Tổng quan nghiên cứu

Phát triển năng lực thẩm mĩ cho học sinh tiểu học là một vấn đề cấp thiết trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục hiện nay. Theo khảo sát tại một số trường tiểu học trên địa bàn Thành phố Thái Nguyên, có khoảng 83,3% giáo viên đánh giá việc tổ chức dạy học phát triển năng lực thẩm mĩ là rất cần thiết. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn nhằm đề xuất các biện pháp dạy học nhằm phát triển năng lực thẩm mĩ cho học sinh lớp 4, lớp 5 qua các tác phẩm thơ trong chương trình Tiếng Việt tiểu học. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các tác phẩm thơ trong phân môn Tập đọc của chương trình Tiếng Việt lớp 4 và lớp 5, với thời gian khảo sát thực trạng vào năm học 2018-2019 tại các trường Tiểu học Tân Cương, Phúc Trìu, Thống Nhất và Cam Giá.

Năng lực thẩm mĩ được xem là một trong những năng lực đặc thù quan trọng, góp phần phát triển phẩm chất và nhân cách học sinh. Qua việc tiếp xúc với các tác phẩm thơ, học sinh không chỉ phát triển khả năng cảm nhận cái đẹp mà còn hình thành năng lực sáng tạo nghệ thuật ngôn từ. Việc nghiên cứu nhằm cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng các biện pháp dạy học phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục môn Tiếng Việt ở bậc tiểu học, đồng thời đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông tổng thể theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về năng lực và năng lực thẩm mĩ trong giáo dục, trong đó:

  • Lý thuyết năng lực: Năng lực được hiểu là khả năng thực hiện thành công các hoạt động trong bối cảnh cụ thể, bao gồm năng lực chung (tự học, giao tiếp, giải quyết vấn đề) và năng lực chuyên môn (âm nhạc, hội họa, ngôn ngữ). Năng lực thẩm mĩ là sự kết hợp giữa năng lực nhận thức thẩm mĩ và năng lực sáng tạo nghệ thuật.

  • Lý thuyết phát triển năng lực thẩm mĩ: Bao gồm năng lực cảm xúc thẩm mĩ (cảm nhận, rung động trước cái đẹp), năng lực đánh giá cái đẹp (phê bình, nhận xét), và năng lực sáng tạo cái đẹp (tạo ra sản phẩm nghệ thuật mới). Lý thuyết này nhấn mạnh vai trò của giáo viên trong việc tổ chức các hoạt động dạy học nhằm phát triển toàn diện các năng lực này cho học sinh.

  • Mô hình dạy học phát triển năng lực thẩm mĩ: Tập trung vào việc khai thác giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm thơ, sử dụng các biện pháp như đọc diễn cảm, xây dựng bài tập bổ trợ, liên hệ thực tiễn và tạo môi trường học tập tích cực để kích thích sự sáng tạo và cảm thụ thẩm mĩ của học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu được thu thập từ khảo sát thực trạng dạy học tại 4 trường tiểu học ở Thành phố Thái Nguyên với 24 giáo viên và 258 học sinh lớp 4, 5 tham gia. Ngoài ra, luận văn sử dụng các tài liệu lý luận, nghiên cứu trước đây và các văn bản pháp luật liên quan đến đổi mới giáo dục.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để phân tích kết quả khảo sát, phương pháp phân tích tổng hợp để đánh giá giá trị nghệ thuật và nội dung các tác phẩm thơ, đồng thời áp dụng phương pháp thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng hiệu quả các biện pháp dạy học đề xuất.

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát thực trạng được tiến hành trong năm học 2018-2019, thực nghiệm sư phạm diễn ra trong các học kỳ tiếp theo, với đánh giá định lượng và định tính kết quả thực nghiệm nhằm hoàn thiện các biện pháp dạy học.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng dạy học phát triển năng lực thẩm mĩ: 83,3% giáo viên cho rằng việc phát triển năng lực thẩm mĩ qua các tác phẩm thơ là rất cần thiết. Tuy nhiên, chỉ có 20,9% giáo viên thường xuyên tổ chức các hoạt động phát triển năng lực thẩm mĩ, 50% tổ chức thường xuyên và 29,2% thi thoảng tổ chức. Học sinh có hứng thú với các bài thơ, nhưng phần lớn chưa tự tìm ra giá trị thẩm mĩ mà cần sự hướng dẫn của giáo viên.

