Phát triển năng lực dạy học thực hành cho sinh viên sư phạm

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

DANH MỤC CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT

1. PHẦN I. Lý do chọn đề tài

2. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU

2.1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI

2.1.1. Tổng quan các vấn đề nghiên cứu có liên quan đến đề tài

2.1.2. Tổng quan về năng lực dạy học, phát triển năng lực dạy học

2.1.2.1. Một số nghiên cứu trên thế giới

2.1.2.2. Một số nghiên cứu ở Việt Nam

2.1.3. Tổng quan về thực hành, dạy học thực hành

2.1.3.1. Một số nghiên cứu trên thế giới

2.1.3.2. Một số nghiên cứu ở Việt Nam

2.1.4. Thực hành Sinh học

2.1.4.1. Khái niệm thực hành Sinh học

2.1.4.2. Phân loại thực hành trong dạy học Sinh học ở phổ thông

2.1.4.3. Vai trò của thực hành trong dạy học Sinh học

2.1.4.4. Quy trình thực hành Sinh học

2.1.5. Dạy học thực hành Sinh học

2.1.5.1. Khái niệm dạy học thực hành Sinh học

2.1.5.2. Cấu trúc một bài dạy học thực hành Sinh học

2.1.5.3. Quy trình tổ chức dạy học thực hành Sinh học

2.1.6. Năng lực dạy học thực hành Sinh học

2.1.6.1. Khái niệm về năng lực

2.1.6.2. Năng lực dạy học

2.1.6.3. Năng lực dạy học thực hành Sinh học

2.1.6.4. Cấu trúc năng lực dạy học thực hành Sinh học

2.1.7. Cơ sở thực tiễn của đề tài

2.1.7.1. Thực trạng về dạy học thực hành Sinh học ở phổ thông

2.1.7.1.1. Nhận thức về sự cần thiết của thực hành trong dạy học sinh học ở trường trung học phổ thông

2.1.7.1.2. Mức độ tự tin khi tiến hành thực hành sinh học của giáo viên trung học phổ thông

2.1.7.1.3. Mức độ tự tin khi tổ chức dạy học thực hành Sinh học trung học phổ thông

2.1.7.2. Thực trạng về rèn năng lực dạy học thực hành cho sinh viên ở các trường đại học

2.1.7.2.1. Thực trạng về việc rèn năng lực dạy học thực hành cho sinh viên ở các trường đại học

2.1.7.2.2. Thực trạng và nhu cầu rèn năng lực dạy học thực hành ở sinh viên các trường đại học sư phạm

2.1.7.3. Khái quát chương trình đào tạo cử nhân sư phạm ở các học phần phương pháp dạy học

3. KẾT LUẬN CHƯƠNG I

4. PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC DẠY HỌC THỰC HÀNH SINH HỌC THPT CHO SINH VIÊN SƯ PHẠM SINH CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC

4.1. Phân tích nội dung thực hành trong chương trình đào tạo cử nhân sư phạm Sinh học và chương trình Sinh học trung học phổ thông

4.1.1. Nội dung thực hành trong chương trình đào tạo cử nhân sư phạm Sinh học

4.1.2. Nội dung thực hành trong chương trình Sinh học trung học phổ thông

4.1.3. Nội dung các bài thực hành Sinh học trong chương trình giáo dục THPT

4.1.4. Nội dung kiến thức có thể thiết kế thực hành

4.2. Quy trình rèn luyện năng lực dạy học thực hành Sinh học trung học phổ thông cho sinh viên sư phạm ngành Sinh học các trường đại học

4.2.1. Nguyên tắc xây dựng quy trình rèn năng lực dạy học thực hành Sinh học THPT cho sinh viên sư phạm ngành Sinh học

4.2.2. Quy trình rèn luyện năng lực dạy học thực hành Sinh học trung học phổ thông cho sinh viên ngành sư phạm Sinh học

4.2.2.1. Giai đoạn 1: Củng cố năng lực thực hành

4.2.2.2. Giai đoạn 2 – Rèn luyện năng lực chuẩn bị bài dạy thực hành và năng lực tổ chức dạy học thực hành Sinh học cho sinh viên

