Tổng quan nghiên cứu

Du lịch sinh thái dựa vào cộng đồng (DLST CĐ) đang trở thành xu hướng phát triển bền vững, góp phần bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và nâng cao đời sống cộng đồng địa phương. Tỉnh Phongsaly, Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào, với diện tích 16.270 km², trong đó khoảng 90% diện tích được rừng che phủ, sở hữu tiềm năng du lịch sinh thái phong phú với hơn 105 điểm tài nguyên du lịch tự nhiên và nhân văn nổi bật như Khu bảo tồn núi Phu Fa, Vườn Trà 400 năm tuổi, Khu bảo tồn quốc gia Phou Den Din. Năm 2018, lượng khách du lịch đến Phongsaly đạt 236.291 lượt, tăng 15,3% so với năm 2017, trong đó khách quốc tế chiếm 159.132 lượt. Tuy nhiên, hoạt động du lịch sinh thái tại đây vẫn còn sơ khai, chưa được quy hoạch bài bản, dẫn đến khai thác tài nguyên chưa hiệu quả, sự tham gia của cộng đồng địa phương còn hạn chế, và các dịch vụ du lịch chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu khách hàng.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phát triển du lịch sinh thái dựa vào cộng đồng tại tỉnh Phongsaly, thông qua việc đánh giá tiềm năng, thực trạng phát triển, nhận thức và sự tham gia của cộng đồng, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng dịch vụ, tăng cường quảng bá và thúc đẩy sự tham gia của người dân địa phương. Nghiên cứu tập trung trong giai đoạn 2014-2018, khảo sát tại 4 điểm du lịch trọng điểm của tỉnh, với dữ liệu thu thập từ 400 khách du lịch quốc tế và 50 người dân địa phương.

Việc phát triển DLST CĐ tại Phongsaly không chỉ góp phần thúc đẩy kinh tế địa phương mà còn bảo tồn đa dạng sinh học, giữ gìn văn hóa bản địa, đồng thời nâng cao nhận thức bảo vệ môi trường và phát triển bền vững, phù hợp với chiến lược phát triển du lịch quốc gia Lào đến năm 2025.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng và du lịch sinh thái dựa vào cộng đồng.

  • Du lịch sinh thái (Ecotourism): Theo Hiệp hội Du lịch Sinh thái Hoa Kỳ (2008), đây là loại hình du lịch có trách nhiệm tới các khu vực tự nhiên, nhằm bảo vệ môi trường và cải thiện phúc lợi xã hội, kinh tế cho người dân địa phương. DLST nhấn mạnh vào bảo tồn tài nguyên thiên nhiên, giáo dục du khách và phát triển bền vững.

  • Du lịch cộng đồng (Community-based Tourism): Được định nghĩa trong Luật Du lịch Việt Nam 2017 là loại hình du lịch phát triển dựa trên các giá trị văn hóa của cộng đồng, do cộng đồng quản lý, tổ chức và hưởng lợi. Nguyên tắc bao gồm sự tham gia bình đẳng, tôn trọng văn hóa địa phương, chia sẻ lợi ích và quyền sở hữu của cộng đồng.

  • Du lịch sinh thái dựa vào cộng đồng (Community-based Ecotourism): Là sự kết hợp giữa hai loại hình trên, nhấn mạnh quyền làm chủ của cộng đồng trong phát triển du lịch, bảo vệ môi trường và văn hóa bản địa, đồng thời tạo ra lợi ích kinh tế bền vững cho cộng đồng. Các nguyên tắc bao gồm sự tham gia của cộng đồng trong quy hoạch, quản lý, chia sẻ lợi ích công bằng và bảo tồn tài nguyên.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: tài nguyên du lịch sinh thái, sự tham gia của cộng đồng địa phương, chất lượng dịch vụ du lịch, tác động kinh tế - xã hội và môi trường của du lịch sinh thái dựa vào cộng đồng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng nhằm thu thập dữ liệu toàn diện về phát triển DLST dựa vào cộng đồng tại Phongsaly.

