Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng, tiếng Anh ngày càng trở thành ngôn ngữ giao tiếp quan trọng trên thế giới. Tại Việt Nam, theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT, tiếng Anh được đưa vào chương trình giáo dục phổ thông từ lớp 3 đến lớp 12 với mục tiêu phát triển năng lực giao tiếp và các năng lực chung cho học sinh. Tuy nhiên, kỹ năng nói tiếng Anh vẫn là một thách thức lớn đối với nhiều học sinh do nhiều nguyên nhân như vốn từ vựng hạn chế, ngữ pháp, sự tự tin và lo lắng khi giao tiếp. Đặc biệt, tại các trường trung học phổ thông ở tỉnh Quảng Bình, việc phát triển kỹ năng nói tiếng Anh còn gặp nhiều khó khăn do điều kiện dạy học và trình độ học sinh đa dạng.

Luận văn này nhằm mục tiêu khảo sát nhận thức và thực tiễn áp dụng phương pháp dạy học theo dự án (Project-Based Learning - PBL) trong giảng dạy kỹ năng nói tiếng Anh tại một số trường THPT ở Quảng Bình. Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2022-2023 với sự tham gia của 25 giáo viên tiếng Anh từ 7 trường THPT thuộc thành phố Đồng Hới và các huyện miền núi, nông thôn. Việc nghiên cứu này có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp dữ liệu thực tiễn về nhận thức và thực hành PBL, từ đó góp phần nâng cao hiệu quả giảng dạy kỹ năng nói, đồng thời hỗ trợ phát triển các phương pháp dạy học phù hợp với bối cảnh địa phương và yêu cầu đổi mới chương trình.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết xã hội văn hóa (Sociocultural Theory) của Vygotsky (1978), nhấn mạnh vai trò của tương tác xã hội trong quá trình học tập, trong đó học sinh phát triển kỹ năng nói thông qua sự hỗ trợ, điều tiết và hợp tác với giáo viên và bạn học.
  • Mô hình dạy học theo dự án (Project-Based Learning - PBL), được định nghĩa là phương pháp dạy học lấy người học làm trung tâm, trong đó học sinh tham gia vào quá trình tìm hiểu, giải quyết vấn đề thực tiễn và tạo ra sản phẩm cụ thể. PBL được đặc trưng bởi tính hợp tác, tích hợp kỹ năng, tính thực tiễn và sự phát triển toàn diện các kỹ năng thế kỷ 21.
  • Các khái niệm chính bao gồm: kỹ năng nói tiếng Anh, các yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng nói (như điều kiện thực hiện, yếu tố cảm xúc, kiến thức chủ đề, khả năng nghe, phản hồi trong hoạt động nói), các nguyên tắc dạy kỹ năng nói (tập trung vào tính chính xác và lưu loát, tạo động lực, sử dụng ngôn ngữ thực, phản hồi phù hợp, liên kết kỹ năng nghe và nói, phát triển chiến lược nói).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế phương pháp hỗn hợp (mixed methods) kết hợp cả phương pháp định lượng và định tính nhằm khai thác sâu sắc và toàn diện vấn đề nghiên cứu.

  • Nguồn dữ liệu: 25 giáo viên tiếng Anh tại 7 trường THPT ở Quảng Bình, trong đó 3 giáo viên được quan sát lớp học và 6 giáo viên được phỏng vấn sâu.
  • Phương pháp thu thập dữ liệu:
    • Bảng hỏi (questionnaire) gồm 46 mục, sử dụng thang Likert 5 điểm và câu hỏi bán đóng nhằm thu thập dữ liệu về nhận thức, thực hành và khó khăn khi áp dụng PBL.
    • Phỏng vấn bán cấu trúc nhằm làm rõ quan điểm, kinh nghiệm và thách thức của giáo viên.
    • Quan sát lớp học để ghi nhận thực tế áp dụng PBL trong giảng dạy kỹ năng nói.
  • Phân tích dữ liệu:
    • Dữ liệu định lượng được xử lý bằng phần mềm SPSS với các phép thống kê mô tả, kiểm định T mẫu đơn.
    • Dữ liệu định tính được phân tích theo phương pháp phân tích chủ đề (thematic analysis) nhằm nhận diện và tổng hợp các chủ đề chính.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: 25 giáo viên được chọn theo tiêu chí đa dạng về địa bàn (thành phố, nông thôn, miền núi), kinh nghiệm giảng dạy (3-29 năm), và độ tuổi (26 đến trên 50 tuổi) nhằm đảm bảo tính đại diện và đa chiều của dữ liệu.
  • Thời gian nghiên cứu: Năm học 2022-2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về PBL: Hơn 80% giáo viên nhận thức đầy đủ về tầm quan trọng và tính cần thiết của PBL trong dạy kỹ năng nói. Họ hiểu PBL là phương pháp dạy học lấy người học làm trung tâm, giúp học sinh giải quyết vấn đề thực tiễn và phát triển kỹ năng toàn diện.

