Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế xã hội hiện nay, du lịch văn hóa trở thành một ngành kinh tế mũi nhọn, đóng góp quan trọng vào sự phát triển bền vững của địa phương. Thành phố Thanh Hóa, với hơn 232 di tích lịch sử văn hóa, trong đó có 94 di tích được xếp hạng và 24 di tích cấp quốc gia, sở hữu nguồn tài nguyên di sản văn hóa phong phú và đa dạng. Từ năm 2017 đến 2021, lượng khách du lịch đến thành phố Thanh Hóa đạt khoảng 1 triệu lượt mỗi năm, chiếm 25% tổng lượng khách của tỉnh, tuy nhiên vẫn còn giảm 24% so với cùng kỳ do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng phát huy giá trị di sản văn hóa trong phát triển du lịch thành phố Thanh Hóa và đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả khai thác nguồn tài nguyên này trong giai đoạn tới. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các di sản văn hóa vật thể và phi vật thể trên địa bàn thành phố, với số liệu thu thập trong giai đoạn 2017-2021 và khảo sát thực tế từ tháng 2 đến tháng 4 năm 2022. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần phát triển ngành du lịch địa phương, đồng thời bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa, tạo động lực thúc đẩy kinh tế xã hội và nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ di sản.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về di sản văn hóa và lý thuyết phát triển du lịch bền vững. Khái niệm di sản văn hóa được phân thành hai loại: vật thể (di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh, cổ vật) và phi vật thể (lễ hội, dân ca, trò chơi dân gian). Phát huy giá trị di sản văn hóa được hiểu là quá trình kế thừa có chọn lọc các giá trị vật chất và tinh thần, đồng thời lan tỏa vào đời sống xã hội để tạo ra các sản phẩm du lịch đặc sắc, đáp ứng nhu cầu của khách du lịch và phát triển kinh tế địa phương. Lý thuyết phát triển du lịch bền vững nhấn mạnh sự hài hòa giữa phát triển kinh tế, bảo tồn văn hóa và bảo vệ môi trường, nhằm đảm bảo sự trường tồn của di sản và lợi ích lâu dài cho cộng đồng. Ba khái niệm chính được sử dụng gồm: nhận diện và đánh giá khả năng khai thác di sản, khai thác giá trị di sản trong các hình thức du lịch, và quản lý phát triển du lịch gắn với bảo tồn di sản.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp, kết hợp thu thập dữ liệu thứ cấp và khảo sát thực địa. Nguồn dữ liệu thứ cấp bao gồm các văn bản pháp luật như Luật Di sản Văn hóa (2001, sửa đổi 2009), Luật Du lịch (2017), các báo cáo thống kê của UBND thành phố Thanh Hóa và Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Thanh Hóa. Phương pháp thu thập dữ liệu chính gồm: quan sát tham dự tại các điểm di sản văn hóa, phỏng vấn sâu 500 du khách và các chuyên gia quản lý di sản, cùng phân tích lịch sử phát triển du lịch và di sản trên địa bàn. Cỡ mẫu khảo sát 500 du khách được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích tại các điểm đến di sản tiêu biểu. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp định tính và định lượng, bao gồm thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ hài lòng, và phân tích nội dung phỏng vấn. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 2 đến tháng 4 năm 2022, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và khách quan.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý và bảo tồn di sản văn hóa: Thành phố Thanh Hóa đã thực hiện nghiêm túc công tác quản lý nhà nước về di tích, với 100% di tích được lập hồ sơ khoa học và có kế hoạch bảo vệ. Tuy nhiên, bộ máy quản lý còn thiếu cán bộ chuyên trách và kinh nghiệm, dẫn đến hiệu quả quản lý chưa cao. Ví dụ, công tác lập kế hoạch bảo tồn được thực hiện nhưng còn hạn chế về nguồn lực và nhân lực.

  2. Tuyên truyền và nâng cao nhận thức cộng đồng: Trong giai đoạn 2017-2021, có hơn 300 bài viết và nhiều hoạt động tuyên truyền về bảo tồn di sản văn hóa trên địa bàn. Các hình thức tuyên truyền đa dạng như pano, áp phích, loa phát thanh và tài liệu in ấn đã nâng cao nhận thức của người dân, góp phần huy động nguồn lực xã hội hóa cho bảo tồn. Khoảng 85% người dân được khảo sát cho biết họ hiểu rõ vai trò của di sản văn hóa trong phát triển du lịch.

