Tổng quan nghiên cứu

Đào tạo nghề là một trong những giải pháp thiết thực nhằm giảm nghèo và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đặc biệt tại các vùng nông thôn. Tại Việt Nam, tính đến quý 3 năm 2016, lực lượng lao động nông thôn chiếm gần 67,8% tổng lực lượng lao động, tuy nhiên chỉ khoảng 3% trong số đó được đào tạo nghề bài bản. Tỉnh Bến Tre, thuộc khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, với dân số huyện Thạnh Phú năm 2010 là 128 nghìn người, mật độ dân số 303 người/km², là huyện có mật độ dân số thấp nhất tỉnh, có cơ cấu lao động trẻ và lực lượng lao động trong độ tuổi chiếm 61,9%. Tỷ lệ lao động qua đào tạo nghề còn thấp, chỉ đạt 8,1% năm 2010, trong khi nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội đòi hỏi nguồn nhân lực có kỹ năng nghề ngày càng cao.

Nghiên cứu tập trung phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả đào tạo nghề tại huyện Thạnh Phú trong giai đoạn 2014-2016, nhằm tìm ra các giải pháp nâng cao hiệu quả đào tạo nghề, góp phần giải quyết việc làm và tăng thu nhập cho lao động nông thôn. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các học viên đã tham gia đào tạo nghề tại 3 xã của huyện, các doanh nghiệp sử dụng lao động đã qua đào tạo, các trung tâm dạy nghề và cán bộ quản lý đào tạo nghề địa phương. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện chính sách đào tạo nghề, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương và giảm nghèo bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghề được định nghĩa là tập hợp kiến thức và kỹ năng cần thiết để thực hiện một công việc cụ thể trong hệ thống phân công lao động xã hội. Đào tạo nghề là quá trình trang bị kiến thức, kỹ năng và thái độ lao động nhằm giúp người lao động có thể đảm nhận và nâng cao tay nghề trong một lĩnh vực nhất định. Hiệu quả đào tạo nghề được đánh giá dựa trên kết quả học tập, khả năng thích ứng với thị trường lao động, tỷ lệ có việc làm và thu nhập sau đào tạo.

Khung lý thuyết nghiên cứu dựa trên mô hình kết hợp các yếu tố cung và cầu dịch vụ đào tạo nghề:

  • Yếu tố cung dịch vụ đào tạo nghề: chất lượng giảng dạy, chương trình đào tạo, cơ sở vật chất phục vụ giảng dạy.
  • Yếu tố cầu dịch vụ đào tạo nghề: trình độ học viên, tính sẵn lòng học nghề, nhu cầu việc làm và thu nhập trên thị trường lao động.

Mô hình này được xây dựng dựa trên kinh nghiệm đào tạo nghề tại các quốc gia phát triển như Đức, Indonesia và Trung Quốc, nhấn mạnh sự kết hợp giữa đào tạo lý thuyết và thực hành, gắn kết chặt chẽ giữa cơ sở đào tạo và doanh nghiệp sử dụng lao động.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thống kê mô tả và phân tích định lượng. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát 120 học viên đã tham gia các khóa đào tạo nghề ngắn hạn (dưới 3 tháng) giai đoạn 2014-2016 tại 3 xã Bình Thạnh, An Điền và Thạnh Phong, huyện Thạnh Phú. Phương pháp chọn mẫu là ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm học viên khác nhau (đúng nghề, không đúng nghề, chưa có việc làm).

Ngoài ra, dữ liệu được bổ sung từ phỏng vấn sâu các cán bộ quản lý đào tạo nghề, doanh nghiệp sử dụng lao động, và thảo luận nhóm với các bên liên quan nhằm thu thập thông tin định tính về thuận lợi, khó khăn và đề xuất giải pháp. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của Sở Lao động Thương binh và Xã hội, các cơ quan ban ngành địa phương và các tài liệu nghiên cứu liên quan.

Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS 20.0 với các kỹ thuật như phân tích bảng chéo (Cross-Tab), kiểm định chi bình phương để xác định mối quan hệ giữa các biến, phân tích GAP và SWOT nhằm đánh giá toàn diện các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả đào tạo nghề.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm học viên: Trong số 120 học viên khảo sát, 67,5% là nữ, phản ánh xu hướng lao động nữ tích cực tham gia học nghề để tăng thu nhập. Trình độ học vấn chủ yếu ở cấp 2 (55%) và cấp 1 (35%), chỉ 10% có trình độ cấp 3 trở lên. Trình độ học vấn thấp ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng tiếp thu và áp dụng kỹ năng nghề, đồng thời hạn chế khả năng tự tạo việc làm sau đào tạo.

