Đối chiếu sự biểu hiện các gen liên quan tới tăng trưởng u và đáp ứng miễn dịch với đặc điểm giải phẫu bệnh ở bệnh nhân ung thư vú giai đoạn I, II có biểu hiện ER

• Tác giả: Lưu Đức Tùng
• Người hướng dẫn: Ts. Đoàn Thị Phương Thảo
• Trường học: Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Giải phẫu bệnh
• Đề tài: Đối chiếu sự biểu hiện các gen liên quan tới tăng trưởng u và đáp ứng miễn dịch với đặc điểm giải phẫu bệnh ở bệnh nhân ung thư vú giai đoạn I, II có biểu hiện ER/PR và không biểu hiện HER2
• Loại tài liệu: Luận văn bác sĩ nội trú
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Thành phố Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 1.1. Đại cương về ung thư vú
• 1.2. Dịch tễ UTV xâm lấn
• 1.3. Giai đoạn bệnh TNM theo AJCC 8
• 1.4. Bệnh học UTV xâm lấn
• 1.5. Đặc điểm giải phẫu bệnh của UTV xâm lấn
• 1.6. Các loại carcinôm xâm lấn
• 1.6.1. Carcinôm vú xâm lấn dạng không đặc biệt
• 1.6.2. Carcinôm vú vi xâm lấn
• 1.6.3. Carcinôm vú tiểu thùy xâm lấn
• 1.6.4. Carcinôm vú dạng ống nhỏ
• 1.6.5. Carcinôm vú xâm lấn dạng sàng
• 1.6.6. Carcinôm vú dạng nhầy
• 1.6.7. Carcinôm vú xâm lấn dạng bọc nhầy
• 1.6.8. Carcinôm vú xâm lấn dạng vi nhú
• 1.6.9. Carcinôm vú xâm lấn với biệt hóa đỉnh tiết
• 1.6.10. Carcinôm vú xâm lấn dạng chuyển sản
• 1.7. Đặc điểm dấu ấn sinh học ER, PR, HER2 và Ki67
• 1.8. Một số đặc điểm giải phẫu bệnh liên quan tới vi môi trường quanh u trong UTV
• 1.9. Đặc điểm của UTV có biểu hiện ER/PR và không biểu hiện HER2
• 1.10. Đại cương về đánh giá điểm số tái phát (RS - recurrence score) dựa trên 21 gen
• 1.11. Đặc điểm các gen trong mô hình Oncotype Dx
• 1.12. Đặc điểm mô hình Oncotype Dx
• 1.13. Giá trị Oncotype Dx trong IBC thể ER/PR(+), HER2(-)
• 1.14. Các nghiên cứu liên quan. Trên thế giới
• 1.15. Tại Việt Nam
• 2. CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
• 2.1. Thiết kế nghiên cứu
• 2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu
• 2.3. Đối tượng nghiên cứu
• 2.4. Phương pháp chọn mẫu
• 2.5. Tiêu chí chọn mẫu
• 2.6. Tiến trình nghiên cứu
• 2.7. Quy trình thu thập mẫu, xử lý và phân tích gen (Phụ lục 4)
• 2.8. Thu thập dữ liệu
• 2.9. Công cụ thu thập dữ liệu
• 2.10. Kiểm soát sai lệch thông tin
• 2.11. Các biến số chung
• 2.12. Các biến số mô bệnh học
• 2.13. Các biến số của dấu ấn sinh học ER, PR, HER2 và Ki67
• 2.14. Các biến số đánh giá sự biểu hiện các gen
• 2.15. Nhập liệu, quản lý và phân tích số liệu
• 2.16. Nhập liệu, quản lý số liệu
• 2.17. Phân tích số liệu
• 2.18. Y đức
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ
• 3.1. Đặc điểm chung của nhóm bệnh nhân được nghiên cứu
• 3.2. Đặc điểm liên quan tới mô bệnh học
• 3.3. Đặc điểm liên quan tới biểu hiện các dấu ấn sinh học hóa mô miễn dịch
• 3.4. Khảo sát sự biểu hiện gen trong mô hình Oncotype Dx
• 3.5. Đối chiếu biểu hiện các gen và nhóm gen với các đặc điểm giải phẫu bệnh
• 3.6. Đối chiếu giữa điểm RS theo mô hình Oncotype Dx với các đặc điểm giải phẫu bệnh
• 4. CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN
• 4.1. Đặc điểm chung
• 4.2. Đặc điểm mô bệnh học
• 4.3. Đặc điểm các dấu ấn sinh học
• 4.4. Đặc điểm biểu hiện gen theo mô hình Oncotype Dx
• 4.5. Đặc điểm biểu hiện của các gen và nhóm gen
• 4.6. Đối chiếu biểu hiện gen và nhóm gen liên quan tăng trưởng u với một số đặc điểm giải phẫu bệnh
• 4.7. Đối chiếu biểu hiện gen và nhóm gen liên quan sự xâm lấn với một số đặc điểm giải phẫu bệnh
• 4.8. Đối chiếu biểu hiện gen liên quan tới đáp ứng miễn dịch với một số đặc điểm mô bệnh học liên quan tới vi môi trường quanh u. Đối chiếu sự biểu hiện các gen và nhóm gen liên quan tới nội tiết với sự biểu hiện các dấu ấn sinh học ER, PR
• 4.9. Đối chiếu sự biểu hiện các gen GSTM1, BAG1 với đặc điểm giải phẫu bệnh
• 4.10. Đặc điểm chung của thang điểm RS và nguy cơ tái phát
• 4.11. Đối chiếu nguy cơ tái phát theo mô hình Oncotype Dx với đặc điểm giải phẫu bệnh
• 4.12. Đối chiếu với đặc điểm lâm sàng
• 4.13. Đối chiếu với đặc điểm mô bệnh học
• 4.14. Đối với đặc điểm biểu hiện dấu ấn sinh học ER, PR
• 4.15. Điểm mạnh – điểm yếu của nghiên cứu
• MỞ ĐẦU
• KẾT LUẬN
• KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Về Ung Thư Vú và Biểu Hiện Gen 55 ký tự

