Phân Tích Các Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Quản Lý Chất Thải Xây Dựng Tại TP. Hồ Chí Minh

Quản lý chất thải rắn xây dựng (CTRXD) không chỉ là vấn đề môi trường mà còn là yếu tố then chốt cho sự phát triển bền vững. Khối lượng CTRXD ngày càng tăng gây áp lực lên hệ thống xử lý chất thải và diện tích đất sử dụng cho bãi chôn lấp. Theo báo cáo của các Sở TN&MT, năm 2010, Tiền Giang có khoảng 40 tấn CTRXD/ngày và ước tính tỷ lệ gia tăng 8-10%/năm. Vì vậy, cần có giải pháp hiệu quả để giảm thiểu, tái sử dụng và tái chế chất thải xây dựng.

Nhiều nghiên cứu trên thế giới tập trung vào các khía cạnh khác nhau của quản lý chất thải xây dựng, từ việc định lượng chất thải phát sinh đến đánh giá hiệu quả của các phương pháp xử lý. Yeheyis et al. (2013) đề xuất khung khái niệm về quản lý chất thải dựa trên mô hình 3R. Yuan (2013a) phân tích tình hình quản lý chất thải ở Thâm Quyến, Trung Quốc, bằng mô hình SWOT và đề xuất 7 giải pháp hiệu quả. Tại Anh, Joe Weston David Shiers, Elizabeth Wilson, John Glasson & Laura Deller (2014) nghiên cứu lý do thất bại của Chính phủ Anh trong việc đưa quy định quản lý chất thải xây dựng vào thực hiện. Các nghiên cứu này cung cấp cơ sở lý thuyết và kinh nghiệm thực tiễn quý báu cho Việt Nam.

Nghiên cứu này tập trung vào việc xác định các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chất thải xây dựng (QLCTXD) tại TP.HCM, phân tích mối quan hệ giữa các yếu tố và đề xuất các biện pháp tăng cường hiệu quả. Phạm vi nghiên cứu giới hạn ở các công trình xây dựng dân dụng, phân tích dưới góc độ nhà thầu và chủ đầu tư. Dữ liệu được thu thập từ khảo sát những người có kinh nghiệm trong ngành xây dựng tại TP.HCM, giúp đưa ra cái nhìn chi tiết và sát thực tế về tình hình QLCTXD tại địa phương.

Hiện nay, hệ thống quản lý chất thải xây dựng tại TP.HCM còn nhiều hạn chế, dẫn đến tình trạng ô nhiễm môi trường và lãng phí tài nguyên. Nhiều công trình chưa tuân thủ quy định về phân loại, thu gom và vận chuyển chất thải. Các bãi chôn lấp chất thải xây dựng thường quá tải và không đảm bảo tiêu chuẩn vệ sinh. Doanh nghiệp xây dựng chưa nhận thức đầy đủ về lợi ích của việc tái chế chất thải xây dựng, dẫn đến tỷ lệ tái chế còn thấp. Nghiên cứu sâu về thực trạng này là cần thiết để đưa ra giải pháp phù hợp.

Nghiên cứu xác định 7 yếu tố chính ảnh hưởng đến quản lý chất thải xây dựng, bao gồm: (1) Chính sách và quy định của nhà nước; (2) Năng lực quản lý của doanh nghiệp xây dựng; (3) Nhận thức và hành vi của người lao động; (4) Công nghệ và thiết bị xử lý chất thải; (5) Chi phí quản lý chất thải; (6) Thông tin và truyền thông; (7) Sự tham gia của cộng đồng. Các yếu tố này tác động lẫn nhau và tạo ra những thách thức lớn cho việc cải thiện quản lý chất thải xây dựng tại TP.HCM.

Thực tế cho thấy, quản lý chất thải xây dựng chưa được các bên liên quan, từ nhà thầu đến chủ đầu tư, coi trọng đúng mức. Nguyên nhân có thể do thiếu kiến thức, kinh nghiệm, hoặc do ưu tiên lợi nhuận trước mắt. Việc thiếu sự quan tâm này dẫn đến tình trạng chất thải bị đổ bừa bãi, gây ô nhiễm và ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng. Cần nâng cao nhận thức và trách nhiệm của các bên liên quan để thúc đẩy quản lý chất thải xây dựng hiệu quả hơn.

Dữ liệu được thu thập thông qua hai phương pháp chính: khảo sát bằng bảng hỏi và phỏng vấn sâu. Bảng hỏi được gửi đến các kỹ sư, quản lý dự án, và các chuyên gia trong ngành xây dựng tại TP.HCM. Phỏng vấn sâu được thực hiện với những người có kinh nghiệm lâu năm trong quản lý chất thải xây dựng, nhằm thu thập thông tin chi tiết và sâu sắc về các vấn đề và thách thức.

Dữ liệu thu thập được xử lý bằng các phương pháp thống kê như tính trung bình, độ lệch chuẩn, và phân tích phương sai (ANOVA). Hệ số Cronbach's Alpha được sử dụng để đánh giá độ tin cậy của thang đo. Phân tích thành tố chính (PCA) được sử dụng để xác định các nhóm yếu tố chính ảnh hưởng đến quản lý chất thải xây dựng.

