Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giáo dục Việt Nam luôn được xác định là quốc sách hàng đầu, việc phát triển đội ngũ giáo viên tiểu học (ĐNGVTH) đóng vai trò then chốt trong nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông. Tỉnh Đắk Nông, đặc biệt là huyện Đắk Glong, với đặc thù vùng núi, dân tộc thiểu số chiếm tới 67,2%, đang đối mặt với nhiều thách thức trong phát triển ĐNGVTH. Năm học 2020-2021, huyện có 14 trường tiểu học với 299 lớp và 9.446 học sinh, trong khi đội ngũ giáo viên chỉ có 328 người, thiếu hụt khoảng 29 giáo viên so với định mức. Tỷ lệ giáo viên đạt chuẩn trình độ đào tạo chỉ đạt khoảng 65,8%, trong đó có 34% chưa đạt chuẩn, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng giảng dạy và đổi mới chương trình giáo dục phổ thông năm 2018.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng phát triển đội ngũ giáo viên tiểu học tại huyện Đắk Glong, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất các giải pháp phát triển đội ngũ giáo viên đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 3 trường tiểu học tiêu biểu trên địa bàn huyện, khảo sát 112 cán bộ quản lý và giáo viên, sử dụng số liệu từ năm 2015 đến nay. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cấp quản lý giáo dục địa phương nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới và phát triển bền vững giáo dục tiểu học vùng dân tộc thiểu số.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng lý thuyết phát triển nguồn nhân lực của Leonard Nadler (1990), trong đó phát triển đội ngũ giáo viên được hiểu là quá trình biến đổi có tổ chức nhằm nâng cao năng lực và hiệu quả công việc của giáo viên. Ngoài ra, nghiên cứu dựa trên quan điểm duy vật biện chứng của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục và quản lý giáo dục, nhấn mạnh vai trò của đội ngũ giáo viên trong sự nghiệp phát triển giáo dục. Các khái niệm chính bao gồm: đội ngũ giáo viên tiểu học, phát triển đội ngũ giáo viên, chuẩn nghề nghiệp giáo viên tiểu học theo Thông tư 20/2018/TT-BGDĐT, và môi trường làm việc tạo động lực cho giáo viên.

Khung lý thuyết còn bao gồm các mô hình quản lý nguồn nhân lực trong giáo dục, quy hoạch phát triển đội ngũ giáo viên, công tác tuyển dụng, sử dụng, đào tạo, bồi dưỡng và đánh giá đội ngũ giáo viên. Lý thuyết này giúp phân tích các yếu tố khách quan và chủ quan ảnh hưởng đến phát triển đội ngũ giáo viên, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp với điều kiện đặc thù của huyện Đắk Glong.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng kết hợp các phương pháp nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm số liệu thống kê từ Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Đắk Glong, các báo cáo, văn bản pháp luật liên quan, cùng kết quả khảo sát thực địa tại 3 trường tiểu học (Nguyễn Trãi, Nơ Trang Lơng, Quảng Sơn) với tổng số 112 người tham gia (09 cán bộ quản lý và 96 giáo viên).

Phương pháp thu thập dữ liệu bao gồm: phân tích tài liệu, quan sát, điều tra bằng bảng hỏi, phỏng vấn chuyên gia và thống kê toán học. Cỡ mẫu khảo sát được chọn theo phương pháp chọn mẫu toàn bộ nhằm đảm bảo tính đại diện. Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm thống kê để xử lý số liệu định lượng, kết hợp phân tích nội dung các ý kiến định tính nhằm đánh giá thực trạng, xác định các yếu tố ảnh hưởng và hiệu quả các giải pháp đề xuất. Thời gian nghiên cứu tập trung từ năm 2015 đến 2021, với khảo sát thực địa năm 2021.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thiếu hụt và mất cân đối đội ngũ giáo viên: Năm học 2020-2021, huyện Đắk Glong có 328 giáo viên tiểu học trên tổng số 9.446 học sinh, thiếu khoảng 29 giáo viên so với định mức. Cơ cấu giáo viên dạy môn chuyên biệt như Anh văn, Âm nhạc, Thể dục không đồng đều, có trường thừa, trường thiếu, gây khó khăn trong việc phân công giảng dạy. Tỷ lệ giáo viên nữ chiếm đa số (khoảng 72%), ảnh hưởng đến phân công công tác chủ nhiệm và giảng dạy.