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: Bao gồm các báo cáo, văn bản pháp luật, nghiên cứu trước đây, số liệu thống kê của Sở Thông tin - Văn hóa và Du lịch tỉnh Phongsaly, Bộ Thông tin - Văn hóa và Du lịch Lào, Tổ chức Du lịch Thế giới (UNWTO), và các công ty lữ hành địa phương.

  • Nguồn dữ liệu sơ cấp: Thu thập qua khảo sát bảng hỏi với 400 khách du lịch quốc tế tại 4 điểm du lịch trọng điểm (Khu bảo tồn núi Phu Fa, Vườn Trà 400 năm tuổi, Khu bảo tồn quốc gia Phou Den Din, Khu bảo tồn Phu Tha Leng) và phỏng vấn sâu 50 người dân địa phương, bao gồm chính quyền, cộng đồng dân cư có và không tham gia hoạt động du lịch.

  • Phương pháp chọn mẫu: Sử dụng công thức Slovin để xác định cỡ mẫu khách du lịch quốc tế với sai số chấp nhận 5%, đảm bảo tính đại diện. Phỏng vấn người dân được lựa chọn dựa trên giới thiệu của quản lý địa phương tại các điểm khảo sát.

  • Phân tích dữ liệu: Dữ liệu định lượng được xử lý bằng phần mềm Excel và SPSS 22, sử dụng thống kê mô tả, kiểm định ANOVA để đánh giá sự khác biệt về đánh giá dịch vụ giữa các nhóm khách du lịch. Dữ liệu định tính được tổng hợp, phân nhóm và phân tích nội dung nhằm làm rõ nhận thức, sự tham gia và tác động của DLST dựa vào cộng đồng.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu thứ cấp từ năm 2014 đến 2018; khảo sát và phỏng vấn sơ cấp thực hiện từ tháng 1 đến tháng 4 năm 2019.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khoa học, khách quan và phù hợp với mục tiêu đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp phát triển DLST dựa vào cộng đồng tại Phongsaly.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tiềm năng du lịch sinh thái phong phú: Tỉnh Phongsaly có 105 điểm tài nguyên du lịch (84 điểm nhân văn, 21 điểm tự nhiên) giai đoạn 2014-2018, tăng trưởng ổn định. Cơ sở lưu trú tăng từ 7 khách sạn năm 2014 lên 18 năm 2018, với số phòng tăng từ 175 lên 321, cho thấy sự phát triển hạ tầng phục vụ du lịch.

  2. Lượng khách và doanh thu tăng trưởng: Năm 2018, lượng khách du lịch đến Phongsaly đạt 236.291 lượt, tăng 15,3% so với năm 2017; doanh thu du lịch sinh thái dựa vào cộng đồng đạt gần 10.000 USD, trong đó khách quốc tế chiếm phần lớn. Tuy nhiên, thời gian lưu trú trung bình chỉ khoảng 2-3 ngày, hạn chế tiềm năng chi tiêu và trải nghiệm.

  3. Chất lượng dịch vụ du lịch: Khách du lịch đánh giá cao vệ sinh phòng (4,87/5), độ an toàn (4,59/5) và sự thân thiện của nhân viên (3,98/5). Tuy nhiên, dịch vụ lữ hành và vận chuyển chỉ đạt mức trung bình (3,37 và 3,32/5), giá cả nhà hàng bị đánh giá cao so với chất lượng (3,33/5), ảnh hưởng đến sự hài lòng tổng thể (3,56/5).

  4. Nhận thức và sự tham gia của cộng đồng: Người dân địa phương có nhận thức khá về DLST dựa vào cộng đồng, nhưng sự tham gia còn hạn chế, chủ yếu cung cấp dịch vụ cơ bản như nấu ăn, nhà nghỉ, hướng dẫn viên. Việc tham gia chưa bài bản, thiếu đào tạo chuyên môn, lợi ích kinh tế không ổn định và mang tính mùa vụ.