  2. Chất lượng đào tạo và cơ sở vật chất: Học viên phản ánh chương trình đào tạo còn lỗi thời, nặng về lý thuyết, thiếu thực hành, trang thiết bị dạy nghề thiếu thốn và lạc hậu. Đội ngũ giáo viên thiếu kinh nghiệm và trình độ chuyên môn chưa cao, dẫn đến chất lượng đào tạo thấp, khoảng 29,76% học viên cho rằng chất lượng dạy nghề thấp, 23,33% gặp khó khăn trong tìm việc làm sau đào tạo.

  3. Kết nối giữa đào tạo và thị trường lao động: Mối liên kết giữa cơ sở đào tạo và doanh nghiệp còn yếu, ngành nghề đào tạo chưa phù hợp với nhu cầu tuyển dụng thực tế. Tỷ lệ học viên có việc làm đúng nghề sau đào tạo chỉ đạt khoảng 70%, thấp hơn mục tiêu đề ra. Việc thiếu định hướng nghề nghiệp và hỗ trợ sau đào tạo làm giảm hiệu quả đào tạo nghề.

  4. Yếu tố kinh tế và xã hội ảnh hưởng đến học viên: Lao động thuộc hộ nghèo, có hoàn cảnh kinh tế khó khăn gặp nhiều rào cản khi tham gia học nghề do thiếu vốn, áp lực chi tiêu gia đình và tâm lý lo ngại không tìm được việc làm. Hỗ trợ tài chính như tiền ăn và cấp bộ đồ nghề hiện nay chưa đủ sức hấp dẫn, ảnh hưởng đến tỷ lệ tham gia học nghề.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy các yếu tố cung và cầu dịch vụ đào tạo nghề đều ảnh hưởng rõ rệt đến hiệu quả đào tạo nghề tại huyện Thạnh Phú. Trình độ học viên thấp và chất lượng đào tạo chưa đáp ứng yêu cầu thực tế là nguyên nhân chính dẫn đến tỷ lệ có việc làm sau đào tạo chưa cao. So sánh với các nghiên cứu tại các tỉnh khác trong khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, tình trạng này là phổ biến do hạn chế về cơ sở vật chất, đội ngũ giáo viên và sự gắn kết giữa đào tạo và doanh nghiệp.

Việc đào tạo nghề hiện nay chủ yếu tập trung vào các khóa ngắn hạn, chưa đủ thời gian để học viên thành thạo kỹ năng, đồng thời chương trình đào tạo chưa được cập nhật phù hợp với công nghệ và nhu cầu thị trường. Các biểu đồ phân tích mối quan hệ giữa trình độ học viên và tỷ lệ có việc làm sau đào tạo cho thấy tỷ lệ có việc làm tăng theo trình độ học vấn, minh chứng cho tầm quan trọng của việc nâng cao trình độ học viên.

Ngoài ra, các yếu tố kinh tế xã hội như thu nhập hộ gia đình, sự hỗ trợ tài chính và tâm lý học viên cũng đóng vai trò quan trọng trong việc quyết định tham gia học nghề và hiệu quả sau đào tạo. Điều này đồng nhất với các nghiên cứu trước đây về đào tạo nghề cho lao động nông thôn tại Việt Nam.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng sư phạm cho giáo viên dạy nghề, đặc biệt chú trọng kỹ năng thực hành và phương pháp dạy người lớn. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; chủ thể thực hiện: Sở Lao động Thương binh và Xã hội phối hợp với các trung tâm đào tạo nghề.

  2. Cải tiến chương trình đào tạo: Cập nhật, đổi mới nội dung chương trình đào tạo nghề theo hướng tăng cường thực hành, phù hợp với yêu cầu công nghệ và nhu cầu thị trường lao động địa phương. Thời gian thực hiện: 1 năm; chủ thể thực hiện: Trung tâm dạy nghề huyện phối hợp với doanh nghiệp.

  3. Tăng cường liên kết giữa cơ sở đào tạo và doanh nghiệp: Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ để doanh nghiệp tham gia vào quá trình xây dựng chương trình, đào tạo thực hành và tuyển dụng học viên sau đào tạo. Thời gian thực hiện: liên tục; chủ thể thực hiện: UBND huyện, Trung tâm dạy nghề, doanh nghiệp địa phương.

  4. Hỗ trợ tài chính và tư vấn nghề nghiệp cho học viên: Tăng mức hỗ trợ chi phí học nghề, tiền ăn và cấp bộ đồ nghề; đồng thời triển khai các chương trình tư vấn nghề nghiệp, giới thiệu việc làm sau đào tạo nhằm giảm rào cản kinh tế và tâm lý cho học viên. Thời gian thực hiện: 1-3 năm; chủ thể thực hiện: Sở Lao động Thương binh và Xã hội, các tổ chức chính trị xã hội.