  2. Chất lượng đội ngũ giáo viên còn hạn chế: Tỷ lệ giáo viên đạt chuẩn trình độ đào tạo là 65,8%, trong đó 34% chưa đạt chuẩn do nhiều nguyên nhân như sức ỳ tuổi tác, điều kiện kinh tế, khoảng cách địa lý và cơ chế chính sách chưa phù hợp. Về năng lực nghề nghiệp, chỉ có 14,56% giáo viên được xếp loại tốt, 82,91% khá và 2,52% đạt yêu cầu thấp, cho thấy cần nâng cao năng lực chuyên môn và nghiệp vụ.

  3. Công tác quy hoạch và tuyển dụng còn bất cập: Mặc dù huyện đã xây dựng quy hoạch phát triển đội ngũ giáo viên giai đoạn 2015-2020, định hướng đến 2030, công tác tuyển dụng vẫn còn hạn chế. Trên 60% cán bộ quản lý băn khoăn về nội dung thi tuyển, thiếu sự tham gia của hiệu trưởng trong giám khảo, và chưa có thi tay nghề thực tế. Việc bố trí giáo viên còn xảy ra tình trạng thừa thiếu cục bộ, chưa được điều chuyển kịp thời.

  4. Đào tạo, bồi dưỡng và đánh giá đội ngũ giáo viên: Công tác đào tạo, bồi dưỡng được quan tâm với 100% cán bộ, giáo viên hoàn thành các khóa bồi dưỡng bắt buộc. Tuy nhiên, việc nâng chuẩn trình độ còn chậm do nhiều khó khăn khách quan và chủ quan. Công tác đánh giá đội ngũ giáo viên được thực hiện theo chuẩn nghề nghiệp, đảm bảo khách quan, công bằng, nhưng vẫn còn khoảng 8,5% giáo viên chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy sự thiếu hụt đội ngũ giáo viên và mất cân đối cơ cấu môn học là thách thức lớn đối với huyện Đắk Glong, đặc biệt trong bối cảnh thực hiện chương trình giáo dục phổ thông mới. Tỷ lệ giáo viên chưa đạt chuẩn và năng lực nghề nghiệp chưa cao phản ánh sự cần thiết phải tăng cường đào tạo, bồi dưỡng và cải tiến công tác tuyển dụng, sử dụng giáo viên.

So với các nghiên cứu trong khu vực Tây Nguyên và các tỉnh miền núi, tình trạng này không phải là riêng biệt, nhưng mức độ thiếu hụt và chất lượng đội ngũ tại Đắk Glong còn nghiêm trọng hơn do đặc thù địa bàn rộng, dân tộc thiểu số chiếm đa số và điều kiện kinh tế xã hội còn khó khăn. Việc thiếu sự tham gia của hiệu trưởng trong tuyển dụng và chưa có thi tay nghề thực tế làm giảm hiệu quả tuyển chọn giáo viên phù hợp.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố tỷ lệ giáo viên đạt chuẩn theo từng trường, bảng thống kê số lượng giáo viên theo môn học và biểu đồ đánh giá năng lực nghề nghiệp để minh họa rõ nét các vấn đề. Kết quả này nhấn mạnh vai trò của chính sách địa phương trong việc điều chỉnh cơ cấu, tăng cường đào tạo và cải thiện môi trường làm việc nhằm giữ chân và phát triển đội ngũ giáo viên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tuyển dụng và điều chuyển giáo viên hợp lý: UBND huyện phối hợp với Phòng Giáo dục và Phòng Nội vụ cần xây dựng kế hoạch tuyển dụng giáo viên tiểu học phù hợp với quy hoạch phát triển đội ngũ, ưu tiên tuyển dụng giáo viên có trình độ chuẩn và năng lực chuyên môn cao. Đồng thời, thực hiện điều chuyển giáo viên thừa sang các trường thiếu để cân đối đội ngũ, giảm tình trạng thừa thiếu cục bộ. Thời gian thực hiện: 2022-2025.

  2. Nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu về phương pháp dạy học đổi mới, kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy, đặc biệt cho giáo viên chưa đạt chuẩn và giáo viên vùng khó khăn. Khuyến khích giáo viên tự học, tự bồi dưỡng và hỗ trợ kinh phí học tập. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục, các trường tiểu học, các cơ sở đào tạo. Thời gian: liên tục từ 2022 đến 2030.

  3. Cải tiến công tác tuyển dụng: Xây dựng quy trình tuyển dụng minh bạch, có sự tham gia của hiệu trưởng và chuyên gia trong giám khảo, bổ sung thi tay nghề thực tế để đánh giá năng lực thực hành của giáo viên. Tăng cường kiểm tra, giám sát quá trình tuyển dụng để đảm bảo chất lượng đội ngũ. Thời gian: triển khai ngay từ năm 2022.