  5. Tác động của DLST dựa vào cộng đồng: Phát triển DLST đã góp phần cải thiện cơ sở hạ tầng, duy trì giá trị văn hóa truyền thống và tạo việc làm cho cộng đồng. Tuy nhiên, cũng phát sinh các tác động tiêu cực như ô nhiễm môi trường, rác thải và ảnh hưởng đến đời sống một bộ phận dân cư.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy Phongsaly có tiềm năng phát triển DLST dựa vào cộng đồng rất lớn, phù hợp với đặc điểm tự nhiên và văn hóa đa dạng của địa phương. Sự tăng trưởng về lượng khách và doanh thu phản ánh xu hướng tích cực, tuy nhiên thời gian lưu trú ngắn và chất lượng dịch vụ chưa đồng đều là những hạn chế cần khắc phục.

So sánh với các nghiên cứu tại các tỉnh khác như Cà Mau (Việt Nam) hay Khammouane (Lào), Phongsaly có điểm tương đồng về sự cần thiết nâng cao chất lượng dịch vụ và tăng cường đào tạo nguồn nhân lực địa phương. Sự tham gia của cộng đồng địa phương là yếu tố then chốt để phát triển bền vững, đồng thời giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và văn hóa.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng lượng khách và doanh thu, bảng đánh giá chất lượng dịch vụ theo từng tiêu chí, cũng như biểu đồ phân bố mức độ tham gia của cộng đồng trong các hoạt động du lịch. Các kết quả này làm rõ mối quan hệ giữa tiềm năng, thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển DLST dựa vào cộng đồng tại Phongsaly.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng dịch vụ du lịch: Đào tạo chuyên môn cho nhân viên phục vụ, hướng dẫn viên và người dân địa phương nhằm cải thiện kỹ năng, thái độ phục vụ và ngoại ngữ. Mục tiêu tăng điểm hài lòng dịch vụ lên trên 4,0 trong vòng 3 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Thông tin - Văn hóa và Du lịch tỉnh phối hợp với các doanh nghiệp lữ hành.

  2. Tăng cường xúc tiến, quảng bá du lịch: Phát triển kênh truyền thông trực tuyến như website, mạng xã hội, cung cấp thông tin đầy đủ về tập quán, khí hậu, chính trị và các tour du lịch. Mục tiêu tăng lượng truy cập và tương tác trực tuyến lên 50% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, Bộ Thông tin - Văn hóa và Du lịch Lào.

  3. Thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng địa phương: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về quản lý du lịch, bảo tồn tài nguyên và kỹ năng phục vụ. Xây dựng cơ chế chia sẻ lợi ích công bằng, khuyến khích người dân tham gia từ khâu quy hoạch đến vận hành. Mục tiêu tăng tỷ lệ người dân tham gia hoạt động du lịch lên 60% trong 5 năm. Chủ thể thực hiện: Chính quyền địa phương, các tổ chức phi chính phủ.

  4. Phát triển hạ tầng và sản phẩm du lịch: Đầu tư nâng cấp giao thông, cơ sở lưu trú, nhà hàng và dịch vụ vận chuyển. Phát triển sản phẩm du lịch homestay, tour trải nghiệm văn hóa bản địa và bảo tồn thiên nhiên. Mục tiêu tăng thời gian lưu trú trung bình lên 4 ngày trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, doanh nghiệp du lịch, cộng đồng địa phương.

  5. Bảo tồn và khai thác bền vững tài nguyên: Xây dựng quy định quản lý môi trường, xử lý rác thải, bảo vệ đa dạng sinh học. Tăng cường giám sát và đánh giá tác động môi trường định kỳ. Chủ thể thực hiện: Sở Tài nguyên Môi trường, các tổ chức bảo tồn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý du lịch và chính quyền địa phương: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách phát triển du lịch sinh thái dựa vào cộng đồng, định hướng quy hoạch và quản lý bền vững.

  2. Doanh nghiệp lữ hành và nhà đầu tư: Tham khảo các phân tích về tiềm năng, thực trạng và nhu cầu thị trường để phát triển sản phẩm du lịch phù hợp, nâng cao chất lượng dịch vụ và mở rộng thị phần.

