Phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh trung học qua dạy đọc hiểu văn học

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

DANH MỤC CÁC BẢNG

DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU

Lý do chọn đề tài

Lịch sử vấn đề nghiên cứu

Mục đích nghiên cứu

Đối tượng và nhiệm vụ nghiên cứu

Phạm vi nghiên cứu

Phương pháp nghiên cứu

Giả thuyết khoa học

Đóng góp của luận án

Cấu trúc của luận án

1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC SÁNG TẠO CHO HỌC SINH THCS TRONG DẠY HỌC ĐỌC HIỂU VĂN BẢN VĂN HỌC

1.1. Năng lực và năng lực sáng tạo

1.2. Năng lực và cấu trúc năng lực

1.3. Năng lực sáng tạo

1.4. Năng lực sáng tạo của HS THCS trong đọc hiểu VBVH

1.5. Văn bản văn học và cơ hội phát triển NLST của HS THCS trong đọc hiểu VBVH

1.6. Đọc hiểu văn bản văn học

1.7. Biểu hiện năng lực sáng tạo của HS THCS trong đọc hiểu VBVH

1.8. Dạy học đọc hiểu VBVH theo hướng phát triển NLST người học

1.8.1. Đặc điểm của dạy học phát triển năng lực

1.8.2. Dạy học đọc hiểu VBVH theo hướng phát triển NLST

1.8.3. Một số quan niệm của lý thuyết tiếp nhận văn học về vai trò của người đọc và tác phẩm văn chương

1.8.3.1. Độc giả là người đóng vai trò kiến tạo nghĩa cho văn bản

1.8.3.2. Văn bản có tính mở, người đọc là người hoàn tất, sáng tạo

1.8.4. Thực trạng phát triển NLST cho HS THCS trong dạy học đọc hiểu VBVH

1.9. Chương trình, SGK môn Ngữ văn một số nước và khả năng phát triển NLST trong dạy học đọc hiểu VBVH

1.9.1. Chương trình, SGK môn Ngữ văn của Việt Nam

1.9.2. Thực trạng dạy học ở nhà trường THCS với việc phát triển NLST của HS trong đọc hiểu VBVH

1.9.3. Thực trạng NLST của HS THCS trong đọc hiểu VBVH

1.10. Kết luận chương 1

2. CHƯƠNG 2: MỘT SỐ BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC SÁNG TẠO CHO HỌC SINH THCS TRONG DẠY HỌC ĐỌC HIỂU VĂN BẢN VĂN HỌC

2.1. Điều kiện thực hiện các biện pháp phát triển năng lực sáng tạo cho HS THCS trong dạy học đọc hiểu VBVH

2.2. Đảm bảo bám sát biểu hiện của NLST và yêu cầu cần đạt về đọc hiểu VBVH của HS THCS trong Chương trình GDPT môn Ngữ văn

2.3. Đảm bảo đánh giá hướng tới sự phát triển NLST của người học trong đọc hiểu VBVH

2.4. Đảm bảo nội dung dạy học đọc hiểu phù hợp với đối tượng HS và hấp dẫn, có nhiều vấn đề để HS được thỏa sức sáng tạo

2.5. Đảm bảo môi trường sáng tạo trong dạy học đọc hiểu VBVH

2.6. Một số biện pháp phát triển NLST cho HS THCS trong dạy học đọc hiểu VBVH

2.6.1. Tổ chức các hoạt động thảo luận, tranh biện nhằm giúp HS đưa ra các cách hiểu khác nhau trong việc nhận ra và phân tích, đánh giá ý tưởng mới của văn bản

2.6.2. Sử dụng phương pháp dạy học giải quyết vấn đề nhằm khích lệ HS sáng tạo, chủ động, tích cực trong việc kiến tạo tri thức mới và bộc lộ quan điểm mới

2.6.3. Thiết kế và sử dụng các bài tập gắn với thực tiễn giúp HS vận dụng sáng tạo các giá trị của văn bản VH vào đời sống

2.6.4. Tổ chức các hoạt động hồi ứng trải nghiệm thông qua các vai chủ thể khác nhau nhằm khai thác ở HS các phản hồi, đánh giá độc đáo và sáng tạo

2.6.5. Đa dạng hóa hoạt động đọc hiểu, tạo cơ hội cho HS làm ra các sản phẩm sáng tạo

3. CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM

3.1. Mục đích thực nghiệm

3.2. Nội dung, đối tượng và địa bàn thực nghiệm

3.3. Thời gian thực nghiệm

3.4. Quy trình thực nghiệm

3.4.1. Trao đổi với giáo viên trước khi dạy thực nghiệm

3.4.2. Tổ chức kiểm tra NL đầu vào đối với các lớp TN và ĐC. Tiến hành dạy học TN

3.4.3. Tổ chức kiểm tra đánh giá NL đầu ra đối với các lớp TN và ĐC. Xử lí kết quả TN

3.4.4. Phân tích kết quả TN

3.5. Giáo án thực nghiệm

3.5.1. Cấu trúc giáo án thực nghiệm

3.5.2. Giáo án thực nghiệm minh họa

3.6. Đánh giá kết quả thực nghiệm

3.6.1. Tiêu chí đánh giá

3.6.2. Kết quả đánh giá TN về mặt định lượng

3.6.3. Kết quả đánh giá TN về mặt định tính

3.6.4. Đánh giá chung về kết quả TN

3.7. Kết luận chương 3

TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Giới thiệu về năng lực sáng tạo