  2. Thuận lợi và khó khăn trong dạy học: Thuận lợi gồm có sách giáo khoa đầy đủ, tác phẩm thơ dễ đọc, dễ nhớ, nội dung phong phú phù hợp với học sinh tiểu học. Khó khăn gồm hạn chế về phương tiện dạy học hiện đại, một số học sinh chưa chuẩn bị bài, thời gian phân phối giữa luyện đọc và cảm thụ chưa hợp lý.

  3. Giá trị thẩm mĩ của các tác phẩm thơ: Các bài thơ lớp 4 chủ yếu là thể thơ lục bát truyền thống, giàu nhạc điệu và hình ảnh gần gũi, giúp học sinh phát triển cảm xúc thẩm mĩ. Lớp 5 có nhiều bài thơ tự do hiện đại, giúp học sinh phát huy tư duy trừu tượng và sáng tạo.

  4. Phương pháp dạy học được sử dụng: Giáo viên thường rèn kỹ năng đọc diễn cảm, xây dựng câu hỏi bổ trợ để học sinh phát hiện hình ảnh đẹp và biện pháp tu từ, sử dụng liên hệ thực tiễn và lời dẫn dắt để phát triển năng lực thẩm mĩ.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy giáo viên nhận thức rõ vai trò quan trọng của việc phát triển năng lực thẩm mĩ trong dạy học thơ, tuy nhiên việc tổ chức các hoạt động này còn chưa đồng đều và chưa thực sự sâu sắc. Điều này có thể do áp lực về thời gian và phương pháp giảng dạy truyền thống tập trung nhiều vào việc truyền đạt kiến thức hơn là phát triển năng lực cảm thụ và sáng tạo.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả phù hợp với nhận định rằng năng lực thẩm mĩ cần được phát triển qua các hoạt động trải nghiệm, cảm nhận và sáng tạo, không chỉ qua việc học thuộc lòng hay trả lời câu hỏi. Việc sử dụng các biện pháp như đọc diễn cảm, khai thác yếu tố nội dung và nghệ thuật trong thơ giúp học sinh tiếp cận tác phẩm một cách sâu sắc hơn, từ đó phát triển năng lực cảm xúc và tư duy thẩm mĩ.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ giáo viên tổ chức các hoạt động phát triển năng lực thẩm mĩ, bảng thống kê các biện pháp dạy học được sử dụng, và biểu đồ đánh giá thái độ của học sinh đối với các tác phẩm thơ. Những biểu đồ này minh họa rõ nét sự cần thiết và hiệu quả của các biện pháp dạy học được đề xuất.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về phương pháp dạy học phát triển năng lực thẩm mĩ

    • Mục tiêu: Nâng cao kỹ năng tổ chức các hoạt động cảm thụ và sáng tạo thơ cho học sinh.
    • Thời gian: Triển khai trong năm học tiếp theo.
    • Chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Xây dựng hệ thống bài tập bổ trợ phát triển năng lực thẩm mĩ

    • Mục tiêu: Giúp học sinh phát hiện và cảm nhận giá trị nghệ thuật trong tác phẩm thơ.
    • Thời gian: Phát triển và áp dụng trong chương trình học kỳ 1.
    • Chủ thể: Giáo viên bộ môn Tiếng Việt và tổ chuyên môn các trường tiểu học.

  3. Tăng cường sử dụng phương tiện dạy học hiện đại và đa dạng hóa hình thức dạy học

    • Mục tiêu: Tạo môi trường học tập sinh động, kích thích sự hứng thú và sáng tạo của học sinh.
    • Thời gian: Triển khai trong vòng 1-2 năm.
    • Chủ thể: Ban giám hiệu các trường tiểu học phối hợp với giáo viên.

  4. Phân phối thời gian hợp lý giữa luyện đọc và phát triển năng lực thẩm mĩ trong tiết Tập đọc

    • Mục tiêu: Đảm bảo học sinh vừa nắm kiến thức vừa phát triển cảm xúc và sáng tạo.
    • Thời gian: Áp dụng ngay trong các năm học hiện tại.
    • Chủ thể: Giáo viên chủ nhiệm và giáo viên bộ môn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Tiếng Việt tiểu học

    • Lợi ích: Nắm bắt các biện pháp dạy học phát triển năng lực thẩm mĩ, nâng cao hiệu quả giảng dạy phân môn Tập đọc.
    • Use case: Áp dụng trong thiết kế bài giảng và tổ chức các hoạt động học tập.