  3. Phát triển du lịch dựa trên di sản văn hóa: Lượng khách du lịch đến thành phố Thanh Hóa đạt khoảng 1 triệu lượt năm 2021, chiếm 25% tổng lượng khách của tỉnh, tuy giảm 24% so với năm trước do dịch bệnh. Các điểm đến như Khu di tích lịch sử Hàm Rồng, Làng cổ Đông Sơn và Di chỉ khảo cổ Núi Đọ thu hút đông đảo khách tham quan. Tuy nhiên, sản phẩm du lịch đặc trưng chưa được phát triển đồng bộ, cơ sở vật chất và hạ tầng phục vụ du lịch còn hạn chế, ảnh hưởng đến trải nghiệm của du khách.

  4. Đánh giá sự hài lòng của du khách: Khoảng 70% du khách hài lòng với tính hấp dẫn và giá trị văn hóa của các điểm đến, nhưng chỉ 55% hài lòng về cơ sở vật chất và dịch vụ. Các yếu tố như an toàn, vệ sinh và hướng dẫn viên còn nhiều hạn chế, làm giảm sức cạnh tranh của du lịch thành phố.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác quản lý và bảo tồn di sản văn hóa tại thành phố Thanh Hóa đã có nhiều tiến bộ, phù hợp với các nghiên cứu trước đây về vai trò của chính sách nhà nước trong bảo vệ di sản. Tuy nhiên, hạn chế về nguồn lực và nhân lực quản lý là nguyên nhân chính khiến hiệu quả phát huy giá trị di sản chưa đạt mức tối ưu. Việc tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng được thực hiện đa dạng và hiệu quả, góp phần tạo sự đồng thuận xã hội trong bảo tồn di sản. So với các địa phương khác trong vùng Bắc Trung Bộ, Thanh Hóa có lợi thế về số lượng và giá trị di sản, nhưng chưa khai thác hết tiềm năng du lịch văn hóa do thiếu sản phẩm đặc trưng và hạ tầng đồng bộ. Dữ liệu khảo sát cho thấy sự hài lòng của du khách còn thấp về dịch vụ, điều này đồng nhất với các nghiên cứu về phát triển du lịch bền vững, nhấn mạnh vai trò của cơ sở vật chất và dịch vụ chất lượng trong thu hút và giữ chân khách. Biểu đồ so sánh tỷ lệ hài lòng giữa các yếu tố dịch vụ và giá trị văn hóa có thể minh họa rõ nét sự chênh lệch này, từ đó làm cơ sở cho các giải pháp cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng công tác quản lý nhà nước về di tích, di sản: Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý chuyên trách, bổ sung nhân lực có kinh nghiệm trong lĩnh vực bảo tồn và phát huy giá trị di sản. Thiết lập hệ thống giám sát và đánh giá hiệu quả quản lý định kỳ. Thời gian thực hiện: 2023-2025. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

  2. Đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục cộng đồng: Mở rộng các chương trình truyền thông đa phương tiện, tổ chức các lớp tập huấn nâng cao nhận thức cho người dân và doanh nghiệp du lịch về vai trò của di sản văn hóa. Khuyến khích sự tham gia của cộng đồng trong bảo tồn và phát huy giá trị di sản. Thời gian: liên tục từ 2023. Chủ thể: Phòng Văn hóa và Thông tin, các tổ chức xã hội.

  3. Phát triển sản phẩm du lịch đặc trưng gắn với di sản văn hóa: Xây dựng các tour du lịch chuyên đề về lịch sử, khảo cổ, lễ hội truyền thống và làng nghề truyền thống. Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất, hạ tầng kỹ thuật tại các điểm đến di sản để nâng cao trải nghiệm khách. Thời gian: 2023-2026. Chủ thể: Sở Du lịch, doanh nghiệp du lịch, UBND các phường xã.

  4. Tăng cường xúc tiến, quảng bá du lịch: Sử dụng các kênh truyền thông hiện đại, hợp tác với các công ty lữ hành trong và ngoài nước để quảng bá hình ảnh du lịch văn hóa Thanh Hóa. Tổ chức các sự kiện văn hóa, lễ hội quốc tế nhằm thu hút khách du lịch. Thời gian: 2023-2025. Chủ thể: Trung tâm Xúc tiến Du lịch, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

  5. Bảo vệ môi trường và đảm bảo an toàn tại điểm đến: Thiết lập các quy định về bảo vệ môi trường, an ninh trật tự, vệ sinh tại các điểm di sản. Đào tạo nhân lực phục vụ du lịch về kỹ năng an toàn và ứng xử văn hóa. Thời gian: 2023-2024. Chủ thể: UBND thành phố, công an, các đơn vị quản lý di tích.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về văn hóa và du lịch: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển du lịch gắn với bảo tồn di sản văn hóa, giúp nâng cao hiệu quả quản lý và phát huy giá trị di sản.

