Pháp luật quốc tế về điện gió ngoài khơi: Kinh nghiệm thực tiễn của Đài Loan cho Việt Nam

Việt Nam có đường bờ biển dài, tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát triển điện gió ngoài khơi. Tốc độ gió trung bình tại vịnh Bắc Bộ đạt khoảng 7,5-8,5m/s ở độ cao 100m. Theo Cơ quan Năng lượng Đan Mạch (DEA), tiềm năng kỹ thuật điện gió ngoài khơi ở khu vực này khoảng 18GW. Các tỉnh như Quảng Ninh, Hải Phòng, Thái Bình, Nam Định đã đề xuất phát triển nguồn điện gió ngoài khơi. Điều này cho thấy sự quan tâm và nhận thức về tiềm năng của điện gió ngoài khơi tại các địa phương.

Dự thảo Quy hoạch điện VIII dự kiến nâng tổng công suất điện gió từ gần 4.000MW năm 2022 lên khoảng 16.121MW điện gió trên bờ và gần bờ và khoảng 7.000MW điện gió ngoài khơi vào năm 2030. Mục tiêu này thể hiện quyết tâm của Việt Nam trong việc thúc đẩy năng lượng tái tạo và giảm sự phụ thuộc vào các nguồn năng lượng truyền thống. Chuyên gia năng lượng tái tạo Cao Thị Thu Yến nhấn mạnh rằng phát triển điện gió ngoài khơi không chỉ phù hợp về chuyên môn kỹ thuật mà còn đảm bảo lợi ích và chủ quyền quốc gia.

Thực tế hiện nay còn nhiều khó khăn, vướng mắc trong quá trình thẩm định các hồ sơ đề xuất đo gió, khảo sát địa chất, địa hình trên biển. Và một số quy định về bảo vệ môi trường biển vẫn chưa được đề ra sâu sát trước khi đưa các dự án điện gió đi vào hoạt động. Nghị định số 11/2021/NĐ-CP của Chính phủ chưa quy định đầy đủ hồ sơ, tài liệu, trình tự, thủ tục, thời gian giải quyết việc chấp thuận đo đạc, quan trắc, điều tra, khảo sát, đánh giá tài nguyên biển; chưa quy định thời hạn chấp thuận; chưa quy định trách nhiệm của tổ chức, cá nhân phải gửi báo cáo kết quả khảo sát cho các cơ quan quản lý nhà nước.

Bộ Công Thương đang nghiên cứu, bổ sung các tiêu chuẩn kỹ thuật phục vụ khảo sát điện gió ngoài khơi như tiêu chí lựa chọn nhà phát triển dự án khi có nhiều đề xuất khảo sát trên cùng một vùng biển hoặc các đề xuất có sự giao thoa, chồng lấn hay tiêu chí xác định diện tích biển tối ưu phục vụ khảo sát điện gió ngoài khơi. Việc thiếu các tiêu chuẩn này gây khó khăn cho việc quản lý và cấp phép các dự án điện gió ngoài khơi.

Ở Đài Loan, theo kế hoạch của Cơ quan Quản lý Năng lượng, tổng sản lượng điện phát ra từ phong điện ngoài khơi của Đài Loan ước tính đạt 5,5GW (5,5 tỷ watt) trước năm 2025. Nếu tính mỗi tuabin gió dòng chính ở Đài Loan là 5-8MW (5-8 triệu watt), tương đương với bảy năm Tại eo biển Đài Loan, khoảng 1.000 tuabin gió sẽ được lắp đặt, tạo ra 19,8 tỷ kWh điện mỗi năm, chiếm 9% lượng điện tiêu thụ hàng năm của Đài Loan là 225,792 tỷ kWh, và hàng năm lượng carbon giảm có thể lên tới 10,45 triệu tấn, tức là một tỷ cây, hấp thụ carbon hàng năm.

Đài Loan có các chính sách khuyến khích và các khoản trợ cấp trong việc phát triển dự án điện gió ngoài khơi. Các chính sách khuyến khích của chính phủ đưa ra bao gồm: Feed- in tariff (Biểu giá điện hỗ trợ), phổ biến về các giải thưởng và các khoản trợ cấp, khuyến khích các khoản thuế và các kế hoạch thực hiện cho việc đảm bảo tài chính bảo vệ môi trường. Các chính sách này đều nằm trên mức quốc gia bởi toàn bộ các chính sách về dự án năng lượng tái tạo và sự khuyến khích đều chủ yếu dựa trên sự điều hành của chính phủ quốc gia.

Đài Loan hiện nay không có một diễn đàn cụ thể về việc ủy thác theo luật định đề bàn luận về nghị quyết giữa những người tham gia thị trường năng lượng tái tạo. Tuy nhiên, để những người tham gia đó bàn luận với nhau giữa việc vận hành năng lượng tái tạo hay nền công nghiệp điện thì có phương án giải quyết hiện nay là sẽ có một hiên họp tại MOEA trước khi các bên có thể hợp tác trong việc trọng tài và tố tụng. Phiên họp hòa giải của MOEA là phiên họp kín, MOEA sẽ mời các nhà chuyên gia, giáo sư… đến để tham dự phiên họp, tùy thuộc vào mức độ tự nhiên của vụ việc.