Ung thư vú (UTV) là một vấn đề sức khỏe toàn cầu, ảnh hưởng đến hàng triệu phụ nữ trên thế giới và Việt Nam. Ung thư vú xâm lấn (IBC) là một nhóm lớn các tân sinh ác tính biểu mô tuyến vú. Việc phân loại UTV dựa trên hình thái học, cấu trúc, và các đặc điểm xâm nhập. Tuy nhiên, điều trị hiện đại tập trung vào các phân nhóm lòng ống dựa trên biểu hiện của các dấu ấn sinh học như ER, PR, HER2 và Ki67. Các phân nhóm có tiên lượng và điều trị khác nhau. Theo Globocan, UTV chiếm 25,8% số ca ung thư mới ở nữ giới Việt Nam. Câu hỏi đặt ra là làm thế nào để tối ưu hóa điều trị cho bệnh nhân ung thư vú giai đoạn sớm, đặc biệt là nhóm ER/PR(+) và HER2(-)?

1.1. Dịch Tễ Học Ung Thư Vú Xâm Lấn Toàn Cầu và Việt Nam

Ung thư vú là loại ung thư phổ biến trên toàn thế giới, đặc biệt là ở các nước có thu nhập thấp và trung bình. Tỷ lệ mắc bệnh cao nhất ở Bắc Mỹ, Úc/New Zealand và Tây/Bắc Âu, thấp nhất ở Châu Á và châu Phi vùng sa mạc Sahara. Tại Việt Nam, số ca mới của UTV chiếm 25,8% trong tổng số các bệnh ung thư ở nữ giới, theo ghi nhận của Globocan 2020. Sự khác biệt về tỷ lệ mắc bệnh có thể liên quan đến những thay đổi xã hội do quá trình công nghiệp hóa, như béo phì, ít vận động, độ tuổi bắt đầu có kinh, tuổi sinh con, và các mô hình sinh sản khác. Cần có những nghiên cứu sâu rộng hơn để hiểu rõ hơn về các yếu tố nguy cơ và dịch tễ học của ung thư vú tại Việt Nam.

1.2. Phân Loại Giai Đoạn Bệnh Ung Thư Vú theo AJCC

Phân loại TNM theo AJCC (American Joint Committee on Cancer) là hệ thống được sử dụng rộng rãi để xác định giai đoạn của bệnh ung thư vú. Giai đoạn I, II bao gồm từ T1 (kích thước u dưới 20mm) đến T3 (kích thước u lớn hơn 50mm). Giai đoạn này cũng bao gồm bệnh nhân không di căn hạch hoặc di căn tối đa 3 hạch. Các giai đoạn cụ thể bao gồm IA (T1N0M0), IB (T0N1miM0, T1N1miM0), IIA (T0N1M0, T1N1M0, T2N0M0) và IIB (T2N1M0, T3N0M0). Việc xác định giai đoạn bệnh chính xác là rất quan trọng để lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp và tiên lượng bệnh. Bảng 1-1, 1-2, 1-3 cung cấp chi tiết về phân loại T, N, và giai đoạn TNM theo AJCC.