Năng lực sáng tạo là một trong những yếu tố quan trọng trong giáo dục hiện đại, đặc biệt trong bối cảnh cách mạng 4.0. Năng lực sáng tạo không chỉ giúp học sinh trung học cơ sở (THCS) phát triển tư duy độc lập mà còn khuyến khích sự chủ động trong học tập. Theo chương trình giáo dục phổ thông mới, việc phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh là một trong những mục tiêu cốt lõi. Điều này thể hiện rõ trong việc dạy học đọc hiểu văn học, nơi học sinh không chỉ tiếp nhận kiến thức mà còn được khuyến khích tạo ra ý tưởng mới từ văn bản. Việc này không chỉ giúp học sinh hiểu sâu hơn về văn bản mà còn phát triển khả năng tư duy phản biện và sáng tạo. Như một nhà nghiên cứu đã chỉ ra, "Sáng tạo là khả năng tạo ra cái mới có giá trị". Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát triển năng lực sáng tạo trong giáo dục.

1.1. Định nghĩa và vai trò của năng lực sáng tạo

Năng lực sáng tạo được định nghĩa là khả năng phát hiện, phát triển và thực hiện những ý tưởng mới. Trong giáo dục, năng lực sáng tạo giúp học sinh không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn biết vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Đặc biệt, trong môn Ngữ văn, việc phát triển năng lực sáng tạo thông qua đọc hiểu văn bản là rất cần thiết. Học sinh cần được khuyến khích để đưa ra những cách hiểu khác nhau về văn bản, từ đó hình thành tư duy độc lập và sáng tạo. Theo một nghiên cứu, "Học sinh có năng lực sáng tạo cao thường có khả năng giải quyết vấn đề tốt hơn và có tư duy phản biện mạnh mẽ hơn". Điều này cho thấy rằng việc phát triển năng lực sáng tạo không chỉ có lợi cho học sinh trong học tập mà còn trong cuộc sống sau này.

II. Phương pháp dạy học đọc hiểu văn học

Phương pháp dạy học là yếu tố quyết định trong việc phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh. Việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như thảo luận nhóm, tranh biện và giải quyết vấn đề sẽ tạo ra môi trường học tập kích thích sự sáng tạo. Dạy đọc hiểu văn học không chỉ đơn thuần là truyền đạt kiến thức mà còn là quá trình khuyến khích học sinh tham gia tích cực vào việc phân tích và đánh giá văn bản. Một nghiên cứu cho thấy, "Học sinh tham gia vào các hoạt động thảo luận có khả năng phát triển năng lực sáng tạo cao hơn so với những học sinh chỉ tiếp thu kiến thức một chiều". Điều này cho thấy rằng việc tổ chức các hoạt động học tập đa dạng sẽ giúp học sinh phát triển tư duy sáng tạo và khả năng phản biện.

2.1. Các phương pháp dạy học tích cực

Các phương pháp dạy học tích cực như thảo luận, tranh biện và giải quyết vấn đề đã được chứng minh là hiệu quả trong việc phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh. Những phương pháp này không chỉ giúp học sinh hiểu sâu hơn về văn bản mà còn khuyến khích họ đưa ra những ý tưởng mới. Theo một nghiên cứu, "Việc sử dụng phương pháp dạy học tích cực giúp học sinh phát triển khả năng tư duy độc lập và sáng tạo". Điều này cho thấy rằng việc áp dụng các phương pháp này trong dạy học đọc hiểu văn học là rất cần thiết để phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh.

III. Thực trạng và giải pháp phát triển năng lực sáng tạo

Thực trạng dạy học hiện nay cho thấy nhiều giáo viên vẫn còn sử dụng phương pháp truyền thụ kiến thức một chiều, dẫn đến việc học sinh không có cơ hội để phát triển năng lực sáng tạo. Để khắc phục tình trạng này, cần có những giải pháp cụ thể nhằm tạo ra môi trường học tập tích cực hơn. Một trong những giải pháp là tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế, giúp học sinh vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Như một nhà nghiên cứu đã chỉ ra, "Học sinh sẽ phát triển năng lực sáng tạo tốt hơn khi họ có cơ hội áp dụng kiến thức vào thực tế". Điều này cho thấy rằng việc kết hợp lý thuyết với thực hành là rất quan trọng trong việc phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh.

3.1. Giải pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm

Tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế là một trong những giải pháp hiệu quả để phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh. Những hoạt động này không chỉ giúp học sinh áp dụng kiến thức vào thực tiễn mà còn khuyến khích họ đưa ra những ý tưởng mới. Theo một nghiên cứu, "Học sinh tham gia vào các hoạt động trải nghiệm có khả năng phát triển năng lực sáng tạo cao hơn so với những học sinh chỉ học lý thuyết". Điều này cho thấy rằng việc kết hợp lý thuyết với thực hành là rất cần thiết trong việc phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh.

Luận án tiến sĩ về phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh trung học cơ sở trong dạy học đọc hiểu văn bản văn học