  2. Doanh nghiệp và nhà đầu tư du lịch: Tài liệu giúp nhận diện tiềm năng và thách thức trong phát triển sản phẩm du lịch văn hóa tại Thanh Hóa, từ đó định hướng đầu tư phù hợp, tạo ra sản phẩm du lịch đặc trưng, hấp dẫn khách.

  3. Các nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực quản lý văn hóa, du lịch: Luận văn cung cấp hệ thống lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm về phát huy giá trị di sản văn hóa trong phát triển du lịch, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Cộng đồng địa phương và các tổ chức xã hội: Giúp nâng cao nhận thức về vai trò của di sản văn hóa trong phát triển kinh tế xã hội, khuyến khích sự tham gia tích cực của cộng đồng trong bảo tồn và phát huy giá trị di sản, góp phần phát triển du lịch bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Di sản văn hóa có vai trò gì trong phát triển du lịch thành phố Thanh Hóa?
    Di sản văn hóa là nguồn lực quan trọng tạo nên sức hấp dẫn du lịch, giúp thu hút khách tham quan và phát triển các sản phẩm du lịch đặc trưng. Ví dụ, Khu di tích lịch sử Hàm Rồng thu hút hàng nghìn lượt khách mỗi năm nhờ giá trị lịch sử và cảnh quan độc đáo.

  2. Thực trạng quản lý di sản văn hóa tại Thanh Hóa hiện nay ra sao?
    Công tác quản lý được thực hiện nghiêm túc với 100% di tích có hồ sơ khoa học và kế hoạch bảo vệ, tuy nhiên còn thiếu nhân lực chuyên trách và kinh nghiệm, ảnh hưởng đến hiệu quả bảo tồn và phát huy giá trị.

  3. Những hạn chế chính trong phát triển du lịch dựa trên di sản văn hóa là gì?
    Hạn chế gồm cơ sở vật chất chưa đồng bộ, dịch vụ chưa đáp ứng tốt nhu cầu khách, sản phẩm du lịch đặc trưng chưa phát triển đầy đủ, và nhận thức cộng đồng về bảo tồn di sản còn chưa đồng đều.

  4. Các giải pháp nào được đề xuất để phát huy giá trị di sản văn hóa?
    Các giải pháp bao gồm nâng cao năng lực quản lý, đẩy mạnh tuyên truyền, phát triển sản phẩm du lịch đặc trưng, xúc tiến quảng bá, bảo vệ môi trường và đảm bảo an toàn tại điểm đến.

  5. Làm thế nào để cộng đồng địa phương tham gia hiệu quả vào bảo tồn di sản?
    Thông qua các chương trình giáo dục, tuyên truyền nâng cao nhận thức, khuyến khích đóng góp nguồn lực xã hội hóa, và tạo cơ hội tham gia vào các hoạt động du lịch văn hóa, cộng đồng sẽ trở thành lực lượng bảo vệ và phát huy giá trị di sản bền vững.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về phát huy giá trị di sản văn hóa trong phát triển du lịch tại thành phố Thanh Hóa, làm rõ mối quan hệ biện chứng giữa bảo tồn và phát triển du lịch.
  • Thực trạng cho thấy công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di sản đã đạt được nhiều kết quả tích cực nhưng vẫn còn nhiều hạn chế về nhân lực, cơ sở vật chất và sản phẩm du lịch đặc trưng.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào nâng cao năng lực quản lý, phát triển sản phẩm du lịch, tuyên truyền cộng đồng và xúc tiến quảng bá nhằm khai thác hiệu quả nguồn tài nguyên di sản văn hóa.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần định hướng phát triển du lịch bền vững, bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống và nâng cao đời sống kinh tế xã hội địa phương.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai đồng bộ các giải pháp đề xuất, tăng cường hợp tác liên ngành và giám sát hiệu quả thực hiện để phát huy tối đa tiềm năng di sản văn hóa trong phát triển du lịch thành phố Thanh Hóa.

Hành động ngay hôm nay để bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa, góp phần xây dựng ngành du lịch Thanh Hóa phát triển bền vững và thịnh vượng!