Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông, việc phát triển kỹ năng đọc hiểu văn bản văn học (ĐH VB) cho học sinh tiểu học, đặc biệt là lớp 5, trở thành một yêu cầu cấp thiết. Theo khảo sát tại một số trường tiểu học thuộc quận Hải An, thành phố Hải Phòng, có khoảng 82% giáo viên đánh giá việc sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học ĐH VB văn học là rất cần thiết, góp phần nâng cao chất lượng học tập môn Tiếng Việt. Mục tiêu nghiên cứu tập trung xây dựng và sử dụng hệ thống câu hỏi nhằm phát triển kỹ năng ĐH VB văn học cho học sinh lớp 5, phù hợp với yêu cầu của Chương trình Giáo dục phổ thông 2018. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 104 giáo viên và 202 học sinh tại các trường Tiểu học Cát Bi, Thành Tô, Đằng Lâm, Tràng Cát, Đằng Hải, trong một học kỳ. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp một công cụ hỗ trợ giáo viên trong việc tổ chức dạy học ĐH VB văn học, giúp học sinh phát triển năng lực đọc hiểu sâu sắc, tư duy phản biện và khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về kỹ năng đọc hiểu và dạy học đọc hiểu văn bản văn học. Theo Trần Đình Sử, đọc hiểu là quá trình tiếp nhận ý nghĩa từ văn bản, đòi hỏi sự tương tác tích cực giữa người đọc và văn bản. Nguyễn Thanh Hùng nhấn mạnh đọc hiểu là mức độ cao nhất của hoạt động đọc, phản ánh năng lực của người đọc. Kỹ năng đọc hiểu văn bản văn học bao gồm khả năng nhận diện thể loại, phân tích nội dung, đánh giá nghệ thuật và liên hệ thực tiễn. Các khái niệm chính gồm: kỹ năng đọc hiểu nội dung văn bản, kỹ năng phân tích hình thức văn bản, kỹ năng liên hệ và so sánh văn bản, kỹ năng đọc mở rộng. Mô hình xây dựng hệ thống câu hỏi được thiết kế theo nguyên tắc phát triển đồng thời các kỹ năng này, đảm bảo tính hệ thống, vừa sức và phát huy tính tích cực của học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp: phân tích tài liệu lý thuyết, khảo sát thực trạng qua bảng hỏi và phỏng vấn 104 giáo viên, 202 học sinh tại 5 trường tiểu học ở Hải Phòng; quan sát và dự giờ 5 tiết dạy tập đọc; thực nghiệm sư phạm trong một học kỳ để đánh giá hiệu quả hệ thống câu hỏi xây dựng. Cỡ mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện, đảm bảo đại diện cho giáo viên và học sinh lớp 5 tại địa bàn nghiên cứu. Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả, tính tỷ lệ phần trăm, giá trị trung bình, biểu đồ và bảng biểu bằng phần mềm Microsoft Excel. Timeline nghiên cứu kéo dài trong năm học 2022-2023, bao gồm giai đoạn khảo sát, xây dựng hệ thống câu hỏi, thực nghiệm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của hệ thống câu hỏi: 82% giáo viên đánh giá việc sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học ĐH VB văn học là rất cần thiết, 18% cho rằng cần thiết, không có ý kiến không cần thiết.

  2. Thực trạng sử dụng câu hỏi: 84,44% giáo viên thường xuyên sử dụng câu hỏi trong sách giáo khoa, 31,11% bổ sung thêm câu hỏi liên hệ thực tế, nhưng 100% không tự soạn câu hỏi riêng cho phần tìm hiểu bài. Học sinh chủ yếu trả lời câu hỏi nhận biết, chưa được khuyến khích phát triển kỹ năng vận dụng và sáng tạo.

  3. Khó khăn của giáo viên: 82,22% giáo viên chưa nhận thức đầy đủ về tầm quan trọng của việc sử dụng hệ thống câu hỏi; 80% chưa được bồi dưỡng chuyên môn đầy đủ; 53,33% cho rằng thời gian dạy học ĐH hạn chế; 64,44% thiếu các bài tập, câu hỏi đa dạng và phù hợp.

  4. Hiệu quả thực nghiệm: Sau thực nghiệm, nhóm học sinh được áp dụng hệ thống câu hỏi phát triển kỹ năng ĐH VB văn học có kết quả kiểm tra năng lực ĐH tăng trung bình 15% so với nhóm đối chứng, thể hiện qua biểu đồ so sánh điểm số trước và sau thực nghiệm.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát và thực nghiệm cho thấy việc sử dụng hệ thống câu hỏi có vai trò quan trọng trong việc phát triển kỹ năng ĐH VB văn học cho học sinh lớp 5. Việc giáo viên chủ yếu sử dụng câu hỏi trong sách giáo khoa với nội dung nhận biết làm hạn chế khả năng phát triển tư duy phản biện và vận dụng của học sinh. Điều này phù hợp với nhận định của các nghiên cứu trước đây về sự thiếu đa dạng trong câu hỏi dạy học ĐH. Nguyên nhân chính là do giáo viên chưa được đào tạo bài bản về xây dựng hệ thống câu hỏi và thiếu thời gian trong chương trình học. Thực nghiệm sư phạm chứng minh rằng hệ thống câu hỏi được thiết kế theo nguyên tắc vừa sức, phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh giúp nâng cao hiệu quả học tập, tăng khả năng hiểu sâu sắc và vận dụng kiến thức. Dữ liệu có thể được trình bày qua bảng so sánh điểm số trung bình trước và sau thực nghiệm giữa nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng, cùng biểu đồ phân phối điểm để minh họa sự cải thiện rõ rệt.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng tài liệu hướng dẫn thiết kế hệ thống câu hỏi: Bộ Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm biên soạn tài liệu hướng dẫn chi tiết về xây dựng câu hỏi phát triển kỹ năng ĐH VB văn học, áp dụng trong đào tạo và bồi dưỡng giáo viên tiểu học. Thời gian thực hiện: 6 tháng.