4.3. Một số bài tập rèn luyện năng lực dạy học thực hành Sinh học trung học phổ thông cho sinh viên ngành sư phạm Sinh học các trường đại học

4.3.1. Câu hỏi bài tập rèn kĩ năng xác định mục tiêu thực hành/ xác định giả thuyết khoa học của thí nghiệm

4.3.2. Câu hỏi bài tập rèn kĩ năng xác định, chuẩn bị nguyên vật liệu cho bài thực hành; kĩ năng bố trí, thiết kế thí nghiệm

4.3.3. Câu hỏi, bài tập rèn kĩ năng dự đoán kết quả, giải thích kết quả thực hành

4.3.4. Câu hỏi, bài tập rèn kĩ năng tổ chức thực hành

4.3.5. Câu hỏi, bài tập rèn kĩ năng hướng dẫn học sinh thu thập số liệu, giải thích kết quả thực hành

4.4. Đánh giá năng lực dạy học thực hành

4.4.1. Hệ thống các năng lực dạy học thực hành Sinh học cần rèn luyện và đánh giá ở sinh viên ngành sư phạm Sinh học các trường Đại học

4.4.2. Xây dựng bộ công cụ đánh giá mức độ đạt được của năng lực dạy học thực hành Sinh học cho sinh viên ngành Sư phạm Sinh học các trường đại học

4.4.2.1. Nguyên tắc xây dựng bộ tiêu chí đánh giá năng lực dạy học thực hành Sinh học

4.4.2.2. Bộ công cụ đánh giá năng lực dạy học thực hành Sinh học của sinh viên ngành Sư phạm Sinh học các trường đại học

5. KẾT LUẬN CHƯƠNG 2. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM

5.1. Mục đích thực nghiệm

5.2. Nội dung thực nghiệm

5.3. Phương pháp thực nghiệm

5.3.1. Đối tượng thực nghiệm

5.3.2. Bố trí thực nghiệm

5.3.3. Phương pháp thu thập dữ liệu và đo lường

5.4. Kết quả thực nghiệm

5.4.1. Phân tích định lượng kết quả thực nghiệm

5.4.2. Đánh giá mức độ tiếp nhận tri thức về thực hành, dạy học thực hành, tri thức phòng thí nghiệm

5.4.3. Đánh giá sự phát triển năng lực dạy học thực hành Sinh học của sinh viên

5.4.4. Phân tích định tính

6. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

I. Giới thiệu về năng lực dạy học thực hành

Năng lực dạy học thực hành là một yếu tố quan trọng trong quá trình đào tạo sinh viên sư phạm. Năng lực dạy học không chỉ bao gồm kiến thức lý thuyết mà còn phải được kết hợp với các kỹ năng thực hành. Việc phát triển năng lực dạy học thực hành cho sinh viên sư phạm là cần thiết để họ có thể tổ chức và thực hiện các hoạt động dạy học hiệu quả. Theo nghiên cứu, dạy học thực hành giúp sinh viên có cơ hội áp dụng lý thuyết vào thực tiễn, từ đó nâng cao khả năng tư duy và sáng tạo. Đặc biệt, trong môn Sinh học, việc thực hành là rất quan trọng vì nó giúp sinh viên hiểu rõ hơn về các hiện tượng tự nhiên và quy luật sinh học. Như vậy, việc phát triển năng lực dạy học thực hành cho sinh viên sư phạm không chỉ là một yêu cầu trong chương trình đào tạo mà còn là một yếu tố quyết định đến chất lượng giáo dục.

1.1. Khái niệm và vai trò của dạy học thực hành

Dạy học thực hành là phương pháp giáo dục giúp sinh viên trải nghiệm thực tế và áp dụng kiến thức vào các tình huống cụ thể. Dạy học thực hành không chỉ giúp sinh viên củng cố kiến thức mà còn phát triển các kỹ năng cần thiết cho nghề nghiệp sau này. Theo PGS. Nguyễn Văn Hiền, "Thực hành là cầu nối giữa lý thuyết và thực tiễn, giúp sinh viên hình thành tư duy phản biện và khả năng giải quyết vấn đề." Việc tổ chức dạy học thực hành hiệu quả sẽ tạo điều kiện cho sinh viên phát triển toàn diện, từ kỹ năng chuyên môn đến kỹ năng mềm. Do đó, việc chú trọng phát triển năng lực dạy học thực hành cho sinh viên sư phạm là một nhiệm vụ quan trọng trong giáo dục hiện đại.