Nghiên cứu được thực hiện theo 3 giai đoạn: (1) Xác định các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chất thải xây dựng thông qua tổng quan tài liệu và tham khảo ý kiến chuyên gia; (2) Phân tích mức độ ảnh hưởng của các yếu tố thông qua khảo sát và phỏng vấn; (3) Đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chất thải xây dựng dựa trên kết quả phân tích.

Các nghiên cứu trên thế giới cho thấy nhiều yếu tố ảnh hưởng đến quản lý rác thải xây dựng, bao gồm: chính sách và quy định của chính phủ, năng lực quản lý của doanh nghiệp, nhận thức và hành vi của người lao động, công nghệ và thiết bị xử lý chất thải, chi phí quản lý chất thải, thông tin và truyền thông, sự tham gia của cộng đồng. Các nghiên cứu này cung cấp cơ sở lý thuyết và kinh nghiệm thực tiễn cho việc xác định các yếu tố quan trọng tại TP.HCM.

Qua khảo sát một số dự án xây dựng tại TP.HCM, nhận thấy rằng việc quản lý rác thải xây dựng chưa được thực hiện một cách bài bản và hiệu quả. Nhiều công trình chưa có kế hoạch quản lý chất thải rõ ràng, thiếu sự phân loại và thu gom chất thải đúng cách. Bảng 4.3 tổng hợp những thuận lợi và khó khăn trong việc quản lý rác thải xây dựng tại các dự án.

Phân tích cho thấy có sự khác biệt về nhận thức và hành vi giữa chủ đầu tư và nhà thầu trong việc quản lý rác thải xây dựng. Chủ đầu tư thường quan tâm đến chi phí và tiến độ dự án, trong khi nhà thầu tập trung vào việc thực hiện công trình. Sự khác biệt này có thể dẫn đến việc quản lý chất thải không hiệu quả. Cần có sự phối hợp và hợp tác chặt chẽ giữa hai bên để đảm bảo quản lý chất thải được thực hiện một cách tốt nhất.

Nhà nước cần hoàn thiện hệ thống pháp luật về quản lý chất thải xây dựng, tăng cường kiểm tra và xử phạt các hành vi vi phạm. Cần có chính sách khuyến khích các doanh nghiệp tái chế chất thải xây dựng, hỗ trợ tài chính và công nghệ cho các dự án tái chế. Đồng thời, cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức của cộng đồng về tầm quan trọng của việc quản lý chất thải xây dựng.

Các doanh nghiệp xây dựng cần xây dựng kế hoạch quản lý chất thải chi tiết cho từng dự án, tuân thủ quy định về phân loại, thu gom và vận chuyển chất thải. Cần đào tạo nâng cao năng lực cho người lao động về quản lý chất thải, khuyến khích sử dụng vật liệu tái chế và công nghệ xây dựng thân thiện với môi trường. Cộng đồng cần tham gia giám sát việc quản lý chất thải tại các công trình xây dựng.

Nghiên cứu xếp hạng các giải pháp tăng cường hiệu quả quản lý chất thải xây dựng dựa trên đánh giá của các chuyên gia và người có kinh nghiệm. Các giải pháp được xếp hạng cao bao gồm: (1) Hoàn thiện hệ thống pháp luật; (2) Tăng cường kiểm tra và xử phạt; (3) Khuyến khích tái chế; (4) Nâng cao nhận thức cộng đồng; (5) Áp dụng công nghệ tiên tiến. Bảng 5.2 trình bày chi tiết kết quả xếp hạng và đánh giá tính khả thi, hiệu quả của các giải pháp.

Nghiên cứu đã xác định được 7 yếu tố chính ảnh hưởng đến quản lý chất thải xây dựng tại TP.HCM, phân tích mức độ ảnh hưởng của các yếu tố, và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả. Kết quả nghiên cứu có thể được sử dụng để xây dựng chính sách và giải pháp phù hợp với thực tiễn của TP.HCM.

Đề tài còn một số hạn chế như phạm vi khảo sát hẹp, chưa bao phủ hết các loại công trình và đối tượng liên quan. Trong tương lai, cần mở rộng phạm vi khảo sát, nghiên cứu sâu hơn về các giải pháp công nghệ và chính sách khuyến khích tái chế, và đánh giá tác động của quản lý chất thải xây dựng đến môi trường và kinh tế.

Các hướng nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào: (1) Nghiên cứu các mô hình quản lý chất thải xây dựng hiệu quả trên thế giới và khả năng áp dụng tại Việt Nam; (2) Nghiên cứu các công nghệ tái chế chất thải xây dựng tiên tiến; (3) Nghiên cứu các chính sách khuyến khích tái chế và sử dụng vật liệu tái chế; (4) Nghiên cứu tác động của quản lý chất thải xây dựng đến môi trường và sức khỏe cộng đồng.