  4. Xây dựng môi trường làm việc tích cực, tạo động lực cho giáo viên: Đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học hiện đại, cải thiện điều kiện làm việc, thực hiện chính sách đãi ngộ công bằng, minh bạch, đặc biệt ưu tiên giáo viên vùng khó khăn. Tăng cường xây dựng tập thể đoàn kết, dân chủ, tạo sự gắn bó và phát huy năng lực giáo viên. Chủ thể: Ban giám hiệu các trường, UBND huyện. Thời gian: 2022-2025.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục địa phương: Giúp hiểu rõ thực trạng, các yếu tố ảnh hưởng và giải pháp phát triển đội ngũ giáo viên tiểu học, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch phù hợp với đặc thù địa phương.

  2. Hiệu trưởng và ban giám hiệu các trường tiểu học: Áp dụng các giải pháp quản lý, sử dụng và phát triển đội ngũ giáo viên hiệu quả, nâng cao chất lượng giảng dạy và môi trường làm việc.

  3. Giáo viên tiểu học: Nắm bắt các yêu cầu về chuẩn nghề nghiệp, nâng cao năng lực chuyên môn, tham gia tích cực vào các chương trình đào tạo, bồi dưỡng và phát triển bản thân.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển nguồn nhân lực giáo dục, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo về quản lý và phát triển đội ngũ giáo viên.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao đội ngũ giáo viên tiểu học ở Đắk Glong còn thiếu hụt?
    Do sự gia tăng nhanh số lượng học sinh hàng năm (khoảng 250 học sinh/năm), trong khi công tác tuyển dụng giáo viên chưa đáp ứng kịp thời, cùng với hiện tượng thừa thiếu cục bộ chưa được điều chuyển hiệu quả.

  2. Tỷ lệ giáo viên đạt chuẩn trình độ đào tạo hiện nay như thế nào?
    Khoảng 65,8% giáo viên tiểu học tại huyện Đắk Glong đạt chuẩn trình độ đào tạo theo quy định, còn lại 34% chưa đạt do nhiều nguyên nhân như tuổi tác, điều kiện học tập và chính sách chưa phù hợp.

  3. Các khó khăn chính trong công tác đào tạo, bồi dưỡng giáo viên là gì?
    Khó khăn gồm điều kiện kinh tế gia đình giáo viên, khoảng cách địa lý xa, cơ chế chính sách chưa hỗ trợ đầy đủ, và sự ỷ lại vào lộ trình nâng chuẩn đến năm 2030.

  4. Làm thế nào để cải thiện công tác tuyển dụng giáo viên?
    Cần xây dựng quy trình tuyển dụng minh bạch, có sự tham gia của hiệu trưởng và chuyên gia, bổ sung thi tay nghề thực tế, đồng thời tăng cường giám sát và đánh giá năng lực thực tế của ứng viên.

  5. Môi trường làm việc ảnh hưởng thế nào đến phát triển đội ngũ giáo viên?
    Môi trường làm việc tích cực, với cơ sở vật chất đầy đủ, chính sách đãi ngộ công bằng và tập thể đoàn kết sẽ tạo động lực giúp giáo viên phát huy năng lực, gắn bó lâu dài và nâng cao chất lượng giảng dạy.

Kết luận

  • Đội ngũ giáo viên tiểu học huyện Đắk Glong còn thiếu hụt khoảng 29 người, mất cân đối về cơ cấu môn học và giới tính, ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục.
  • Tỷ lệ giáo viên đạt chuẩn trình độ đào tạo là 65,8%, năng lực nghề nghiệp còn nhiều hạn chế, cần nâng cao thông qua đào tạo, bồi dưỡng.
  • Công tác quy hoạch, tuyển dụng và sử dụng giáo viên còn nhiều bất cập, chưa phát huy hiệu quả tối đa nguồn nhân lực giáo dục.
  • Môi trường làm việc và chính sách đãi ngộ có vai trò quan trọng trong việc giữ chân và phát triển đội ngũ giáo viên.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào tăng cường tuyển dụng, nâng cao chất lượng đào tạo, cải tiến quy trình tuyển dụng và xây dựng môi trường làm việc tích cực, nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục giai đoạn 2021-2025 và định hướng đến 2030.

Các cấp quản lý giáo dục huyện Đắk Glong cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp. Đề nghị các nhà quản lý, hiệu trưởng và giáo viên tích cực tham gia vào quá trình phát triển đội ngũ nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học địa phương.