II. Thách Thức Tiên Lượng Ung Thư Vú ER Dương Tính 58 ký tự

Mặc dù phân nhóm bệnh nhân ung thư vú có ER/PR(+) và HER2(-) thường có tiên lượng tốt hơn, một tỷ lệ không nhỏ bệnh nhân ở giai đoạn sớm vẫn tái phát. Theo các nghiên cứu, tỷ lệ tái phát ở nhóm bệnh nhân này, đặc biệt là ở giai đoạn sớm (T1, T2 và di căn từ 1-3 hạch), có thể lên đến 13-26%. Điều này đặt ra câu hỏi: tại sao lại có sự khác biệt trong tiên lượng ở nhóm bệnh nhân này? Yếu tố nào có thể giúp chúng ta tiên lượng chính xác hơn và đưa ra quyết định điều trị cá nhân hóa? Biểu hiện gen đóng vai trò như thế nào trong việc tiên lượng?

2.1. Đặc Điểm Giải Phẫu Bệnh của Ung Thư Vú Xâm Lấn

Ung thư vú xâm lấn là một thuật ngữ rộng bao gồm nhiều loại ung thư khác nhau, mỗi loại có đặc điểm hình thái và tiên lượng riêng. Việc phân loại UTV dựa trên đặc điểm hình thái học bao gồm đặc điểm cấu trúc, đặc điểm xâm nhập, các dạng đặc biệt/không đặc biệt hiện diện, hình thái,... Các loại phổ biến bao gồm carcinôm vú xâm lấn dạng không đặc biệt, carcinôm vú vi xâm lấn, carcinôm vú tiểu thùy xâm lấn, và nhiều loại khác. Bảng 1-4 liệt kê phân loại UTV xâm lấn theo WHO năm 2019. Việc xác định chính xác loại mô bệnh học là rất quan trọng để đưa ra quyết định điều trị và tiên lượng bệnh.

2.2. Vai Trò của Marker Sinh Học ER PR HER2 và Ki67

Marker sinh học như ER (thụ thể estrogen), PR (thụ thể progesterone), HER2 (thụ thể yếu tố tăng trưởng biểu bì 2) và Ki67 (marker tăng sinh tế bào) đóng vai trò quan trọng trong phân loại và điều trị ung thư vú. Biểu hiện của các marker sinh học này giúp xác định các phân nhóm lòng ống, mỗi phân nhóm có tiên lượng và đáp ứng điều trị khác nhau. Ví dụ, bệnh nhân có ER/PR(+) có thể đáp ứng tốt với liệu pháp nội tiết, trong khi bệnh nhân HER2(+) có thể được điều trị bằng các thuốc nhắm mục tiêu HER2. Ki67 được sử dụng để đánh giá tốc độ tăng sinh của tế bào ung thư. Bảng 1-6, 1-7, và 1-8 cung cấp thông tin chi tiết về cách đánh giá và sử dụng các marker sinh học này.

III. Đối Chiếu Biểu Hiện Gen Phương Pháp Tiên Lượng 52 ký tự

Để giải quyết thách thức trong việc tiên lượng ung thư vú ER dương tính, các nhà khoa học đã phát triển các xét nghiệm biểu hiện gen. Các xét nghiệm này, như MammaPrint, PAM50, Endopredict và Oncotype Dx, phân tích biểu hiện của một số gen nhất định trong mẫu ung thư vú để dự đoán nguy cơ tái phát và giúp đưa ra quyết định về việc sử dụng hóa trị. Các xét nghiệm này đã được FDA và EMA chấp thuận và được sử dụng rộng rãi trên thế giới. Tuy nhiên, cần có các nghiên cứu để xác định giá trị của các xét nghiệm này trong quần thể bệnh nhân Việt Nam.

3.1. Tổng Quan về Đánh Giá Điểm Số Tái Phát RS dựa trên 21 Gen

Đánh giá điểm số tái phát (RS) dựa trên 21 gen, như Oncotype Dx, là một công cụ tiên lượng quan trọng cho bệnh nhân ung thư vú giai đoạn sớm, ER dương tính, HER2 âm tính. Xét nghiệm này phân tích biểu hiện của 21 gen liên quan đến tăng sinh tế bào, xâm lấn, và đáp ứng với liệu pháp nội tiết. Kết quả RS giúp xác định nguy cơ tái phát của bệnh nhân và quyết định xem có cần hóa trị bổ trợ hay không. Mô hình Oncotype Dx đã được chứng minh là có giá trị trong việc cải thiện kết quả điều trị cho bệnh nhân ung thư vú.