  2. Lợi ích của PBL: Giáo viên đánh giá cao các lợi ích của PBL như cải thiện kỹ năng nói của học sinh (trên 75% đồng ý), tạo bối cảnh thực tiễn để luyện tập, phát triển yếu tố cảm xúc tích cực, khuyến khích sự tự chủ và phát triển kỹ năng thế kỷ 21.

  3. Thực hành PBL: Mặc dù nhận thức tích cực, chỉ khoảng 40% giáo viên thường xuyên áp dụng PBL trong giảng dạy kỹ năng nói. Các hoạt động PBL phổ biến gồm thuyết trình PowerPoint, thiết kế poster, và đóng vai. Giáo viên thường tổ chức dự án theo các bước chuẩn gồm lựa chọn chủ đề, xác định sản phẩm cuối cùng, phân công nhóm, thu thập và xử lý thông tin, trình bày và đánh giá.

  4. Khó khăn khi áp dụng PBL: Các trở ngại chính gồm thiếu kiến thức và kinh nghiệm về PBL (chiếm khoảng 60% giáo viên), áp lực về thời gian (hơn 70% giáo viên gặp khó khăn), trình độ tiếng Anh của học sinh còn thấp (khoảng 65%), và các yếu tố bên ngoài như cơ sở vật chất, tài liệu hỗ trợ hạn chế.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sự đồng thuận cao về nhận thức tích cực đối với PBL, phù hợp với các nghiên cứu trước đây cho thấy PBL giúp tăng động lực và phát triển kỹ năng ngôn ngữ (Bell, 2010; Levine, 2004). Tuy nhiên, tỷ lệ áp dụng thực tế còn thấp do nhiều rào cản khách quan và chủ quan. Việc thiếu kinh nghiệm và kiến thức chuyên môn về PBL khiến giáo viên e ngại trong việc thiết kế và quản lý dự án, đồng thời áp lực chương trình và thời gian hạn hẹp làm giảm khả năng triển khai hiệu quả. Trình độ học sinh còn hạn chế cũng ảnh hưởng đến sự tương tác và kết quả học tập.

Dữ liệu quan sát lớp học minh họa rõ ràng các bước thực hiện PBL, với sự tham gia tích cực của học sinh trong các hoạt động nhóm và thuyết trình, tuy nhiên vẫn còn hiện tượng học sinh ngại phát biểu do lo lắng và thiếu tự tin. Bảng và biểu đồ so sánh tỷ lệ nhận thức, thực hành và khó khăn có thể được sử dụng để minh họa trực quan các phát hiện này.

Những kết quả này nhấn mạnh sự cần thiết của việc đào tạo chuyên sâu cho giáo viên về PBL, đồng thời điều chỉnh chương trình và tăng cường hỗ trợ về thời gian và tài nguyên để nâng cao hiệu quả áp dụng PBL trong dạy kỹ năng nói.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về PBL cho giáo viên nhằm nâng cao kiến thức và kỹ năng thiết kế, quản lý dự án, đồng thời cung cấp các công cụ đánh giá phù hợp. Thời gian thực hiện: trong vòng 6 tháng; Chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo Quảng Bình phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Xây dựng và cung cấp tài liệu hướng dẫn áp dụng PBL trong dạy kỹ năng nói với các mẫu dự án, kịch bản bài giảng và phương pháp đánh giá cụ thể, giúp giáo viên dễ dàng triển khai. Thời gian: 3 tháng; Chủ thể: Ban biên soạn chương trình và các chuyên gia giáo dục.

  3. Điều chỉnh thời gian biểu và giảm tải chương trình học để giáo viên có đủ thời gian chuẩn bị và thực hiện các dự án PBL hiệu quả. Thời gian: 1 năm; Chủ thể: Bộ Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường THPT.

  4. Tăng cường hỗ trợ cơ sở vật chất và thiết bị dạy học như phòng học đa phương tiện, máy tính, internet để phục vụ các hoạt động PBL. Thời gian: 1-2 năm; Chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo, các nhà tài trợ.

