Pháp Luật Về Đưa Người Việt Nam Đi Lao Động Tại Nhật Bản: Thực Trạng Và Giải Pháp

Ngay từ những năm 80, Bộ Chính trị và Chính phủ đã nhận thức tầm quan trọng của hoạt động đưa lao động đi làm việc ở nước ngoài (XKLĐ). Quyết định của Hội đồng Chính phủ số 46/CP ngày 11/12/1980 nhấn mạnh yêu cầu xây dựng đội ngũ công nhân lành nghề và cán bộ kỹ thuật, quản lý giỏi. Nghị quyết 362/CP ngày 29/11/1980 xác định mục tiêu hợp tác lao động là giải quyết việc làm cho thanh niên và bồi dưỡng đội ngũ lao động có tay nghề vững vàng. Chính phủ cho phép ký các hiệp định đưa hàng chục vạn lao động đi Liên Xô, Đông Âu, Libya, Iraq, đồng thời mở rộng hợp tác lao động kỹ thuật xây dựng với nước ngoài.

Ngày 22/09/1998, Bộ Chính trị ban hành Chỉ thị 41-CT/TW về xuất khẩu lao động và chuyên gia, khẳng định vai trò của hoạt động này trong phát triển nguồn nhân lực, giải quyết việc làm, tạo thu nhập, nâng cao tay nghề và tăng nguồn thu ngoại tệ. Chính phủ cụ thể hóa bằng các Nghị định 07/CP (1995) và 152/1999/NĐ-CP, sau đó là Nghị định 81/2003 quy định chi tiết về người lao động Việt Nam làm việc ở nước ngoài. Mục tiêu là đưa 500.000 lao động ra nước ngoài, đa dạng hóa thị trường như Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ả Rập Saudi, Úc.

Philippines và Thái Lan có nhiều kinh nghiệm trong quản lý xuất khẩu lao động. Philippines thành lập POEA với 21 nhiệm vụ quản lý tuyển dụng, thúc đẩy XKLĐ, cử cán bộ lao động tại cơ quan đại diện ngoại giao, thẩm định hợp đồng, cấp giấy phép cho người lao động. Thái Lan thành lập Trung tâm Quản lý Lao động Thái Lan ở nước ngoài, là đầu mối tuyển dụng và thành lập trung tâm đặc biệt đối phó với hành vi lừa đảo.

Tính đến cuối tháng 10/2017, tổng số lao động nước ngoài tại Nhật Bản đã tăng lên mức kỷ lục khoảng 1,28 triệu, cao nhất kể từ khi Nhật Bản bắt đầu thống kê từ năm 2008. Việt Nam chính thức đưa thực tập sinh sang Nhật Bản từ năm 1992. Năm 2012, trong khuôn khổ Hiệp định đối tác kinh tế Việt Nam – Nhật Bản (VJEPA), hai Bên đã thống nhất triển khai Chương trình đưa ứng viên điều dưỡng, hộ lý sang làm việc tại Nhật Bản.

Ngày 6/6/2017, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã có cuộc hội đàm với Thủ tướng Shinzo Abe. Sau hội đàm, hai Thủ tướng đã chứng kiến các Bộ, ngành hai nước trao đổi 14 văn kiện ký kết, trong đó có Bản ghi nhớ hợp tác về chế độ thực tập sinh kỹ năng (MOC) giữa Bộ LĐTBXH Việt Nam và Bộ LĐ-YT-PL Nhật Bản. Đây là Bản thỏa thuận đầu tiên giữa Chính phủ Việt Nam với Chính phủ Nhật Bản về lĩnh vực này.

Bản ghi nhớ hợp tác giữa Việt Nam - Nhật Bản bao gồm các nội dung chính như: mục đích, xác định cơ quan đầu mối của mỗi bên trong việc triển khai thực hiện, khuôn khổ và cơ chế hợp tác giữa hai nước, trách nhiệm của cơ quan Nhật Bản và trách nhiệm của cơ quan Việt Nam. MOC cũng yêu cầu các doanh nghiệp đưa thực tập sinh sang Nhật Bản không được phép thu giữ tiền đặt cọc của thực tập sinh, công khai các khoản thu phí để tránh tình trạng thực tập sinh bị thu các khoản phí cao và trái với quy định của Việt Nam; giảm một số giấy tờ thủ tục hành chính của Nhật Bản đối với người lao động.

Công ước quốc tế về các quyền dân sự, chính trị và Công ước quốc tế về các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa (1966) nhấn mạnh quyền cơ bản của công dân, bao gồm quyền lao động, khi tham gia vào quan hệ quốc tế. Các quốc gia thành viên công nhận quyền làm việc, cơ hội kiếm sống bằng công việc tự do lựa chọn và bảo vệ người lao động khỏi điều kiện làm việc không công bằng.