  2. Tổ chức tập huấn chuyên môn cho giáo viên: Các phòng giáo dục quận, huyện tổ chức các khóa tập huấn về phương pháp xây dựng và sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học ĐH VB văn học cho giáo viên lớp 5, nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng thực hành. Thời gian: 3 tháng đầu năm học.

  3. Đa dạng hóa câu hỏi trong sách giáo khoa và tài liệu tham khảo: Nhà xuất bản phối hợp với chuyên gia giáo dục cập nhật, bổ sung các dạng câu hỏi đa chiều, bao gồm câu hỏi gợi mở, câu hỏi vận dụng và sáng tạo, giúp học sinh phát triển toàn diện kỹ năng ĐH. Thời gian: 1 năm.

  4. Tăng cường thời lượng dạy học ĐH VB văn học: Các trường tiểu học điều chỉnh kế hoạch giảng dạy để dành thêm thời gian cho hoạt động đọc hiểu, tạo điều kiện cho học sinh thực hành và trao đổi ý kiến, phát huy tính chủ động. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu trường, giáo viên. Thời gian: áp dụng từ năm học tiếp theo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nắm bắt phương pháp xây dựng và sử dụng hệ thống câu hỏi phát triển kỹ năng ĐH VB văn học, áp dụng trực tiếp trong giảng dạy để nâng cao hiệu quả học tập.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Hiểu rõ thực trạng và các giải pháp đổi mới phương pháp dạy học ĐH VB văn học, từ đó chỉ đạo, hỗ trợ giáo viên và xây dựng kế hoạch đào tạo phù hợp.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo về dạy học đọc hiểu và phát triển năng lực học sinh.

  4. Nhà biên soạn sách giáo khoa và tài liệu tham khảo: Sử dụng kết quả nghiên cứu để thiết kế câu hỏi và bài tập đa dạng, phù hợp với đặc điểm tâm lý, ngôn ngữ của học sinh lớp 5, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hệ thống câu hỏi phát triển kỹ năng đọc hiểu văn bản văn học là gì?
    Là tập hợp các câu hỏi được thiết kế có hệ thống, đa dạng về nội dung và mức độ, nhằm giúp học sinh phát triển kỹ năng nhận biết, phân tích, đánh giá và vận dụng kiến thức từ văn bản văn học.

  2. Tại sao cần xây dựng hệ thống câu hỏi riêng cho học sinh lớp 5?
    Học sinh lớp 5 đang trong giai đoạn phát triển tư duy trừu tượng và ngôn ngữ, cần câu hỏi vừa sức, phù hợp đặc điểm tâm lý để kích thích sự chủ động, sáng tạo và phát triển kỹ năng đọc hiểu sâu sắc.

  3. Phương pháp nào được sử dụng để đánh giá hiệu quả hệ thống câu hỏi?
    Phương pháp thực nghiệm sư phạm với nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng, so sánh kết quả kiểm tra năng lực đọc hiểu trước và sau khi áp dụng hệ thống câu hỏi, sử dụng thống kê mô tả và biểu đồ minh họa.

  4. Làm thế nào để giáo viên xây dựng câu hỏi vừa sức và hiệu quả?
    Giáo viên cần xác định mục tiêu bài học, lựa chọn nội dung trọng tâm, sắp xếp câu hỏi theo cấp độ từ nhận biết đến vận dụng cao, kết hợp câu hỏi gợi mở để phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh.

  5. Hệ thống câu hỏi có thể giúp học sinh phát triển những kỹ năng nào?
    Ngoài kỹ năng đọc hiểu nội dung, học sinh còn phát triển kỹ năng phân tích hình thức văn bản, tư duy phản biện, khả năng liên hệ thực tiễn và sáng tạo trong việc vận dụng kiến thức vào cuộc sống.

Kết luận

  • Hệ thống câu hỏi phát triển kỹ năng đọc hiểu văn bản văn học cho học sinh lớp 5 là công cụ thiết yếu, được 82% giáo viên đánh giá rất cần thiết.
  • Thực trạng sử dụng câu hỏi hiện nay chủ yếu tập trung vào nhận biết, thiếu đa dạng và chưa phát huy tính sáng tạo của học sinh.
  • Thực nghiệm sư phạm cho thấy hệ thống câu hỏi được xây dựng theo nguyên tắc vừa sức, phát huy tính tích cực giúp nâng cao kết quả học tập trung bình 15%.
  • Cần tổ chức tập huấn, xây dựng tài liệu hướng dẫn và đa dạng hóa câu hỏi trong sách giáo khoa để nâng cao hiệu quả dạy học.
  • Đề xuất các bước tiếp theo gồm biên soạn tài liệu, tập huấn giáo viên, điều chỉnh chương trình và tăng cường thời lượng dạy học đọc hiểu trong năm học tới.

Hành động ngay: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên tiểu học nên áp dụng hệ thống câu hỏi được nghiên cứu để nâng cao chất lượng dạy học đọc hiểu văn bản văn học, góp phần phát triển toàn diện năng lực học sinh lớp 5.