  5. Khuyến khích học sinh phát triển kỹ năng tự học và hợp tác nhóm thông qua các hoạt động ngoại khóa và câu lạc bộ tiếng Anh, góp phần nâng cao trình độ và sự tự tin khi tham gia PBL. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Giáo viên chủ nhiệm, nhà trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiếng Anh THPT: Nghiên cứu cung cấp cái nhìn sâu sắc về nhận thức và thực hành PBL, giúp giáo viên tự đánh giá và cải thiện phương pháp giảng dạy kỹ năng nói.

  2. Nhà quản lý giáo dục và cán bộ Sở GD&ĐT: Thông tin về khó khăn và nhu cầu hỗ trợ trong áp dụng PBL giúp hoạch định chính sách, tổ chức đào tạo và phân bổ nguồn lực hiệu quả.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Sư phạm tiếng Anh: Tài liệu tham khảo quý giá cho việc nghiên cứu, giảng dạy phương pháp dạy học hiện đại, đặc biệt là PBL trong bối cảnh Việt Nam.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục và ngôn ngữ học: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm về PBL trong dạy kỹ năng nói tiếng Anh tại Việt Nam, mở ra hướng nghiên cứu tiếp theo về đổi mới phương pháp dạy học.

Câu hỏi thường gặp

  1. PBL là gì và tại sao nên áp dụng trong dạy kỹ năng nói?
    PBL là phương pháp dạy học theo dự án, giúp học sinh học qua việc giải quyết vấn đề thực tế và tạo sản phẩm cụ thể. PBL tạo môi trường giao tiếp tự nhiên, tăng động lực và phát triển kỹ năng toàn diện, đặc biệt là kỹ năng nói.

  2. Giáo viên gặp khó khăn gì khi áp dụng PBL?
    Khó khăn chính gồm thiếu kinh nghiệm và kiến thức về PBL, áp lực thời gian, trình độ học sinh còn hạn chế, và thiếu tài nguyên hỗ trợ. Ví dụ, nhiều giáo viên cảm thấy khó khăn trong việc thiết kế dự án phù hợp và quản lý nhóm học sinh.

  3. Làm thế nào để khắc phục khó khăn khi áp dụng PBL?
    Cần tổ chức đào tạo chuyên sâu cho giáo viên, cung cấp tài liệu hướng dẫn, điều chỉnh thời gian biểu, tăng cường cơ sở vật chất và khuyến khích phát triển kỹ năng tự học cho học sinh.

  4. Các hoạt động PBL phổ biến trong dạy kỹ năng nói là gì?
    Các hoạt động thường dùng gồm thuyết trình PowerPoint, thiết kế poster, đóng vai, thảo luận nhóm và trình bày sản phẩm cuối cùng. Những hoạt động này giúp học sinh luyện tập nói trong bối cảnh thực tế và phát triển kỹ năng hợp tác.

  5. PBL có phù hợp với mọi trình độ học sinh không?
    PBL có thể điều chỉnh phù hợp với trình độ khác nhau, tuy nhiên học sinh trình độ thấp cần được hỗ trợ nhiều hơn về ngôn ngữ và kỹ năng nghiên cứu. Việc chuẩn bị kỹ lưỡng và hướng dẫn cụ thể của giáo viên là yếu tố then chốt để PBL hiệu quả.

Kết luận

  • Giáo viên tiếng Anh tại Quảng Bình có nhận thức tích cực về tầm quan trọng của PBL trong dạy kỹ năng nói, nhưng tỷ lệ áp dụng thực tế còn hạn chế do nhiều khó khăn khách quan và chủ quan.
  • PBL mang lại nhiều lợi ích như nâng cao kỹ năng nói, tạo môi trường học tập thực tiễn, phát triển kỹ năng thế kỷ 21 và tăng động lực học tập cho học sinh.
  • Các khó khăn chính gồm thiếu kiến thức và kinh nghiệm của giáo viên, áp lực thời gian, trình độ học sinh còn thấp và hạn chế về cơ sở vật chất.
  • Cần có các giải pháp đồng bộ như đào tạo giáo viên, cung cấp tài liệu, điều chỉnh chương trình và tăng cường hỗ trợ vật chất để thúc đẩy áp dụng PBL hiệu quả.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi mới cho việc đổi mới phương pháp dạy học tiếng Anh tại các trường THPT ở Quảng Bình và các địa phương tương tự, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục ngoại ngữ trong bối cảnh hội nhập.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên nên phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng PBL trong giảng dạy kỹ năng nói tiếng Anh, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng nghiên cứu để hoàn thiện phương pháp này.