Bộ luật Lao động Việt Nam và các văn bản hướng dẫn thi hành quy định rõ về quyền và nghĩa vụ của người lao động Việt Nam làm việc ở nước ngoài. Các quy định này bao gồm quyền được trả lương công bằng, bảo đảm an toàn lao động, được bảo hiểm xã hội và y tế, được hỗ trợ pháp lý và bảo vệ quyền lợi hợp pháp khi có tranh chấp xảy ra. Luật cũng quy định về trách nhiệm của doanh nghiệp xuất khẩu lao động trong việc đảm bảo quyền lợi của người lao động.

Cục Quản lý lao động ngoài nước (Bộ LĐTBXH) và các cơ quan đại diện ngoại giao của Việt Nam tại Nhật Bản có trách nhiệm hỗ trợ và bảo vệ quyền lợi của người lao động Việt Nam. Các tổ chức xã hội, đoàn thể và cộng đồng người Việt tại Nhật Bản cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ người lao động hòa nhập, giải quyết khó khăn và bảo vệ quyền lợi.

Để tham gia chương trình xuất khẩu lao động Nhật Bản, người lao động cần đáp ứng các điều kiện về sức khỏe, trình độ học vấn, tay nghề và ngoại ngữ. Hồ sơ cần chuẩn bị bao gồm sơ yếu lý lịch, giấy khám sức khỏe, bằng cấp chứng chỉ, chứng minh nhân dân, hộ khẩu và các giấy tờ liên quan khác. Doanh nghiệp xuất khẩu lao động sẽ hướng dẫn người lao động chuẩn bị đầy đủ và chính xác các giấy tờ này.

Sau khi ký kết hợp đồng lao động, doanh nghiệp xuất khẩu lao động sẽ tiến hành thủ tục xin visa lao động cho người lao động. Quy trình này bao gồm nộp hồ sơ xin cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện làm việc tại Nhật Bản (COE), sau đó nộp hồ sơ xin visa tại Đại sứ quán hoặc Lãnh sự quán Nhật Bản tại Việt Nam. Thời gian xét duyệt visa có thể kéo dài từ vài tuần đến vài tháng.

Người lao động Việt Nam làm việc tại Nhật Bản bắt buộc phải tham gia các loại bảo hiểm xã hội và y tế theo quy định của pháp luật Nhật Bản. Các loại bảo hiểm này bao gồm bảo hiểm y tế, bảo hiểm hưu trí, bảo hiểm thất nghiệp và bảo hiểm tai nạn lao động. Việc tham gia bảo hiểm giúp người lao động được bảo vệ về mặt tài chính khi gặp rủi ro về sức khỏe, tai nạn hoặc mất việc làm.

Cần rà soát và sửa đổi các quy định pháp luật về xuất khẩu lao động để đảm bảo tính minh bạch, công bằng và phù hợp với tình hình thực tế. Các quy định cần được sửa đổi bao gồm quy định về phí dịch vụ, quy định về trách nhiệm của doanh nghiệp xuất khẩu lao động, quy định về xử lý vi phạm và quy định về bảo vệ quyền lợi của người lao động.

Cần tăng cường công tác kiểm tra, giám sát hoạt động của các doanh nghiệp xuất khẩu lao động, đặc biệt là các doanh nghiệp có dấu hiệu vi phạm. Các hành vi vi phạm cần được xử lý nghiêm minh theo quy định của pháp luật, bao gồm rút giấy phép hoạt động, xử phạt hành chính và truy cứu trách nhiệm hình sự.

Cần nâng cao chất lượng đào tạo nghề, ngoại ngữ và kỹ năng mềm cho người lao động trước khi xuất cảnh. Chương trình đào tạo cần được thiết kế phù hợp với yêu cầu của thị trường lao động Nhật Bản và trang bị cho người lao động kiến thức và kỹ năng cần thiết để hòa nhập và làm việc hiệu quả.

Nhu cầu lao động tại Nhật Bản đang tăng cao trong các lĩnh vực như điều dưỡng, hộ lý, xây dựng, nông nghiệp và công nghệ thông tin. Đây là cơ hội lớn cho lao động Việt Nam tìm kiếm việc làm ổn định với mức thu nhập hấp dẫn. Tuy nhiên, người lao động cần trang bị cho mình kiến thức và kỹ năng cần thiết để đáp ứng yêu cầu của thị trường lao động.

Tình trạng lao động chui tại Nhật Bản vẫn còn tồn tại, gây ảnh hưởng tiêu cực đến quyền lợi của người lao động và uy tín của Việt Nam. Cần có các giải pháp đồng bộ để ngăn chặn tình trạng này, bao gồm tăng cường kiểm tra, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm, nâng cao nhận thức của người lao động và tạo điều kiện thuận lợi cho người lao động làm việc hợp pháp.

Để thành công khi làm việc tại Nhật Bản, người lao động cần chủ động tìm hiểu và hội nhập vào văn hóa địa phương. Việc học tiếng Nhật, tìm hiểu phong tục tập quán và tôn trọng đồng nghiệp Nhật Bản sẽ giúp người lao động hòa nhập nhanh chóng và xây dựng mối quan hệ tốt đẹp, tạo tiền đề cho sự nghiệp phát triển.