Tổng quan nghiên cứu

Việc sử dụng sách giáo khoa trong giảng dạy tiếng Anh tại các trường tiểu học ở Việt Nam đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng dạy và học ngoại ngữ. Theo quyết định số 438/QĐ-BGDĐT ngày 28/01/2022 của Bộ Giáo dục và Đào tạo, sách Tiếng Anh 3 mới do Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam phát hành chính thức được áp dụng từ năm học 2022-2023 trên toàn quốc. Tuy nhiên, sau một năm triển khai, vẫn còn thiếu các nghiên cứu đánh giá nhận thức của giáo viên về nội dung, kỹ năng và hoạt động trong sách cũng như những thuận lợi, khó khăn khi sử dụng sách mới. Nghiên cứu này được thực hiện với 25 giáo viên tiếng Anh tại 10 trường tiểu học ở tỉnh Phú Yên trong tháng 3 năm 2023 nhằm khảo sát nhận thức của giáo viên về sách Tiếng Anh 3 mới và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả giảng dạy. Mục tiêu chính là xác định quan điểm của giáo viên về nội dung, hoạt động và kỹ năng trong sách, đồng thời khám phá những thách thức và ưu điểm khi sử dụng sách mới. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải tiến sách giáo khoa, hỗ trợ giáo viên và góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiếng Anh tiểu học, đặc biệt trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về nhận thức và đánh giá sách giáo khoa trong giảng dạy tiếng Anh như sau:

  • Lý thuyết nhận thức (Perception Theory): Nhận thức được định nghĩa là quá trình lựa chọn, tổ chức và diễn giải thông tin từ các giác quan, ảnh hưởng đến thái độ và hành vi của giáo viên trong việc sử dụng sách giáo khoa (Baron-Cohen, 1995; Rundell, 2007). Nhận thức tích cực giúp giáo viên sử dụng sách hiệu quả hơn (Brown, 2000).

  • Mô hình đánh giá sách giáo khoa ELT: Cunningsworth (1995) và Ur (1996) đề xuất ba phương pháp đánh giá sách gồm đánh giá ấn tượng, đánh giá chi tiết theo danh mục kiểm tra và đánh giá chuyên sâu. Các tiêu chí đánh giá bao gồm nội dung, kỹ năng ngôn ngữ, hoạt động, ngôn ngữ và văn hóa trong sách.

  • Khái niệm về sách giáo khoa: Sách giáo khoa được xem là nguồn tài liệu chuẩn mực, cung cấp kiến thức và hoạt động học tập phù hợp với mục tiêu chương trình, giúp giáo viên và học sinh tổ chức quá trình dạy học (Graves, 2000; Ansary & Babaii, 2002).

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: nhận thức của giáo viên, nội dung sách giáo khoa, kỹ năng ngôn ngữ (nghe, nói, đọc, viết), hoạt động học tập, thách thức và ưu điểm khi sử dụng sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định lượng và định tính nhằm thu thập dữ liệu toàn diện:

  • Nguồn dữ liệu: 25 giáo viên tiếng Anh dạy lớp 3 tại 10 trường tiểu học ở tỉnh Phú Yên, có kinh nghiệm sử dụng sách Tiếng Anh 3 mới.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu:

    • Khảo sát bằng bảng hỏi: gồm 18 câu hỏi Likert 5 mức độ, tập trung vào nhận thức về nội dung, hoạt động, kỹ năng, thách thức và ưu điểm của sách.
    • Phỏng vấn bán cấu trúc: thực hiện với 7 giáo viên nhằm làm rõ và bổ sung thông tin từ bảng hỏi.
  • Phân tích dữ liệu:

    • Dữ liệu định lượng được xử lý bằng phần mềm Excel, tính điểm trung bình và phân tích mô tả.
    • Dữ liệu định tính được mã hóa và phân tích theo chủ đề để làm rõ các quan điểm và đề xuất của giáo viên.
  • Thời gian nghiên cứu: Tháng 3 và tháng 4 năm 2023.