II. Thực trạng dạy học thực hành tại các trường đại học

Thực trạng dạy học thực hành tại các trường đại học hiện nay cho thấy nhiều vấn đề cần được cải thiện. Nhiều sinh viên sư phạm chưa được rèn luyện đầy đủ các kỹ năng cần thiết để tổ chức dạy học thực hành. Theo khảo sát, khoảng 60% sinh viên cho biết họ cảm thấy thiếu tự tin khi thực hiện các bài thực hành. Điều này có thể do chương trình đào tạo chưa chú trọng đến việc rèn luyện năng lực dạy học thực hành. Hơn nữa, nhiều giảng viên cũng gặp khó khăn trong việc tổ chức các hoạt động thực hành do thiếu thiết bị và tài liệu hỗ trợ. Việc này dẫn đến việc dạy học thực hành không đạt hiệu quả như mong đợi. Cần có những biện pháp cụ thể để cải thiện tình hình này, từ việc nâng cao chất lượng giảng dạy đến việc đầu tư cơ sở vật chất cho các hoạt động thực hành.

2.1. Những khó khăn trong việc dạy học thực hành

Một trong những khó khăn lớn nhất trong việc dạy học thực hành là thiếu thiết bị và tài liệu hỗ trợ. Nhiều trường đại học không có đủ phòng thí nghiệm hoặc thiết bị cần thiết để sinh viên thực hành. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng tiếp cận và thực hành của sinh viên. Hơn nữa, nhiều giảng viên cũng chưa được đào tạo bài bản về phương pháp dạy học thực hành, dẫn đến việc tổ chức các hoạt động thực hành không hiệu quả. Theo một nghiên cứu, "Việc thiếu hụt tài nguyên và kỹ năng giảng dạy thực hành đã làm giảm chất lượng đào tạo sinh viên sư phạm." Do đó, cần có sự đầu tư và cải cách trong chương trình đào tạo để nâng cao năng lực dạy học thực hành cho sinh viên.

III. Giải pháp phát triển năng lực dạy học thực hành

Để phát triển năng lực dạy học thực hành cho sinh viên sư phạm, cần thực hiện một số giải pháp cụ thể. Đầu tiên, cần cải tiến chương trình đào tạo, chú trọng đến việc rèn luyện các kỹ năng thực hành cho sinh viên. Các trường đại học nên tổ chức các khóa đào tạo ngắn hạn cho giảng viên về phương pháp dạy học thực hành. Thứ hai, cần đầu tư vào cơ sở vật chất, trang bị đầy đủ thiết bị và tài liệu cho các phòng thí nghiệm. Cuối cùng, việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa, hội thảo chuyên đề về dạy học thực hành cũng rất cần thiết để sinh viên có cơ hội thực hành và trao đổi kinh nghiệm. Những giải pháp này sẽ giúp nâng cao chất lượng đào tạo và phát triển năng lực dạy học thực hành cho sinh viên sư phạm.

3.1. Cải tiến chương trình đào tạo

Cải tiến chương trình đào tạo là một trong những giải pháp quan trọng để phát triển năng lực dạy học thực hành. Chương trình cần được thiết kế sao cho sinh viên có nhiều cơ hội thực hành hơn, từ đó nâng cao kỹ năng và sự tự tin khi tổ chức dạy học thực hành. Theo một nghiên cứu, "Chương trình đào tạo cần phải kết hợp chặt chẽ giữa lý thuyết và thực hành để sinh viên có thể áp dụng kiến thức vào thực tế." Việc này không chỉ giúp sinh viên nắm vững kiến thức mà còn phát triển tư duy phản biện và khả năng giải quyết vấn đề trong quá trình dạy học.

Luận án tiến sĩ về phát triển năng lực dạy học thực hành cho sinh viên ngành sư phạm