I. Tính cấp thiết của đề tài
Sự phát triển kinh tế - xã hội hiện nay đặt ra yêu cầu cao đối với nguồn nhân lực, tạo ra thách thức lớn cho giáo dục. Giáo dục theo định hướng phát triển năng lực không chỉ là xu hướng toàn cầu mà còn là mục tiêu của đổi mới giáo dục ở Việt Nam. Nghị quyết số 29 của Ban chấp hành Trung ương Đảng đã nhấn mạnh việc đổi mới phương pháp dạy học, khuyến khích tính tích cực và sáng tạo của học sinh. Năng lực giải quyết vấn đề (NL GQVĐ) là một trong những năng lực cốt lõi cần hình thành cho học sinh, giúp các em tự tin và thích ứng với thay đổi trong cuộc sống. Môn Địa lí lớp 10 có nhiều cơ hội để phát triển NL GQVĐ cho học sinh thông qua việc gắn kết lý thuyết với thực tiễn. Tuy nhiên, thực tế cho thấy việc dạy học hiện nay chưa chú trọng nhiều đến phát triển năng lực cho học sinh.
II. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục tiêu của nghiên cứu là quy trình và biện pháp tổ chức dạy học Địa lí 10 nhằm phát triển NL GQVĐ cho học sinh, góp phần nâng cao chất lượng dạy học. Nhiệm vụ nghiên cứu bao gồm: nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của việc phát triển NL GQVĐ; xác định nguyên tắc và yêu cầu phát triển NL GQVĐ; đề xuất quy trình tổ chức dạy học và các biện pháp phát triển NL GQVĐ cho học sinh. Việc thực hiện các nhiệm vụ này sẽ giúp nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lí, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục.
III. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu là quy trình và biện pháp phát triển NL GQVĐ cho học sinh trong dạy học Địa lí 10. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào việc tổ chức dạy học nhằm phát triển NL GQVĐ cho học sinh qua môn Địa lí 10 ở trường THPT. Nghiên cứu sẽ khảo sát thực trạng dạy học Địa lí lớp 10 tại các tỉnh vùng Tây Bắc như Hòa Bình, Sơn La, Điện Biên, Lai Châu. Đối tượng thực nghiệm là học sinh lớp 10 tại một số trường THPT trong khu vực này.
IV. Tổng quan vấn đề nghiên cứu
Trên thế giới, giáo dục định hướng phát triển năng lực đã trở thành xu hướng phổ biến từ những năm 90 của thế kỷ 20. Nhiều quốc gia đã xây dựng hệ thống năng lực cốt lõi, trong đó NL GQVĐ được xem là một trong những năng lực quan trọng nhất. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc phát triển NL GQVĐ không chỉ giúp học sinh giải quyết vấn đề trong học tập mà còn trong cuộc sống. Chương trình giáo dục của nhiều quốc gia đã tích hợp NL GQVĐ vào giảng dạy, giúp học sinh phát triển tư duy phê phán và sáng tạo.
V. Nghiên cứu dạy học phát triển năng lực giải quyết vấn đề
Có hai cách tiếp cận về NL GQVĐ: cách truyền thống và cách hiện đại. Cách truyền thống tập trung vào tiến trình giải quyết vấn đề, trong khi cách hiện đại nhấn mạnh đến quá trình xử lý thông tin và suy nghĩ của người giải quyết vấn đề. Nghiên cứu của PISA đã chỉ ra rằng NL GQVĐ không chỉ là khả năng cá nhân mà còn là khả năng hợp tác trong giải quyết vấn đề. Việc phát triển NL GQVĐ cần được thực hiện thông qua các phương pháp dạy học tích cực, khuyến khích học sinh tham gia vào quá trình học tập.