  2. Nhà quản lý giáo dục

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và nhu cầu đổi mới phương pháp dạy học, từ đó xây dựng chính sách hỗ trợ phù hợp.
    • Use case: Lập kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và đầu tư cơ sở vật chất.

  3. Sinh viên ngành Giáo dục Tiểu học

    • Lợi ích: Học hỏi kiến thức lý luận và thực tiễn về phát triển năng lực thẩm mĩ qua thơ, chuẩn bị cho công tác giảng dạy tương lai.
    • Use case: Tham khảo để hoàn thiện luận văn tốt nghiệp hoặc nghiên cứu chuyên sâu.

  4. Nhà nghiên cứu giáo dục và tâm lý học

    • Lợi ích: Có dữ liệu thực nghiệm và phân tích sâu về phát triển năng lực thẩm mĩ ở lứa tuổi tiểu học.
    • Use case: Phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo hoặc ứng dụng trong các dự án giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Năng lực thẩm mĩ là gì và tại sao quan trọng trong giáo dục tiểu học?
    Năng lực thẩm mĩ là khả năng nhận thức, cảm nhận và sáng tạo cái đẹp trong nghệ thuật và cuộc sống. Nó giúp học sinh phát triển nhân cách, tình cảm và tư duy sáng tạo, góp phần hình thành phẩm chất và năng lực toàn diện.

  2. Tại sao chọn các tác phẩm thơ lớp 4, 5 để phát triển năng lực thẩm mĩ?
    Học sinh lớp 4, 5 đã có khả năng đọc hiểu và cảm nhận sâu sắc hơn, đồng thời các tác phẩm thơ trong chương trình có nội dung phong phú, phù hợp với đặc điểm tâm lý lứa tuổi, thuận lợi cho việc phát triển năng lực thẩm mĩ.

  3. Các biện pháp dạy học nào hiệu quả để phát triển năng lực thẩm mĩ qua thơ?
    Các biện pháp gồm đọc diễn cảm để tạo cảm xúc, khai thác yếu tố nội dung và nghệ thuật của bài thơ, xây dựng bài tập bổ trợ, sử dụng liên hệ thực tiễn và đa dạng hóa hình thức dạy học nhằm kích thích sự sáng tạo và cảm thụ của học sinh.

  4. Khó khăn phổ biến khi dạy học phát triển năng lực thẩm mĩ là gì?
    Khó khăn gồm hạn chế về thời gian, phương tiện dạy học hiện đại, áp lực hoàn thành chương trình kiến thức, và một số học sinh chưa chủ động trong việc cảm thụ và sáng tạo nghệ thuật.

  5. Làm thế nào để giáo viên phát hiện và bồi dưỡng năng lực sáng tạo nghệ thuật ở học sinh?
    Giáo viên cần quan sát kỹ các biểu hiện sáng tạo trong giờ học, khuyến khích học sinh thể hiện cảm xúc và ý tưởng qua thơ, văn, tranh vẽ, đồng thời tổ chức các hoạt động sáng tạo phù hợp để phát triển năng lực này.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ vai trò quan trọng của việc phát triển năng lực thẩm mĩ cho học sinh tiểu học qua các tác phẩm thơ trong chương trình Tiếng Việt lớp 4, 5.
  • Thực trạng dạy học cho thấy giáo viên nhận thức tốt nhưng còn nhiều khó khăn trong tổ chức các hoạt động phát triển năng lực thẩm mĩ.
  • Đã đề xuất các biện pháp cụ thể như đọc diễn cảm, khai thác nội dung nghệ thuật, xây dựng bài tập bổ trợ và sử dụng phương tiện dạy học hiện đại.
  • Kết quả thực nghiệm sư phạm khẳng định hiệu quả của các biện pháp trong việc nâng cao năng lực cảm thụ và sáng tạo thẩm mĩ của học sinh.
  • Đề nghị các nhà quản lý, giáo viên và nhà nghiên cứu tiếp tục quan tâm, đầu tư và phát triển các hoạt động giáo dục thẩm mĩ trong chương trình tiểu học.

Next steps: Triển khai đào tạo giáo viên, hoàn thiện hệ thống bài tập bổ trợ, áp dụng rộng rãi các biện pháp dạy học mới trong các trường tiểu học.

Call to action: Các giáo viên và nhà quản lý giáo dục cần phối hợp chặt chẽ để đưa các biện pháp phát triển năng lực thẩm mĩ vào thực tiễn giảng dạy, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh tiểu học.