  • Độ tin cậy và giá trị: Cronbach’s Alpha của các nhóm câu hỏi dao động từ 0.92 đến 0.98, đảm bảo độ tin cậy cao. Bảng hỏi được dịch sang tiếng Việt và thử nghiệm trước khi áp dụng chính thức.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về nội dung sách:

    • Giáo viên đánh giá cao tính cập nhật (M=4.63), thiết kế khoa học (M=4.77), tính toàn diện (M=4.36) và sự phù hợp với trình độ học sinh (M=4.24).
    • Tuy nhiên, nhận thức về sự phù hợp với đa dạng văn hóa (M=3.19), phong cách học tập khác nhau (M=3.75) và trình độ tiếng Anh đa dạng của học sinh (M=3.48) thấp hơn, cho thấy còn tồn tại những hạn chế.
    • Một số giáo viên phản ánh sách chưa bao quát đặc điểm văn hóa của các dân tộc thiểu số và khó khăn trong việc áp dụng cho học sinh vùng sâu vùng xa.
  2. Nhận thức về hoạt động học tập:

    • Giáo viên đánh giá các hoạt động trong sách hiệu quả, đa dạng và phù hợp với mục tiêu phát triển kỹ năng giao tiếp.
    • Các hoạt động nhóm và dự án được xem là điểm mạnh giúp học sinh phát triển kỹ năng nghiên cứu và tự học.
  3. Nhận thức về kỹ năng ngôn ngữ:

    • Sách tập trung phát triển đồng đều bốn kỹ năng nghe, nói, đọc, viết, đặc biệt nhấn mạnh kỹ năng nghe và nói phù hợp với tâm lý học sinh lớp 3.
    • Giáo viên đánh giá cao sự tích hợp kỹ năng trong từng bài học, giúp học sinh vận dụng ngôn ngữ trong các tình huống thực tế.
  4. Thách thức và ưu điểm khi sử dụng sách:

    • Thách thức chính là sự khác biệt về trình độ học sinh, đặc biệt ở các vùng nông thôn và miền núi, gây khó khăn cho giáo viên trong việc truyền đạt nội dung.
    • Ưu điểm là sách có cấu trúc rõ ràng, nội dung hấp dẫn, hỗ trợ giáo viên xây dựng kế hoạch bài giảng hiệu quả.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy giáo viên có nhận thức tích cực về sách Tiếng Anh 3 mới, nhất là về tính cập nhật, thiết kế và sự phù hợp với mục tiêu phát triển kỹ năng giao tiếp. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về vai trò quan trọng của sách giáo khoa trong việc hỗ trợ giảng dạy và học tập (Brown, 2001; Cunningsworth, 1995). Tuy nhiên, sự đa dạng về trình độ và văn hóa học sinh vẫn là thách thức lớn, phản ánh thực trạng phân hóa giáo dục ở các vùng miền. Các biểu đồ so sánh điểm trung bình từng tiêu chí có thể minh họa rõ sự khác biệt trong nhận thức của giáo viên về các khía cạnh của sách. Bảng tổng hợp ý kiến phỏng vấn cũng làm nổi bật các đề xuất cải tiến sách và phương pháp giảng dạy.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Phân hóa nội dung và phương pháp giảng dạy:

    • Áp dụng các chiến lược dạy học phân hóa để phù hợp với trình độ đa dạng của học sinh, đặc biệt ở vùng nông thôn và miền núi.
    • Thời gian thực hiện: ngay trong năm học tiếp theo.
    • Chủ thể thực hiện: giáo viên, nhà trường phối hợp với phòng giáo dục.
  2. Đa dạng hóa hoạt động học tập:

    • Tăng cường các hoạt động nhóm, dự án và sử dụng công nghệ hỗ trợ để nâng cao sự hứng thú và hiệu quả học tập.
    • Thời gian thực hiện: trong vòng 1-2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: giáo viên, trung tâm bồi dưỡng chuyên môn.
  3. Tăng cường đào tạo và bồi dưỡng giáo viên:

    • Tổ chức các khóa tập huấn về sử dụng sách mới, phương pháp giảng dạy tích hợp kỹ năng và quản lý lớp học đa trình độ.
    • Thời gian thực hiện: định kỳ hàng năm.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo, các trường đại học sư phạm.
  4. Cải tiến nội dung sách giáo khoa:

    • Bổ sung các nội dung văn hóa đa dạng, đặc biệt là văn hóa các dân tộc thiểu số, và điều chỉnh phù hợp với đặc điểm vùng miền.
    • Thời gian thực hiện: trong quá trình biên soạn sách tái bản.
    • Chủ thể thực hiện: Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam, Bộ Giáo dục và Đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiếng Anh tiểu học:

    • Hiểu rõ hơn về nhận thức chung và thách thức khi sử dụng sách mới, từ đó điều chỉnh phương pháp giảng dạy phù hợp.
  2. Nhà quản lý giáo dục và phòng giáo dục:

    • Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách hỗ trợ, tổ chức bồi dưỡng và phân bổ nguồn lực hợp lý.
  3. Nhà xuất bản và biên soạn sách giáo khoa:

    • Tham khảo ý kiến thực tiễn từ giáo viên để cải tiến nội dung, thiết kế sách phù hợp hơn với nhu cầu thực tế.
  4. Nghiên cứu sinh và học viên cao học ngành Lý luận và Phương pháp dạy học tiếng Anh:

    • Là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, đánh giá sách giáo khoa và nhận thức giáo viên trong bối cảnh đổi mới chương trình.

Câu hỏi thường gặp

  1. Giáo viên có đánh giá như thế nào về mức độ phù hợp của sách với trình độ học sinh?
    Giáo viên nhìn chung đánh giá sách phù hợp với trình độ học sinh lớp 3 (M=4.24), tuy nhiên vẫn có ý kiến cho rằng sách chưa hoàn toàn đáp ứng được sự đa dạng về trình độ, đặc biệt ở các vùng khó khăn.

  2. Sách có hỗ trợ phát triển đầy đủ các kỹ năng ngôn ngữ không?
    Sách tập trung phát triển đồng đều bốn kỹ năng nghe, nói, đọc, viết, với ưu tiên kỹ năng nghe và nói nhằm phù hợp với tâm lý học sinh nhỏ tuổi, được giáo viên đánh giá cao về tính tích hợp và hiệu quả.

  3. Những khó khăn chính khi sử dụng sách mới là gì?
    Khó khăn lớn nhất là sự khác biệt về trình độ học sinh, đặc biệt ở vùng nông thôn và miền núi, gây khó khăn cho việc truyền đạt và tiếp thu bài học.

  4. Giáo viên đề xuất giải pháp gì để nâng cao hiệu quả giảng dạy?
    Giáo viên đề xuất phân hóa nội dung, đa dạng hóa hoạt động, sử dụng công nghệ hỗ trợ, tăng cường bồi dưỡng chuyên môn và cải tiến nội dung sách giáo khoa.

  5. Nghiên cứu có thể áp dụng cho những địa phương khác không?
    Mặc dù nghiên cứu tập trung tại Phú Yên, các kết quả và đề xuất có thể tham khảo và điều chỉnh áp dụng cho các tỉnh thành khác có đặc điểm tương tự về giáo dục tiểu học.

Kết luận

  • Giáo viên có nhận thức tích cực về nội dung, thiết kế và kỹ năng trong sách Tiếng Anh 3 mới, đặc biệt đánh giá cao tính cập nhật và tính toàn diện của sách.
  • Sách tập trung phát triển kỹ năng giao tiếp qua các hoạt động nhóm và dự án, phù hợp với tâm lý học sinh lớp 3.
  • Thách thức lớn nhất là sự đa dạng về trình độ và văn hóa học sinh, đặc biệt ở vùng nông thôn và miền núi.
  • Giáo viên đề xuất các giải pháp phân hóa nội dung, đa dạng hóa hoạt động, sử dụng công nghệ và tăng cường bồi dưỡng chuyên môn.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc cải tiến sách giáo khoa và hỗ trợ giáo viên, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiếng Anh tiểu học trong thời gian tới.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và nhà xuất bản cần phối hợp triển khai các đề xuất nhằm hoàn thiện sách giáo khoa và nâng cao năng lực giáo viên, đồng thời mở rộng nghiên cứu tại các địa phương khác để có cái nhìn toàn diện hơn.