Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giáo dục tiểu học hiện nay, việc phát triển kỹ năng viết sáng tạo cho học sinh lớp 4, 5 trong dạy học văn miêu tả đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao năng lực ngôn ngữ và tư duy sáng tạo của học sinh. Theo khảo sát tại một số trường tiểu học trên địa bàn quận Kiến An, Hải Phòng, chỉ có khoảng 16% học sinh thực sự hứng thú với việc làm văn miêu tả, trong khi 40% học sinh không có hứng thú và 44% chỉ hứng thú tùy từng bài. Thực trạng này phản ánh những khó khăn trong việc phát triển kỹ năng viết sáng tạo, đặc biệt là ở các bước quan sát và viết đoạn văn, với 68,6% học sinh gặp khó khăn. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất và thử nghiệm các biện pháp rèn luyện kỹ năng viết sáng tạo cho học sinh lớp 4, 5 trong dạy học văn miêu tả, góp phần nâng cao chất lượng dạy học phân môn Tập làm văn và phát triển năng lực ngôn ngữ cho học sinh tiểu học. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trường tiểu học tại Hải Phòng trong năm học 2018-2019, với đối tượng là học sinh lớp 4, 5 và giáo viên giảng dạy môn Tiếng Việt. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp các biện pháp khả thi, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh, giúp tăng cường hứng thú học tập và phát triển kỹ năng viết sáng tạo, từ đó nâng cao hiệu quả dạy học văn miêu tả và góp phần phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh tiểu học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về phương thức biểu đạt trong văn bản, đặc biệt là phương thức miêu tả, biểu cảm và tự sự, nhằm làm rõ đặc điểm và vai trò của văn miêu tả trong phát triển kỹ năng viết sáng tạo. Lý thuyết về kỹ năng viết sáng tạo (creative writing) được vận dụng để xác định các yếu tố cấu thành kỹ năng này, bao gồm khả năng tư duy, sản sinh ý tưởng và diễn đạt ý tưởng một cách rõ ràng, mạch lạc, giàu hình ảnh và cảm xúc. Ngoài ra, mô hình dạy học phát triển năng lực tiếng Việt ở tiểu học được áp dụng, nhấn mạnh việc tích hợp kiến thức, kỹ năng và thái độ trong quá trình dạy học, đồng thời chú trọng đến việc khơi gợi hứng thú và phát huy tính sáng tạo của học sinh. Các khái niệm chính bao gồm: văn miêu tả, kỹ năng viết sáng tạo, phương thức biểu đạt, năng lực ngôn ngữ, và phương pháp dạy học phát triển năng lực.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ khảo sát thực trạng dạy học và học tập tại các trường tiểu học trên địa bàn quận Kiến An, Hải Phòng, với cỡ mẫu gồm 30 giáo viên và 152 học sinh lớp 4, 5. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện kết hợp với chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện và phù hợp với mục tiêu nghiên cứu. Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm thống kê mô tả, phân tích định tính qua phỏng vấn, quan sát và đàm thoại với giáo viên, học sinh để đánh giá thực trạng và hiệu quả các biện pháp đề xuất. Quá trình nghiên cứu được tiến hành trong năm học 2018-2019, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, xây dựng và áp dụng các biện pháp rèn luyện kỹ năng viết sáng tạo, thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả thực nghiệm. Việc so sánh đối chiếu kết quả giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng được sử dụng để xác định tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng hứng thú và kỹ năng viết sáng tạo của học sinh: Chỉ khoảng 16% học sinh lớp 4, 5 có hứng thú cao với việc làm văn miêu tả, 44% có hứng thú tùy theo bài, trong khi 40% không có hứng thú. 68,6% học sinh gặp khó khăn chủ yếu ở bước quan sát và viết đoạn văn miêu tả, đồng thời ít sử dụng các biện pháp tu từ để làm bài văn sinh động hơn.