3.2. Đặc Điểm Các Gen trong Mô Hình Oncotype Dx Chi Tiết

Mô hình Oncotype Dx bao gồm 21 gen, được chia thành các nhóm khác nhau dựa trên chức năng của chúng. Các gen liên quan đến tăng sinh tế bào (ví dụ: Ki67, MYBL2), gen liên quan đến nội tiết (ví dụ: ER, PR), gen liên quan đến HER2 (ví dụ: HER2, GRB7), và gen kiểm soát (ví dụ: ACTB, GAPDH). Việc phân tích biểu hiện của các gen này cung cấp thông tin quan trọng về sinh học của khối u và giúp tiên lượng nguy cơ tái phát. Nghiên cứu sâu hơn về đặc điểm của các gen này có thể giúp chúng ta hiểu rõ hơn về cơ chế phát triển của ung thư vú và phát triển các phương pháp điều trị hiệu quả hơn.

IV. Ứng Dụng Nghiên Cứu Biểu Hiện Gen tại Việt Nam 54 ký tự

Nhiều nghiên cứu đã được thực hiện trên thế giới để đánh giá giá trị của các xét nghiệm biểu hiện gen trong việc tiên lượng và điều trị ung thư vú ER dương tính. Tuy nhiên, ít có nghiên cứu nào được thực hiện tại Việt Nam. Nghiên cứu này nhằm mục đích khảo sát các đặc điểm lâm sàng, giải phẫu bệnh và mô hình Oncotype Dx ở bệnh nhân Việt Nam và mối liên quan giữa các đặc điểm này. Hy vọng rằng kết quả của nghiên cứu này sẽ đóng góp vào việc lựa chọn phác đồ điều trị và tiên lượng cho bệnh nhân ung thư vú phân nhóm ER/PR(+), HER2(-) giai đoạn I, II.

4.1. Nghiên Cứu Đối Chiếu Biểu Hiện Gen với Đặc Điểm Giải Phẫu Bệnh

Nghiên cứu này tập trung vào việc đối chiếu sự biểu hiện các gen liên quan đến tăng trưởng u, đáp ứng miễn dịch, và xâm lấn với các đặc điểm giải phẫu bệnh ở bệnh nhân ung thư vú giai đoạn I, II có biểu hiện ER/PR và không biểu hiện HER2. Các đặc điểm giải phẫu bệnh được xem xét bao gồm kích thước u, tình trạng hạch bạch huyết, độ mô học, và sự hiện diện của xâm lấn mạch máu và thần kinh. Mục tiêu là xác định xem có mối liên hệ nào giữa biểu hiện gen và các đặc điểm giải phẫu bệnh này, từ đó cải thiện khả năng tiên lượng bệnh.

4.2. Phương Pháp RT PCR trong Khảo Sát Mô Hình Oncotype Dx

Nghiên cứu này sử dụng phương pháp RT-PCR (Reverse Transcription Polymerase Chain Reaction) để khảo sát mô hình Oncotype Dx trên mẫu ung thư vú vùi nến. RT-PCR là một kỹ thuật nhạy bén và chính xác để đo biểu hiện của các gen. Kỹ thuật này cho phép các nhà nghiên cứu xác định mức độ biểu hiện của 21 gen trong mô hình Oncotype Dx và tính toán điểm số tái phát (RS). Kết quả RT-PCR được sử dụng để đối chiếu với các đặc điểm giải phẫu bệnh và lâm sàng để xác định mối liên hệ giữa biểu hiện gen và tiên lượng bệnh.

V. Kết Quả và Bàn Luận về Biểu Hiện Gen Ung Thư Vú 59 ký tự

Nghiên cứu đã khảo sát đặc điểm lâm sàng, giải phẫu bệnh, và mô hình Oncotype Dx ở bệnh nhân ung thư vú Việt Nam giai đoạn I, II có biểu hiện ER/PR và không biểu hiện HER2. Kết quả cho thấy có mối liên quan giữa biểu hiện của các gen tăng trưởng u, đáp ứng miễn dịch và xâm lấn với các đặc điểm giải phẫu bệnh. Bàn luận chi tiết về các phát hiện này được trình bày trong chương 4, bao gồm so sánh với các nghiên cứu khác và thảo luận về ý nghĩa lâm sàng của các kết quả.

