃ CÔNG BỐ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển năng lực tư duy khái quát hóa cho học sinh thông qua bài tập hóa học

Năng lực tư duy khái quát hóa (tư duy khái quát hóa) là một trong những năng lực quan trọng mà học sinh lớp 11 cần phát triển. Việc dạy học hóa học hữu cơ không chỉ giúp học sinh nắm vững kiến thức mà còn rèn luyện khả năng tư duy. Chương trình hóa học hữu cơ lớp 11 cung cấp cho học sinh những khái niệm cơ bản và các bài tập hóa học (bài tập hóa học hữu cơ) giúp học sinh hình thành và phát triển năng lực tư duy khái quát hóa. Theo đó, việc sử dụng bài tập hóa học một cách hợp lý sẽ tạo điều kiện cho học sinh phát triển năng lực tư duy độc lập và sáng tạo. Điều này không chỉ giúp học sinh hiểu sâu hơn về kiến thức mà còn giúp các em áp dụng kiến thức vào thực tiễn. Việc phát triển năng lực tư duy khái quát hóa còn góp phần nâng cao chất lượng dạy học hóa học trong trường phổ thông.

1.1. Tư duy khái quát hóa và vai trò của nó trong giáo dục

Tư duy khái quát hóa là quá trình tổng hợp và rút ra những đặc điểm chung từ các sự vật, hiện tượng cụ thể. Trong giáo dục, đặc biệt là trong môn hóa học, tư duy khái quát hóa giúp học sinh không chỉ ghi nhớ kiến thức mà còn hiểu sâu sắc về bản chất của các hiện tượng hóa học. Việc phát triển tư duy khái quát hóa cho học sinh lớp 11 thông qua bài tập hóa học hữu cơ là rất cần thiết. Các bài tập này không chỉ giúp học sinh củng cố kiến thức mà còn rèn luyện khả năng phân tích, tổng hợp và áp dụng kiến thức vào thực tiễn. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh giáo dục hiện đại, nơi mà việc phát triển năng lực tư duy độc lập và sáng tạo của học sinh được đặt lên hàng đầu.

1.2. Thực trạng và thách thức trong việc phát triển năng lực tư duy khái quát hóa

Hiện nay, việc phát triển năng lực tư duy khái quát hóa cho học sinh lớp 11 thông qua bài tập hóa học hữu cơ còn gặp nhiều thách thức. Nhiều giáo viên vẫn chưa chú trọng đến việc sử dụng bài tập hóa học một cách hiệu quả. Các bài tập thường thiên về lý thuyết, thiếu tính thực tiễn và không khuyến khích học sinh tư duy sáng tạo. Điều này dẫn đến việc học sinh không phát huy được khả năng tư duy khái quát hóa của mình. Để khắc phục tình trạng này, cần có sự đổi mới trong phương pháp dạy học hóa học, tập trung vào việc xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập hóa học hữu cơ phù hợp với năng lực và nhu cầu của học sinh.

II. Phát triển năng lực tư duy khái quát hóa cho học sinh thông qua bài tập hóa học hữu cơ

Phát triển năng lực tư duy khái quát hóa cho học sinh lớp 11 thông qua bài tập hóa học hữu cơ là một nhiệm vụ quan trọng trong giáo dục hiện nay. Các bài tập hóa học hữu cơ không chỉ giúp học sinh củng cố kiến thức mà còn rèn luyện khả năng tư duy độc lập và sáng tạo. Việc xây dựng hệ thống bài tập hóa học hữu cơ cần phải dựa trên các nguyên tắc sư phạm, đảm bảo tính khoa học và thực tiễn. Các bài tập cần được thiết kế sao cho phù hợp với đặc điểm tâm lý và khả năng của học sinh, từ đó giúp các em phát triển năng lực tư duy khái quát hóa một cách hiệu quả. Hơn nữa, việc sử dụng các phương pháp dạy học tích cực sẽ tạo điều kiện cho học sinh tham gia vào quá trình học tập một cách chủ động và sáng tạo.

2.1. Nguyên tắc xây dựng bài tập hóa học hữu cơ

Khi xây dựng bài tập hóa học hữu cơ nhằm phát triển năng lực tư duy khái quát hóa cho học sinh, cần tuân thủ một số nguyên tắc cơ bản. Đầu tiên, bài tập cần phải có tính thực tiễn, liên quan đến các hiện tượng hóa học trong đời sống hàng ngày. Thứ hai, bài tập cần phải khuyến khích học sinh tư duy sáng tạo, không chỉ dừng lại ở việc giải quyết bài tập mà còn phải biết áp dụng kiến thức vào các tình huống thực tế. Cuối cùng, bài tập cần phải được phân loại rõ ràng, từ dễ đến khó, để học sinh có thể tiếp cận và làm quen dần với các dạng bài tập khác nhau. Việc tuân thủ các nguyên tắc này sẽ giúp học sinh phát triển năng lực tư duy khái quát hóa một cách hiệu quả.

2.2. Các dạng bài tập phát triển năng lực tư duy khái quát hóa

Các dạng bài tập hóa học hữu cơ có thể được sử dụng để phát triển năng lực tư duy khái quát hóa cho học sinh rất đa dạng. Một số dạng bài tập có thể kể đến như bài tập định hướng phát triển năng lực, bài tập thực hành hóa học, và bài tập kiểm tra đánh giá. Mỗi dạng bài tập đều có những đặc điểm riêng, phù hợp với từng mục tiêu giáo dục cụ thể. Việc kết hợp các dạng bài tập này trong quá trình dạy học sẽ giúp học sinh không chỉ nắm vững kiến thức mà còn phát triển khả năng tư duy khái quát hóa, từ đó nâng cao chất lượng dạy học hóa học trong trường phổ thông.