  2. Khó khăn của giáo viên trong dạy học: 36,7% giáo viên thường tập trung rèn kỹ năng quan sát và viết đoạn văn, 42,6% để học sinh tự thảo luận, trao đổi ý tưởng. Tuy nhiên, nhiều giáo viên mất nhiều thời gian để hướng dẫn học sinh tìm ý, lập dàn ý và viết bài, trong khi các đề bài hiện hành chưa chú trọng phát triển kỹ năng viết sáng tạo.

  3. Kết quả thực nghiệm sư phạm: Sau khi áp dụng các biện pháp rèn luyện kỹ năng viết sáng tạo, kết quả kiểm tra viết của học sinh lớp thực nghiệm tăng lên rõ rệt với tỷ lệ bài đạt yêu cầu tăng từ khoảng 30% lên gần 60%, giảm thiểu lỗi dùng từ, đặt câu và tăng cường sử dụng biện pháp tu từ trong bài viết.

  4. So sánh giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng: Lớp thực nghiệm có mức độ sáng tạo và hứng thú học tập cao hơn 25% so với lớp đối chứng, đồng thời khả năng quan sát và lập dàn ý của học sinh cũng được cải thiện đáng kể.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của thực trạng hạn chế kỹ năng viết sáng tạo ở học sinh là do phương pháp dạy học còn mang tính truyền thống, chưa khai thác hiệu quả các biện pháp kích thích tư duy sáng tạo và hứng thú học tập. Việc giáo viên chưa chú trọng đến việc ra đề văn có tính sáng tạo và chưa hướng dẫn học sinh sử dụng các biện pháp tu từ đã làm giảm chất lượng bài viết. Kết quả thực nghiệm cho thấy việc áp dụng các biện pháp như xây dựng đề văn sáng tạo, rèn luyện kỹ năng quan sát, sử dụng sơ đồ tư duy và khuyến khích thảo luận nhóm đã giúp học sinh phát triển kỹ năng viết sáng tạo một cách rõ rệt. So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với quan điểm của các nhà giáo dục về tầm quan trọng của việc khơi gợi hứng thú và phát triển năng lực sáng tạo trong dạy học ngôn ngữ. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ học sinh đạt yêu cầu trước và sau thực nghiệm, cũng như bảng thống kê mức độ sử dụng biện pháp tu từ trong bài viết của học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng đề văn có tính sáng tạo: Giáo viên cần thiết kế các đề bài miêu tả dựa trên cơ sở thực tế kết hợp tưởng tượng, khuyến khích học sinh phát huy trí tưởng tượng và sáng tạo. Ví dụ, thay vì yêu cầu tả một loài hoa, có thể ra đề kèm theo đoạn thơ hoặc hình ảnh gợi cảm xúc để học sinh phát triển ý tưởng. Thời gian áp dụng: ngay trong năm học hiện tại.

  2. Rèn luyện kỹ năng quan sát và lập dàn ý bằng sơ đồ tư duy: Hướng dẫn học sinh sử dụng sơ đồ tư duy để tổ chức ý tưởng trước khi viết, giúp bài văn có cấu trúc rõ ràng, logic và sinh động hơn. Chủ thể thực hiện là giáo viên bộ môn Tiếng Việt, áp dụng trong các tiết học Tập làm văn.

  3. Khuyến khích thảo luận nhóm và trao đổi ý tưởng: Tạo môi trường học tập tích cực, cho phép học sinh thảo luận, chia sẻ ý tưởng, nhận xét và học hỏi lẫn nhau nhằm phát triển tư duy sáng tạo và kỹ năng diễn đạt. Thời gian thực hiện: xuyên suốt quá trình học tập.

  4. Tăng cường sử dụng các biện pháp tu từ trong bài viết: Giáo viên cần hướng dẫn học sinh cách sử dụng từ láy, so sánh, nhân hóa, ẩn dụ để làm cho bài văn miêu tả thêm sinh động, giàu hình ảnh và cảm xúc. Chủ thể thực hiện là giáo viên trong các tiết học và bài tập về nhà.