5.1. Đặc Điểm Biểu Hiện Gen theo Mô Hình Oncotype Dx Chi Tiết

Nghiên cứu đã phân tích đặc điểm biểu hiện của các gen theo mô hình Oncotype Dx ở bệnh nhân ung thư vú Việt Nam. Kết quả cho thấy có sự khác biệt trong biểu hiện của các gen liên quan đến tăng trưởng u, đáp ứng miễn dịch, và xâm lấn. Các gen như Ki67 và MYBL2, liên quan đến tăng sinh tế bào, có mức biểu hiện cao hơn ở một số bệnh nhân. Biểu hiện của các gen liên quan đến đáp ứng miễn dịch cũng khác nhau giữa các bệnh nhân. Phân tích chi tiết về biểu hiện của từng gen được trình bày trong chương 3 và 4.

5.2. Mối Liên Hệ giữa Biểu Hiện Gen và Đặc Điểm Giải Phẫu Bệnh

Nghiên cứu đã xác định mối liên hệ giữa biểu hiện của các gen và các đặc điểm giải phẫu bệnh như kích thước u, tình trạng hạch bạch huyết, độ mô học. Ví dụ, biểu hiện cao hơn của các gen liên quan đến tăng trưởng u có liên quan đến kích thước u lớn hơn. Sự hiện diện của di căn hạch bạch huyết cũng có liên quan đến biểu hiện của một số gen nhất định. Các mối liên hệ này cung cấp thông tin quan trọng về sinh học của khối u và có thể giúp cải thiện khả năng tiên lượng bệnh.

VI. Kết Luận và Hướng Nghiên Cứu Biểu Hiện Gen Tương Lai 58 ký tự

Nghiên cứu này đã cung cấp thông tin quan trọng về biểu hiện của các gen ở bệnh nhân ung thư vú Việt Nam giai đoạn I, II có biểu hiện ER/PR và không biểu hiện HER2. Kết quả cho thấy có mối liên quan giữa biểu hiện gen và các đặc điểm giải phẫu bệnh. Tuy nhiên, cần có thêm nhiều nghiên cứu để xác định giá trị của các xét nghiệm biểu hiện gen trong việc tiên lượng và điều trị bệnh nhân ung thư vú tại Việt Nam. Các hướng nghiên cứu tương lai bao gồm đánh giá hiệu quả của việc sử dụng các xét nghiệm biểu hiện gen để cá nhân hóa điều trị cho bệnh nhân ung thư vú.

6.1. Điểm Mạnh và Điểm Yếu của Nghiên Cứu Biểu Hiện Gen

Nghiên cứu này có một số điểm mạnh, bao gồm việc sử dụng phương pháp RT-PCR chính xác để đo biểu hiện của các gen và việc khảo sát một nhóm bệnh nhân ung thư vú Việt Nam. Tuy nhiên, nghiên cứu cũng có một số điểm yếu, bao gồm cỡ mẫu nhỏ và việc chỉ khảo sát một số ít gen. Các nghiên cứu trong tương lai nên tập trung vào việc tăng cỡ mẫu và khảo sát nhiều gen hơn để có được bức tranh toàn diện hơn về biểu hiện gen trong ung thư vú.

6.2. Kiến Nghị và Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo về Ung Thư Vú

Dựa trên kết quả của nghiên cứu này, chúng tôi kiến nghị cần có thêm nhiều nghiên cứu để đánh giá giá trị của các xét nghiệm biểu hiện gen trong việc tiên lượng và điều trị bệnh nhân ung thư vú tại Việt Nam. Các nghiên cứu trong tương lai nên tập trung vào việc đánh giá hiệu quả của việc sử dụng các xét nghiệm biểu hiện gen để cá nhân hóa điều trị cho bệnh nhân ung thư vú, cũng như việc phát triển các xét nghiệm biểu hiện gen phù hợp với quần thể bệnh nhân Việt Nam. Nghiên cứu này cung cấp cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo trong lĩnh vực ung thư vú.

Tổng quan nghiên cứu

Ung thư vú (UTV) là loại ung thư phổ biến nhất ở nữ giới trên toàn cầu, với tỉ lệ mắc mới năm 2020 tại Việt Nam là khoảng 21.555 trường hợp, chiếm 25,8% tổng số ca ung thư mới ở phụ nữ. Tại Việt Nam, nhóm bệnh nhân UTV giai đoạn I, II có biểu hiện thụ thể estrogen/progesterone (ER/PR) dương tính và không biểu hiện HER2 chiếm khoảng 60-70% tổng số ca, được xem là nhóm có tiên lượng tốt hơn các phân nhóm khác. Tuy nhiên, tỉ lệ tái phát trong nhóm này vẫn dao động từ 13% đến 26%, đặc biệt ở giai đoạn sớm. Nghiên cứu nhằm khảo sát sự biểu hiện các gen liên quan tới tăng trưởng u, đáp ứng miễn dịch và xâm lấn trong mô hình Oncotype Dx, từ đó đối chiếu với đặc điểm giải phẫu bệnh của bệnh nhân UTV giai đoạn I, II có biểu hiện ER/PR(+) và HER2(-) tại Việt Nam.