  3. Cộng đồng dân cư địa phương: Hiểu rõ vai trò, quyền lợi và trách nhiệm trong phát triển du lịch sinh thái, từ đó tăng cường sự tham gia, nâng cao kỹ năng và cải thiện đời sống.

  4. Nhà nghiên cứu và học viên ngành du lịch, quản lý kinh tế: Tài liệu tham khảo phong phú về lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và thực tiễn phát triển du lịch sinh thái dựa vào cộng đồng tại một tỉnh biên giới của Lào, góp phần mở rộng kiến thức và ứng dụng nghiên cứu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Du lịch sinh thái dựa vào cộng đồng là gì?
    Là mô hình du lịch do cộng đồng địa phương tổ chức, dựa vào tài nguyên thiên nhiên và văn hóa bản địa, nhằm bảo vệ môi trường và nâng cao đời sống cộng đồng. Ví dụ, du khách trải nghiệm homestay, tham gia lễ hội truyền thống và bảo tồn thiên nhiên.

  2. Tại sao sự tham gia của cộng đồng địa phương quan trọng?
    Cộng đồng là chủ thể quản lý và hưởng lợi trực tiếp từ du lịch, giúp bảo tồn tài nguyên, phát triển sản phẩm du lịch đặc trưng và tạo việc làm bền vững. Nghiên cứu cho thấy sự tham gia còn hạn chế tại Phongsaly, cần được tăng cường.

  3. Những khó khăn chính trong phát triển DLST tại Phongsaly là gì?
    Bao gồm thời gian lưu trú ngắn, chất lượng dịch vụ chưa đồng đều, cơ sở hạ tầng hạn chế, giá cả chưa hợp lý và sự tham gia của cộng đồng còn thấp, ảnh hưởng đến hiệu quả phát triển.

  4. Làm thế nào để nâng cao chất lượng dịch vụ du lịch?
    Thông qua đào tạo nhân lực, cải thiện cơ sở vật chất, nâng cao kỹ năng phục vụ và phát triển sản phẩm phù hợp với nhu cầu khách hàng. Ví dụ, tổ chức các khóa tập huấn cho hướng dẫn viên và nhân viên khách sạn.

  5. Các giải pháp bảo tồn môi trường trong du lịch sinh thái là gì?
    Xây dựng quy định quản lý rác thải, giám sát tác động môi trường, giáo dục cộng đồng và du khách về bảo vệ thiên nhiên, đồng thời phát triển du lịch theo nguyên tắc bền vững để giảm thiểu tác động tiêu cực.

Kết luận

  • Phongsaly sở hữu tiềm năng du lịch sinh thái dựa vào cộng đồng phong phú với hơn 105 điểm tài nguyên và lượng khách quốc tế tăng trưởng ổn định.
  • Thực trạng phát triển còn nhiều hạn chế về chất lượng dịch vụ, thời gian lưu trú ngắn và sự tham gia của cộng đồng địa phương chưa hiệu quả.
  • Nghiên cứu đã đánh giá chi tiết tiềm năng, thực trạng, nhận thức và tác động của DLST dựa vào cộng đồng tại Phongsaly, làm cơ sở đề xuất các giải pháp phát triển toàn diện.
  • Các giải pháp tập trung vào nâng cao chất lượng dịch vụ, tăng cường quảng bá, thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng, phát triển hạ tầng và bảo tồn tài nguyên.
  • Đề nghị các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng phối hợp chặt chẽ để phát triển DLST dựa vào cộng đồng bền vững, góp phần thúc đẩy kinh tế xã hội địa phương và bảo vệ môi trường.

Hành động tiếp theo: Khuyến khích các bên liên quan triển khai các giải pháp đề xuất, tổ chức các chương trình đào tạo và xúc tiến quảng bá, đồng thời tiến hành đánh giá định kỳ để điều chỉnh chiến lược phát triển phù hợp.