## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giáo dục Việt Nam thế kỷ XXI, việc phát triển kỹ năng tự học cho học sinh là một yêu cầu cấp thiết nhằm đáp ứng xu thế toàn cầu hóa và đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục. Theo khảo sát tại các trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh trong năm học 2018-2019, có khoảng 320 học sinh và 12 giáo viên tham gia nghiên cứu thực trạng phát triển kỹ năng tự học với sách giáo khoa môn Lịch sử lớp 12. Vấn đề nghiên cứu tập trung vào việc phát triển kỹ năng tự học với sách giáo khoa nhằm nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

Mục tiêu nghiên cứu là đề xuất các biện pháp sư phạm phát triển kỹ năng tự học với sách giáo khoa trong dạy học lịch sử lớp 12, phù hợp với đặc điểm tâm lý, nhận thức của học sinh và điều kiện thực tiễn tại các trường THPT thị xã Quảng Yên. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các trường THPT Minh Hà, Đông Thành và Bạch Đằng trong năm học 2018-2019. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc nâng cao năng lực tự học của học sinh, góp phần cải thiện kết quả học tập môn Lịch sử, đồng thời hỗ trợ giáo viên đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết giáo dục học và tâm lý học về tự học và phát triển năng lực học sinh. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

- **Lý thuyết phát triển năng lực tự học**: Nhấn mạnh vai trò của kỹ năng tự học như một năng lực tổng hợp bao gồm khả năng lập kế hoạch, thực hiện và tự đánh giá quá trình học tập. Kỹ năng tự học được chia thành ba nhóm: kỹ năng định hướng tự học, kỹ năng thực hiện tự học và kỹ năng tự kiểm tra, đánh giá.

- **Lý thuyết phương pháp dạy học tích cực**: Tập trung vào việc phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh trong quá trình học tập, trong đó việc sử dụng sách giáo khoa như một công cụ hỗ trợ tự học là trọng tâm.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: kỹ năng tự học (KNTH), sách giáo khoa (SGK), dạy học lịch sử (DHLS), năng lực (NL), phương pháp dạy học (PPDH).

### Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và nghiên cứu thực tiễn:

- **Nguồn dữ liệu**: Bao gồm tài liệu lý luận về giáo dục, tâm lý học, chương trình và sách giáo khoa Lịch sử lớp 12; dữ liệu khảo sát thực trạng từ 12 giáo viên và 320 học sinh tại 3 trường THPT thị xã Quảng Yên.

- **Phương pháp phân tích**: Sử dụng thống kê mô tả để phân tích số liệu khảo sát, so sánh tỷ lệ phần trăm các nhận thức, thái độ và thực hành tự học của học sinh và giáo viên. Phân tích định tính qua phỏng vấn sâu để hiểu rõ khó khăn và nhu cầu thực tế.

- **Timeline nghiên cứu**: Nghiên cứu được tiến hành trong năm học 2018-2019, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, đề xuất biện pháp, thiết kế giáo án và thực nghiệm sư phạm tại trường THPT Minh Hà.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

1. **Nhận thức về tầm quan trọng của tự học**: 100% giáo viên đồng ý rằng tự học là rất cần thiết trong dạy học lịch sử. 70% học sinh nhận thức được tự học với SGK giúp nâng cao kết quả học tập.

2. **Thực trạng kỹ năng tự học với SGK**: Chỉ 16,6% giáo viên phát triển kỹ năng khai thác tranh ảnh trong SGK, 33,3% phát triển kỹ năng trả lời câu hỏi, trong khi 66,6% tập trung vào khai thác kiến thức cơ bản. Học sinh chủ yếu học thuộc lòng vở ghi (91,8%), chỉ 17,8% đọc SGK và làm bài tập, 3,4% đọc SGK để trả lời câu hỏi.

3. **Khó khăn trong tự học**: 91,6% giáo viên cho rằng học sinh chưa có kỹ năng tự học với SGK và tâm lý ỷ lại vào giáo viên; 87,1% học sinh không dám hỏi khi không hiểu bài; 68,1% học sinh không được hướng dẫn tự học với SGK.

4. **Thái độ học tập**: 36,6% học sinh không thích học môn Lịch sử, 50% thấy bình thường, chỉ 13,4% thích hoặc rất thích.

### Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy mặc dù giáo viên và học sinh đều nhận thức đúng về vai trò của tự học, nhưng kỹ năng tự học với SGK của học sinh còn rất hạn chế, chủ yếu do thiếu hướng dẫn bài bản từ giáo viên và thói quen học tập chưa tích cực của học sinh. So với các nghiên cứu trước đây, tình trạng này phản ánh thực trạng chung của nhiều trường THPT vùng nông thôn, nơi điều kiện kinh tế xã hội còn nhiều khó khăn, ảnh hưởng đến môi trường học tập và sự hỗ trợ từ gia đình.