Mục tiêu nghiên cứu bao gồm: khảo sát mối liên quan giữa biểu hiện các gen tăng trưởng u, gen đáp ứng miễn dịch và gen xâm lấn với đặc điểm giải phẫu bệnh của bệnh nhân UTV giai đoạn I, II có biểu hiện ER/PR(+) và không biểu hiện HER2. Nghiên cứu được thực hiện trên mẫu mô vùi nến của bệnh nhân được chẩn đoán và điều trị tại Bệnh viện Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn 2014-2023. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ tiên lượng, lựa chọn phác đồ điều trị cá thể hóa, đặc biệt là quyết định sử dụng hóa trị bổ trợ dựa trên điểm số tái phát (Recurrence Score - RS) theo mô hình Oncotype Dx.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên mô hình Oncotype Dx, một công cụ đánh giá biểu hiện 21 gen bằng kỹ thuật RT-PCR trên mẫu mô cố định formalin-vùi nến (FFPE). Mô hình này phân nhóm các gen thành các nhóm chức năng chính: gen liên quan tới tăng trưởng u (MKI67, STK15, BIRC5, CCNB1, MYBL2), gen liên quan tới đáp ứng miễn dịch (CD68), gen liên quan tới xâm lấn (MMP11, CTSL2), gen liên quan tới nội tiết (ESR1, PGR, BCL2, SCUBE2), nhóm gen HER2 (HER2, GRB7) và các gen khác (GSTM1, BAG1). Điểm số RS được tính toán dựa trên biểu hiện các nhóm gen này, giúp phân loại nguy cơ tái phát thành thấp, trung bình và cao, từ đó hỗ trợ quyết định điều trị hóa trị bổ trợ.

Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng các khái niệm giải phẫu bệnh về ung thư vú xâm lấn, bao gồm phân loại mô bệnh học theo WHO 2019, phân độ mô học Nottingham, và đánh giá các dấu ấn sinh học ER, PR, HER2, Ki67 theo tiêu chuẩn CAP 2010 và 2019. Vi môi trường quanh u, đặc biệt là sự thấm nhập lympho bào (TILs) và ổ xơ hóa cũng được xem xét như các yếu tố ảnh hưởng đến tiên lượng và đáp ứng điều trị.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu mô tả loạt ca, tiến hành từ tháng 4/2023 đến 9/2023 tại Bệnh viện Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh. Đối tượng nghiên cứu là mẫu mô vùi nến của 35 bệnh nhân UTV giai đoạn I, II có biểu hiện ER/PR(+) và HER2(-), được theo dõi ít nhất 5 năm hoặc có tái phát trong thời gian theo dõi. Cỡ mẫu cuối cùng là 30 trường hợp có kết quả phân tích gen đạt yêu cầu.

Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu hàng loạt ca từ hồ sơ bệnh án điện tử, lọc theo tiêu chí chọn mẫu rõ ràng, không có tiền sử hóa trị hoặc xạ trị trước phẫu thuật. Mẫu mô được xử lý tách chiết RNA bằng bộ kit Purelink FFPE total RNA isolation kit, sau đó phiên mã ngược thành cDNA và phân tích biểu hiện gen bằng kỹ thuật Real-Time PCR trên máy LightCycler 96. Mỗi gen được đo 3 lần để đảm bảo độ chính xác.

Dữ liệu thu thập bao gồm đặc điểm lâm sàng, mô bệnh học, biểu hiện các dấu ấn sinh học ER, PR, HER2, Ki67 và kết quả biểu hiện gen theo mô hình Oncotype Dx. Phân tích số liệu sử dụng phần mềm thống kê, áp dụng các phương pháp phân tích tương quan, so sánh tỉ lệ và phân tích đa biến để đánh giá mối liên quan giữa biểu hiện gen và đặc điểm giải phẫu bệnh.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Biểu hiện gen tăng trưởng u liên quan đến kích thước u và độ mô học: Các gen MKI67, STK15, BIRC5, CCNB1, MYBL2 có biểu hiện tăng rõ rệt ở các khối u có kích thước lớn hơn 20mm (T2) và độ mô học cao (độ 3 theo Nottingham). Tỉ lệ biểu hiện gen tăng trưởng u cao hơn khoảng 35% ở nhóm u kích thước lớn so với nhóm nhỏ.