Cần xây dựng khung pháp lý rõ ràng, minh bạch về quy trình cấp phép, quản lý, vận hành các dự án điện gió ngoài khơi. Khung pháp lý này cần quy định cụ thể về quyền và nghĩa vụ của các bên liên quan, bao gồm nhà đầu tư, cơ quan quản lý nhà nước và cộng đồng địa phương. Đồng thời, cần đơn giản hóa thủ tục hành chính để giảm thiểu chi phí và thời gian cho các nhà đầu tư.

Cần có chính sách khuyến khích đầu tư, hỗ trợ tài chính cho các dự án năng lượng tái tạo. Chính sách này có thể bao gồm các ưu đãi về thuế, phí, tiếp cận vốn vay ưu đãi và các cơ chế hỗ trợ giá điện. Đồng thời, cần khuyến khích các nhà đầu tư sử dụng công nghệ tiên tiến và thân thiện với môi trường trong các dự án điện gió ngoài khơi.

Cần tăng cường hợp tác quốc tế để học hỏi kinh nghiệm và thu hút vốn đầu tư từ các nước có trình độ phát triển điện gió ngoài khơi. Việc hợp tác có thể được thực hiện thông qua các chương trình trao đổi chuyên gia, chia sẻ thông tin và kinh nghiệm, và tham gia vào các dự án hợp tác quốc tế trong lĩnh vực năng lượng tái tạo.

Kể từ khi Thông tư 02/2019 “Quy định thực hiện phát triển dự án điện gió và hợp đồng mua bán điện mẫu cho các dự án điện gió” được ban hành, nhằm thực hiện kết luận chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, Trưởng ban Chỉ đạo quốc gia triển khai cam kết của Việt Nam tại COP26 về việc chuyển đổi từ năng lượng hóa thạch sang các nguồn năng lượng xanh, năng lượng sạch, trong đó, phát triển điện gió ngoài khơi là một trong những bước đi quan trọng nhằm thực hiện việc chuyển đổi này, đồng thời phát huy tiềm năng, thế mạnh về điện gió ngoài khơi của nước ta.

Ưu điểm chính của năng lượng gió ngoài khơi là khả năng tạo ra điện cao hơn vì tốc độ gió trên đại dương thường ổn định hơn mạnh hơn so với trên đất liền, thực tế triển khai điện gió ngoài khơi có nhiều không gian hơn, ít hoặc không ảnh hưởng đến xung đột dân cư so với các nguồn năng lượng khác, đồngthời các dự án điện gió ngoài khơi sử dụng diện tích đất ít hơn hẳn.

Mặc dù việc thu hút nguồn đầu tư nước ngoài và trong nước đang gia tăng trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, nhưng Việt Nam cần phải làm nhiều hơn nữa để giảm bớt những quan ngại của nhà đầu tư. Tuy rằng các chính sách ở Việt Nam về phát triển điện gió ngoài khơi đã được tự do hóa trong vài năm trở lại đây, nhưng các nhà đầu tư vẫn đang phải đối mặt với nhiều trở ngại như: (1) Thiếu vốn/kinh phí; (2) Thuế quan thấp cùng với chi phí đầu tư cao vào các công nghệ mới hơn; (3) Thiếu nguồn nhân lực có trình độ; (4) Công nghiệp hỗ trợ kém phát triển; (5) Công suất lưới điện yếu; các điều khoản của hợp đồng mua bán điện (PPA) không có khả năng thanh toán qua ngân hàng; (6) Sự chậm trễ trong các dự án lớn hơn do khung pháp lý phức tạp; (7) Thiếu sự rõ ràng về giá năng lượng trong tương lai.

Nhóm nhận thấy có nhiều bất cập ở Việt Nam và cũng xuất phát từ những lí do trên, các số liệu mà nhóm thống kê được thì trong đề tài nghiên cứu “Pháp luật quốc tế về phát triển dự án điện gió ngoài khơi - Kinh nghiệm của Đài Loan cho Việt Nam” này sẽ là một bước tiến nhỏ trong các bước tiến lớn sau này để giúp Việt Nam có góc nhìn đa chiều hơn, khái quát hơn khi so sánh với Pháp luật Đài Loan nói riêng và Pháp luật quốc tế nói chung trong các quy xây dựng, phát triển và hoàn thiện các dự án điện gió ngoài khơi cho riêng mình sau này. Và cũng từ đó có thể đưa ra các chính sách, khuyến khích cũng như các chế tài hợp lý cho các nhà đầu tư trong nước và trên thế giới đến để phát triển nguồn năng lượng điện xanh này.