  5. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền và vận động học viên: Tăng cường công tác truyền thông về lợi ích của đào tạo nghề, đặc biệt tại các vùng khó khăn, nhằm nâng cao nhận thức và khuyến khích lao động nông thôn tham gia học nghề. Thời gian thực hiện: liên tục; chủ thể thực hiện: các cấp chính quyền địa phương, đoàn thể xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng, điều chỉnh chính sách đào tạo nghề phù hợp với thực tiễn địa phương, nâng cao hiệu quả đầu tư và phát triển nguồn nhân lực.

  2. Các trung tâm và cơ sở đào tạo nghề: Áp dụng các giải pháp nâng cao chất lượng giảng dạy, cải tiến chương trình đào tạo và tăng cường liên kết với doanh nghiệp nhằm nâng cao hiệu quả đào tạo và giải quyết việc làm cho học viên.

  3. Doanh nghiệp và nhà tuyển dụng lao động: Tham khảo để hiểu rõ hơn về nhu cầu nguồn nhân lực có kỹ năng nghề, từ đó phối hợp với các cơ sở đào tạo trong việc xây dựng chương trình đào tạo và tuyển dụng phù hợp.

  4. Học viên và người lao động nông thôn: Nắm bắt thông tin về các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả đào tạo nghề, từ đó có lựa chọn nghề nghiệp phù hợp, nâng cao kỹ năng và khả năng tìm kiếm việc làm ổn định.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao tỷ lệ lao động nông thôn được đào tạo nghề còn thấp?
    Nguyên nhân chính là do hạn chế về cơ sở vật chất, đội ngũ giáo viên chưa đủ chất lượng, chương trình đào tạo chưa phù hợp và rào cản kinh tế, tâm lý của người lao động. Ví dụ, nhiều học viên thuộc hộ nghèo không đủ điều kiện tài chính để tham gia học nghề.

  2. Chất lượng đào tạo nghề ảnh hưởng thế nào đến việc làm sau đào tạo?
    Chất lượng đào tạo thấp, thiếu thực hành và kỹ năng nghề dẫn đến học viên khó tìm được việc làm đúng ngành nghề hoặc có thu nhập thấp. Khoảng 29,76% học viên khảo sát cho biết chất lượng dạy nghề thấp ảnh hưởng đến khả năng tìm việc.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả đào tạo nghề tại địa phương?
    Cần nâng cao trình độ giáo viên, cải tiến chương trình đào tạo, tăng cường liên kết với doanh nghiệp và hỗ trợ tài chính, tư vấn nghề nghiệp cho học viên. Các giải pháp này đã được áp dụng thành công tại một số địa phương khác trong khu vực.

  4. Vai trò của doanh nghiệp trong đào tạo nghề là gì?
    Doanh nghiệp cung cấp thông tin về nhu cầu lao động, tham gia xây dựng chương trình đào tạo, tạo điều kiện thực hành và tuyển dụng học viên sau đào tạo, giúp đảm bảo sự phù hợp giữa đào tạo và thị trường lao động.

  5. Chính sách hỗ trợ học viên học nghề hiện nay có hiệu quả không?
    Chính sách hỗ trợ hiện tại còn hạn chế về mức độ và phạm vi, chưa đủ sức hấp dẫn để thu hút lao động nghèo tham gia học nghề. Ví dụ, tiền ăn hỗ trợ 10.000 đồng/ngày chưa đáp ứng được chi phí sinh hoạt thực tế.

Kết luận

  • Đào tạo nghề tại huyện Thạnh Phú còn nhiều hạn chế về chất lượng giảng dạy, cơ sở vật chất và sự gắn kết với thị trường lao động, ảnh hưởng đến hiệu quả đào tạo và tỷ lệ có việc làm sau đào tạo.
  • Trình độ học viên chủ yếu ở mức thấp, làm giảm khả năng tiếp thu và áp dụng kỹ năng nghề, đồng thời hạn chế khả năng tự tạo việc làm.
  • Các yếu tố kinh tế xã hội như thu nhập hộ gia đình, hỗ trợ tài chính và tâm lý học viên đóng vai trò quan trọng trong việc quyết định tham gia học nghề.
  • Giải pháp nâng cao hiệu quả đào tạo nghề cần tập trung vào nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên, cải tiến chương trình đào tạo, tăng cường liên kết với doanh nghiệp và hỗ trợ học viên về tài chính và tư vấn nghề nghiệp.
  • Nghiên cứu đề xuất các bước tiếp theo trong 1-3 năm tới nhằm triển khai các giải pháp đồng bộ, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương và giảm nghèo bền vững.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả đào tạo nghề tại địa phương, góp phần phát triển bền vững nguồn nhân lực và kinh tế xã hội!