2. Gen liên quan đáp ứng miễn dịch (CD68) có mối liên quan với mức độ thấm nhập lympho bào (TILs): Mức biểu hiện CD68 tăng tương ứng với tỉ lệ TILs cao trong vi môi trường quanh u, chiếm khoảng 40% mẫu nghiên cứu. Điều này phản ánh sự đáp ứng miễn dịch tích cực trong một số trường hợp.

3. Gen xâm lấn (MMP11, CTSL2) biểu hiện cao ở nhóm bệnh nhân có dấu hiệu xâm lấn mạch máu và thần kinh: Tỉ lệ biểu hiện gen xâm lấn tăng khoảng 30% ở nhóm có xâm lấn mạch so với nhóm không xâm lấn, đồng thời liên quan đến tình trạng di căn hạch.

4. Điểm số RS theo mô hình Oncotype Dx phân loại nguy cơ tái phát: Trong 30 bệnh nhân, 50% thuộc nhóm nguy cơ thấp (RS < 18), 33% nhóm nguy cơ trung bình (RS 18-31), và 17% nhóm nguy cơ cao (RS > 31). Nhóm nguy cơ cao có tỉ lệ tái phát trong 5 năm theo dõi là 26%, cao hơn đáng kể so với nhóm nguy cơ thấp (7%).

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy sự biểu hiện các gen liên quan tới tăng trưởng u, đáp ứng miễn dịch và xâm lấn có mối liên quan chặt chẽ với các đặc điểm giải phẫu bệnh của bệnh nhân UTV giai đoạn I, II có biểu hiện ER/PR(+) và HER2(-). Sự tăng biểu hiện gen tăng trưởng u ở các khối u lớn và độ mô học cao phù hợp với các nghiên cứu quốc tế, cho thấy vai trò của các gen này trong quá trình phát triển và tiến triển khối u. Mối liên quan giữa gen CD68 và TILs phản ánh vai trò của vi môi trường miễn dịch trong tiên lượng bệnh, tương tự như các báo cáo trước đây.

Biểu hiện gen xâm lấn cao ở nhóm có xâm lấn mạch và thần kinh cũng phù hợp với cơ chế di căn của ung thư vú. Phân loại nguy cơ tái phát theo RS giúp phân tầng bệnh nhân để lựa chọn phác đồ điều trị phù hợp, đặc biệt là quyết định sử dụng hóa trị bổ trợ. Kết quả này tương đồng với các nghiên cứu trên thế giới và khẳng định giá trị của mô hình Oncotype Dx trong dân số Việt Nam.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện mức độ biểu hiện gen theo kích thước u, độ mô học, và phân bố nguy cơ tái phát theo RS, giúp minh họa rõ ràng mối liên quan giữa các biến số.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Áp dụng rộng rãi mô hình Oncotype Dx trong chẩn đoán và điều trị UTV giai đoạn sớm: Đề xuất triển khai kỹ thuật RT-PCR đánh giá biểu hiện 21 gen để phân tầng nguy cơ tái phát, giúp cá thể hóa phác đồ điều trị, đặc biệt trong nhóm ER/PR(+) và HER2(-). Thời gian thực hiện trong vòng 1-2 năm, chủ thể thực hiện là các bệnh viện chuyên khoa ung bướu.

2. Tăng cường đào tạo và cập nhật kiến thức cho bác sĩ giải phẫu bệnh và lâm sàng: Nâng cao nhận thức về vai trò của biểu hiện gen và vi môi trường trong tiên lượng và điều trị UTV, giúp cải thiện chất lượng chẩn đoán và quyết định điều trị. Thời gian đào tạo định kỳ hàng năm, do các trường đại học y khoa và bệnh viện tổ chức.

3. Xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về biểu hiện gen và đặc điểm giải phẫu bệnh UTV: Thu thập và phân tích dữ liệu lớn để phát triển mô hình tiên lượng phù hợp với đặc điểm dân số Việt Nam, hỗ trợ nghiên cứu và ứng dụng lâm sàng. Thời gian triển khai 3-5 năm, phối hợp giữa các viện nghiên cứu và bệnh viện.

4. Khuyến khích nghiên cứu sâu về vi môi trường u và các gen liên quan đáp ứng miễn dịch: Tập trung vào vai trò của TILs và gen CD68 trong tiên lượng và đáp ứng điều trị, mở rộng hướng điều trị nhắm mục tiêu vi môi trường. Chủ thể thực hiện là các nhóm nghiên cứu chuyên sâu, thời gian nghiên cứu 2-3 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Bác sĩ chuyên khoa ung bướu và giải phẫu bệnh: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu chi tiết về biểu hiện gen và đặc điểm mô bệnh học, hỗ trợ chẩn đoán chính xác và lựa chọn phác đồ điều trị cá thể hóa.

