Thiết Lập Đường Phát Triển Năng Lực Khoa Học Trong Chương Trình Môn Khoa Học Tự Nhiên

Chương trình dạy học định hướng phát triển năng lực không quy định nội dung dạy học chi tiết mà quy định những kết quả đầu ra mong muốn. Từ đó, đưa ra hướng dẫn chung về việc lựa chọn nội dung, phương pháp, tổ chức và đánh giá kết quả dạy học nhằm đảm bảo thực hiện được mục tiêu dạy học và đạt được kết quả mong muốn. Trong chương trình định hướng phát triển năng lực, mục tiêu học tập, kết quả học tập mong muốn thường được mô tả thông qua hệ thống các năng lực (Competency). Kết quả học tập mong muốn được mô tả chi tiết và có thể quan sát, đánh giá được.

Ưu điểm của chương trình giáo dục định hướng phát triển năng lực là tạo điều kiện quản lý chất lượng theo kết quả đầu ra đã quy định, nhấn mạnh năng lực vận dụng của học sinh. Học sinh cần đạt được những kết quả yêu cầu đã quy định trong chương trình. Việc đưa ra các chuẩn đào tạo cũng nhằm đảm bảo quản lý chất lượng giáo dục theo định hướng kết quả đầu ra.

Dạy học theo quan điểm phát triển năng lực học sinh không chỉ chú ý tích cực hóa học sinh về hoạt động trí tuệ mà còn chú ý rèn luyện năng lực giải quyết vấn đề gắn với những tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp. Việc sử dụng phương pháp dạy học vì thế cần gắn chặt với các hình thức tổ chức dạy học. Điều quan trọng hơn cả là nếu so sánh với các quan niệm dạy học trước đây, việc dạy học phát triển phẩm chất, năng lực sẽ làm cho việc dạy và việc học tiếp cận gần hơn, sát hơn với mục tiêu hình thành và phát triển nhân cách con người.

Khi nói đến dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh, cần hiểu rõ: phát triển năng lực học sinh đòi hỏi giáo viên phải có tổ chức hoạt động dạy học hiệu quả. Việc tổ chức dạy học ở đây gắn với thiết kế bài học trước khi lên lớp; tìm hiểu đối tượng dạy học, dạy học nêu vấn đề; chuyển giao nhiệm vụ học tập cho học sinh; phản hồi thông tin cho học sinh; sử dụng linh hoạt các phương pháp, phương tiện dạy học; đặc biệt là việc tổ chức, hướng dẫn hoạt động học tập cho học sinh nhằm phát huy tối đa khả năng tham dự vào tiến trình dạy học của học sinh.

Năng lực khoa học là năng lực đặc thù được hình thành và phát triển cho học sinh trong quá trình học môn Khoa Học Tự Nhiên (KHTN). Theo chương trình giáo dục phổ thông mới, năng lực khoa học của học sinh THCS gồm 3 hợp phần: nhận thức kiến thức khoa học; tìm tòi và khám phá thế giới tự nhiên; vận dụng kiến thức vào thực tiễn, ứng xử với tự nhiên phù hợp với yêu cầu phát triển bền vững xã hội và bảo vệ môi trường.

Trên cơ sở nghiên cứu Chương trình môn Khoa Học Tự Nhiên, luận văn đã phân tích và đề xuất các năng lực thành phần của năng lực khoa học như sau: Năng lực nhận thức kiến thức KHTN; năng lực sử dụng ngôn ngữ KHTN; năng lực phát hiện và sử dụng kiến thức KHTN để giải quyết các tình huống trong thực tiễn; năng lực thực hành thí nghiệm và vận dụng trong cuộc sống; năng lực thu thập, xử lý, phân tích, sử dụng dữ liệu; năng lực công bố kết quả thực hiện các nhiệm vụ được giao.

Để phát triển năng lực cho học sinh, cần đa dạng hóa các phương pháp dạy học. Các phương pháp dạy học tích cực, lấy học sinh làm trung tâm cần được ưu tiên sử dụng. Giáo viên cần tạo điều kiện cho học sinh được tham gia vào các hoạt động thực hành, thí nghiệm, nghiên cứu khoa học để học sinh có thể vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

Sử dụng ngôn ngữ chính xác, khoa học để mô tả các hiện tượng, sự vật. Giúp học sinh tiếp cận kiến thức một cách hệ thống, logic. Các yêu cầu cần đạt phải được trình bày rõ ràng, dễ hiểu để học sinh có thể tự đánh giá được khả năng của mình.

Cần xác định rõ các biểu hiện cụ thể của các mức độ hành vi đối với các thành tố năng lực khoa học trong môn khoa học tự nhiên. Điều này giúp giáo viên có cơ sở để đánh giá chính xác năng lực của học sinh. Các mức độ hành vi cần được mô tả chi tiết, cụ thể và có thể quan sát được.

Năng lực tìm tòi, khám phá là một trong những năng lực quan trọng của năng lực khoa học. Giáo viên cần tạo điều kiện cho học sinh được tham gia vào các hoạt động tìm tòi, khám phá để học sinh có thể rèn luyện khả năng tự học, tự nghiên cứu. Các hoạt động tìm tòi, khám phá cần gắn với các vấn đề thực tiễn để học sinh thấy được ý nghĩa của việc học.

Đánh giá năng lực của học sinh cần được thực hiện thường xuyên, liên tục và toàn diện. Giáo viên cần sử dụng đa dạng các hình thức đánh giá để có thể đánh giá chính xác năng lực của học sinh. Kết quả đánh giá cần được sử dụng để điều chỉnh phương pháp dạy học và giúp học sinh phát triển năng lực một cách tối ưu.

Trong tương lai, cần tiếp tục nghiên cứu và hoàn thiện chương trình giáo dục định hướng phát triển năng lực. Cần tăng cường bồi dưỡng cho giáo viên về phương pháp dạy học phát triển năng lực. Cần tạo điều kiện cho học sinh được tham gia vào các hoạt động khoa học, kỹ thuật để học sinh có thể phát triển năng lực một cách toàn diện.