Việc học sinh chủ yếu học thuộc lòng vở ghi mà không khai thác sâu nội dung SGK làm giảm hiệu quả tiếp thu kiến thức và phát triển năng lực tư duy lịch sử. Các khó khăn về tâm lý như ngại hỏi, thiếu tự tin cũng là rào cản lớn trong phát triển kỹ năng tự học. Kết quả này được minh họa qua biểu đồ so sánh tỷ lệ các kỹ năng tự học được phát triển và mức độ hứng thú học tập của học sinh.

## Đề xuất và khuyến nghị

1. **Tổ chức tập huấn nâng cao năng lực hướng dẫn tự học cho giáo viên**: Tăng cường bồi dưỡng kỹ năng phát triển kỹ năng tự học với SGK cho giáo viên lịch sử, nhằm nâng tỷ lệ giáo viên sử dụng đa dạng kỹ năng tự học lên ít nhất 70% trong vòng 1 năm.

2. **Xây dựng chương trình hướng dẫn kỹ năng tự học cho học sinh**: Thiết kế các hoạt động học tập tích cực, hướng dẫn học sinh cách khai thác SGK, lập dàn ý, trả lời câu hỏi, phân tích tranh ảnh, áp dụng trong 3 học kỳ tiếp theo tại các trường THPT.

3. **Tăng cường kiểm tra, đánh giá và khích lệ học sinh tự học**: Áp dụng các hình thức đánh giá thường xuyên kỹ năng tự học, khen thưởng học sinh có tiến bộ, nhằm nâng cao động lực tự học trong vòng 1 năm học.

4. **Phối hợp gia đình và nhà trường tạo môi trường hỗ trợ tự học**: Tuyên truyền, vận động phụ huynh quan tâm, tạo điều kiện cho con em tự học tại nhà, phối hợp với nhà trường trong việc quản lý và hỗ trợ học sinh, thực hiện trong vòng 6 tháng.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. **Giáo viên Lịch sử THPT**: Nắm bắt các biện pháp phát triển kỹ năng tự học với SGK, áp dụng đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao hiệu quả giảng dạy.

2. **Nhà quản lý giáo dục**: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch bồi dưỡng giáo viên và phát triển chương trình học tập phù hợp.

3. **Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Sư phạm Lịch sử**: Tham khảo cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển kỹ năng tự học, làm tài liệu nghiên cứu và luận văn.

4. **Phụ huynh học sinh**: Hiểu rõ vai trò của gia đình trong việc hỗ trợ phát triển kỹ năng tự học cho con em, phối hợp với nhà trường nâng cao chất lượng học tập.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Tại sao kỹ năng tự học với SGK lại quan trọng trong dạy học lịch sử?**  
Kỹ năng tự học giúp học sinh chủ động tiếp thu kiến thức, phát triển tư duy phân tích, tổng hợp, từ đó nâng cao hiệu quả học tập và khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

2. **Những khó khăn phổ biến khi học sinh tự học với SGK là gì?**  
Học sinh thường thiếu kỹ năng khai thác SGK, ngại hỏi khi không hiểu, thiếu thời gian và động lực tự học, cùng với sự hạn chế trong hướng dẫn của giáo viên.

3. **Làm thế nào để giáo viên phát triển kỹ năng tự học cho học sinh?**  
Giáo viên cần tổ chức các hoạt động học tập tích cực, hướng dẫn kỹ năng khai thác SGK, lập kế hoạch học tập, tự đánh giá và khích lệ học sinh trong quá trình tự học.

4. **Gia đình có vai trò như thế nào trong việc phát triển kỹ năng tự học?**  
Gia đình tạo môi trường hỗ trợ, động viên, quản lý thời gian học tập của học sinh, phối hợp với nhà trường để nâng cao hiệu quả tự học.

5. **Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng ở những địa phương khác không?**  
Mặc dù nghiên cứu tập trung tại thị xã Quảng Yên, các biện pháp và kết quả có thể điều chỉnh phù hợp để áp dụng tại các trường THPT khác có điều kiện tương tự.

## Kết luận

- Nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của kỹ năng tự học với sách giáo khoa trong nâng cao chất lượng dạy học lịch sử lớp 12 tại các trường THPT thị xã Quảng Yên.  
- Thực trạng kỹ năng tự học của học sinh còn hạn chế, do thiếu hướng dẫn bài bản và thói quen học tập chưa tích cực.  
- Đề xuất các biện pháp sư phạm cụ thể nhằm phát triển kỹ năng tự học, bao gồm tập huấn giáo viên, xây dựng chương trình hướng dẫn, tăng cường đánh giá và phối hợp gia đình.  
- Kết quả nghiên cứu góp phần làm phong phú lý luận và thực tiễn đổi mới phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông.  
- Khuyến nghị triển khai thực nghiệm các biện pháp trong 1-2 năm tới để đánh giá hiệu quả và nhân rộng mô hình.

**Hành động tiếp theo:** Các trường THPT và phòng giáo dục cần phối hợp triển khai các biện pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp, góp phần nâng cao năng lực tự học và chất lượng giáo dục lịch sử phổ thông.