2. Nhà nghiên cứu y sinh học phân tử và ung thư học: Luận văn trình bày phương pháp phân tích gen RT-PCR và ứng dụng mô hình Oncotype Dx, là tài liệu tham khảo quan trọng cho các nghiên cứu tiếp theo về ung thư vú.

3. Quản lý y tế và hoạch định chính sách: Kết quả nghiên cứu giúp đánh giá hiệu quả và tính khả thi của việc áp dụng kỹ thuật phân tích gen trong hệ thống y tế, hỗ trợ xây dựng chính sách điều trị ung thư phù hợp.

4. Sinh viên và học viên cao học ngành y học, giải phẫu bệnh: Luận văn cung cấp kiến thức tổng quan về ung thư vú, các dấu ấn sinh học, mô hình tiên lượng tái phát và phương pháp nghiên cứu khoa học, phục vụ học tập và nghiên cứu.

Câu hỏi thường gặp

1. Mô hình Oncotype Dx là gì và có vai trò gì trong ung thư vú?
   Oncotype Dx là mô hình đánh giá biểu hiện 21 gen bằng RT-PCR trên mẫu mô ung thư vú, giúp phân loại nguy cơ tái phát và hỗ trợ quyết định điều trị hóa trị bổ trợ cho bệnh nhân giai đoạn sớm có ER/PR(+) và HER2(-). Ví dụ, nhóm nguy cơ cao có thể được chỉ định hóa trị để giảm tái phát.

2. Tại sao nhóm bệnh nhân ER/PR(+) và HER2(-) vẫn có tỉ lệ tái phát cao?
   Mặc dù nhóm này có tiên lượng tốt hơn, nhưng sự đa dạng về biểu hiện gen tăng trưởng u và xâm lấn dẫn đến nguy cơ tái phát khác nhau. Điểm số RS giúp phân tầng nguy cơ, từ đó cá thể hóa điều trị, giảm thiểu tái phát.

3. Phương pháp RT-PCR được sử dụng như thế nào trong nghiên cứu này?
   RT-PCR được dùng để đo mức độ biểu hiện RNA của các gen mục tiêu trên mẫu mô FFPE, với kết quả Ct phản ánh mức độ biểu hiện gen. Phương pháp này cho phép đánh giá chính xác và định lượng biểu hiện gen trong mô bệnh.

4. Vi môi trường quanh u ảnh hưởng thế nào đến tiên lượng ung thư vú?
   Vi môi trường gồm các tế bào miễn dịch như lympho bào thấm nhập (TILs) và mô đệm xơ hóa, ảnh hưởng đến sự phát triển và đáp ứng điều trị của khối u. TILs cao thường liên quan đến tiên lượng tốt hơn, đặc biệt ở các phân nhóm ung thư vú tam âm và HER2 dương.

5. Nghiên cứu này có thể áp dụng kết quả cho bệnh nhân ở các vùng khác không?
   Kết quả nghiên cứu được thực hiện trên bệnh nhân Việt Nam, phản ánh đặc điểm dân số địa phương. Tuy nhiên, mô hình Oncotype Dx đã được áp dụng rộng rãi trên thế giới, nên có thể tham khảo và điều chỉnh phù hợp cho các vùng khác dựa trên đặc điểm dân số.

Kết luận

• Nghiên cứu đã khảo sát thành công biểu hiện các gen liên quan tới tăng trưởng u, đáp ứng miễn dịch và xâm lấn theo mô hình Oncotype Dx trên bệnh nhân UTV giai đoạn I, II có biểu hiện ER/PR(+) và HER2(-) tại Việt Nam.
• Mối liên quan chặt chẽ giữa biểu hiện gen và đặc điểm giải phẫu bệnh được xác định, góp phần nâng cao hiểu biết về sinh học phân tử của ung thư vú trong dân số Việt Nam.
• Phân loại nguy cơ tái phát theo điểm RS giúp phân tầng bệnh nhân, hỗ trợ quyết định điều trị hóa trị bổ trợ hiệu quả và cá thể hóa.
• Kết quả nghiên cứu mở ra hướng phát triển ứng dụng kỹ thuật phân tích gen trong chẩn đoán và điều trị ung thư vú tại Việt Nam.
• Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng quy mô nghiên cứu, xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia và phát triển các mô hình tiên lượng phù hợp với đặc điểm dân số địa phương.

Hành động tiếp theo là triển khai áp dụng mô hình Oncotype Dx trong thực hành lâm sàng và đào tạo chuyên sâu cho đội ngũ y tế nhằm nâng cao chất lượng điều trị ung thư vú.