  5. Tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế: Kết hợp các chuyến tham quan, hoạt động ngoại khóa để học sinh có thêm vốn sống, trải nghiệm thực tế làm cơ sở cho việc quan sát và sáng tạo trong viết văn. Thời gian thực hiện: theo kế hoạch của nhà trường trong năm học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Đặc biệt là giáo viên bộ môn Tiếng Việt lớp 4, 5, giúp họ có thêm phương pháp và biện pháp rèn luyện kỹ năng viết sáng tạo cho học sinh, từ đó nâng cao chất lượng dạy học.

  2. Sinh viên sư phạm tiểu học: Là tài liệu tham khảo quý giá trong quá trình học tập và thực hành giảng dạy, giúp sinh viên hiểu rõ hơn về phương pháp phát triển kỹ năng viết sáng tạo trong dạy học văn miêu tả.

  3. Nhà quản lý giáo dục: Cán bộ quản lý các cấp có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và cải tiến chương trình dạy học phù hợp với thực tiễn.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về kỹ năng viết sáng tạo và phương pháp dạy học ngôn ngữ ở bậc tiểu học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao kỹ năng viết sáng tạo lại quan trọng đối với học sinh tiểu học?
    Kỹ năng viết sáng tạo giúp học sinh phát triển tư duy, khả năng biểu đạt ý tưởng độc đáo và hiệu quả, từ đó nâng cao năng lực ngôn ngữ và khả năng giải quyết vấn đề trong học tập và cuộc sống.

  2. Làm thế nào để giáo viên khơi gợi hứng thú học tập cho học sinh trong dạy học văn miêu tả?
    Giáo viên có thể sử dụng các đề văn sáng tạo, kết hợp hoạt động nhóm, trò chơi ngôn ngữ và trải nghiệm thực tế để tạo môi trường học tập tích cực, kích thích sự tò mò và sáng tạo của học sinh.

  3. Phương pháp nào giúp học sinh tổ chức ý tưởng khi viết văn miêu tả?
    Sử dụng sơ đồ tư duy là một phương pháp hiệu quả giúp học sinh hệ thống hóa ý tưởng, sắp xếp các chi tiết miêu tả một cách logic và mạch lạc trước khi viết.

  4. Làm sao để học sinh sử dụng biện pháp tu từ trong bài viết một cách tự nhiên?
    Giáo viên cần hướng dẫn cụ thể từng biện pháp tu từ qua ví dụ minh họa, đồng thời khuyến khích học sinh luyện tập thường xuyên và áp dụng trong các bài tập viết để hình thành thói quen sử dụng.

  5. Các biện pháp rèn luyện kỹ năng viết sáng tạo có thể áp dụng trong bao lâu để thấy hiệu quả?
    Theo thực nghiệm, sau một học kỳ áp dụng các biện pháp này, học sinh đã có sự tiến bộ rõ rệt về kỹ năng viết sáng tạo, tuy nhiên việc duy trì và phát triển kỹ năng cần được thực hiện liên tục trong các năm học tiếp theo.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định rõ thực trạng hạn chế về kỹ năng viết sáng tạo và hứng thú học tập của học sinh lớp 4, 5 trong dạy học văn miêu tả tại Hải Phòng.
  • Đã xây dựng và thử nghiệm thành công các biện pháp rèn luyện kỹ năng viết sáng tạo phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh tiểu học.
  • Kết quả thực nghiệm cho thấy sự cải thiện đáng kể về chất lượng bài viết và mức độ sáng tạo của học sinh sau khi áp dụng các biện pháp đề xuất.
  • Các biện pháp bao gồm xây dựng đề văn sáng tạo, rèn luyện kỹ năng quan sát, sử dụng sơ đồ tư duy, khuyến khích thảo luận nhóm và tăng cường sử dụng biện pháp tu từ.
  • Đề nghị các giáo viên, nhà quản lý và sinh viên sư phạm áp dụng và phát triển các biện pháp này trong thực tiễn giảng dạy nhằm nâng cao hiệu quả dạy học phân môn Tập làm văn và phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh.

Hãy bắt đầu áp dụng các biện pháp này ngay hôm nay để góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển toàn diện năng lực học sinh tiểu học!