I. Giới Thiệu Về Nhà Nước Tổng Quan Quá Khứ Hiện Tại Tương Lai
Bài viết này khám phá sự tiến hóa của nhà nước qua nhiều thế kỷ, từ nguồn gốc đến những biến đổi hiện tại và những dự đoán về tương lai. Sự quan tâm của giới khoa học xã hội đến nhà nước đã trải qua nhiều giai đoạn, với các cách tiếp cận và trọng tâm khác nhau. Thay vì giải quyết các vấn đề một cách dứt điểm, các nhà khoa học thường thay đổi sự quan tâm khi các thế hệ học giả mới khám phá tiềm năng trong các lý thuyết cũ, đối mặt với các vấn đề mới hoặc áp dụng các hiểu biết từ các lĩnh vực khác. Mục đích của bài viết là làm nổi bật sự phù hợp của các nghiên cứu lý thuyết về nhà nước và quyền lực nhà nước, đồng thời nhấn mạnh sự cần thiết phải đổi mới lý thuyết nhà nước khi các yếu tố tham chiếu của nó thay đổi. Theo Jessop (1982: 211-13), việc phát triển một lý thuyết chung và xuyên suốt lịch sử về nhà nước là không khả thi.
1.1. Các Chiến Lược Phân Tích Nhà Nước Sáu Cách Tiếp Cận Chủ Yếu
Có sáu chiến lược chính để phân tích nhà nước và quyền lực nhà nước. Bằng cách kết hợp điểm mạnh của chúng, chúng ta có thể tạo ra một phương pháp mạnh mẽ để giải quyết sự phức tạp của các chủ đề này. Điều này không có nghĩa là phát triển một lý thuyết chung và xuyên suốt lịch sử về nhà nước. Nó ngụ ý sự hỗ trợ cho chủ nghĩa đa nguyên (siêu) lý thuyết, nhận thức luận và phương pháp luận trong việc phân tích nhà nước và xem xét cẩn thận các điểm vào và quan điểm thích hợp nhất trong các bối cảnh lý thuyết và thực tế cụ thể. Quan điểm này nhấn mạnh rằng không có một cách tiếp cận duy nhất đúng, mà là sự kết hợp linh hoạt các phương pháp luận khác nhau.
1.2. Định Nghĩa Nhà Nước Yếu Tố Cốt Lõi và Tính Đa Dạng
Để nắm bắt được sự khác biệt của nhà nước như một hình thức tổ chức chính trị và hỗ trợ phân tích sự thay đổi thể chế và không gian-thời gian của nó, cần có một định nghĩa rõ ràng. Bắt đầu từ truyền thống lý thuyết nhà nước lục địa châu Âu, nhấn mạnh ba yếu tố cốt lõi của nhà nước hiện đại, chúng ta có thể thêm yếu tố thứ tư: nguồn gốc của tính hợp pháp của nó trong các dự án nhà nước. Bốn yếu tố này có thể được mở rộng và đủ điều kiện cho các mục đích lý thuyết và thực tế khác nhau. Cách tiếp cận sửa đổi cũng cung cấp cơ sở để khám phá nhiều quá khứ và hiện tại của nhà nước và để suy đoán về những khả năng trong tương lai. Tính hợp pháp là một yếu tố quan trọng để đảm bảo sự ổn định và quyền lực của nhà nước.
1.3. Ngữ Nghĩa Lịch Sử của Nhà Nước Sự Hình Thành và Củng Cố
Cần xem xét ngữ nghĩa lịch sử của nhà nước hiện đại, đó là sự xuất hiện và củng cố của một từ vựng chuyên biệt để mô tả nhà nước - và vai trò của nó trong việc cấu thành, củng cố, tái tạo và hướng dẫn các thể chế, phương thức tính toán, thực tiễn và tưởng tượng khác nhau, cho dù trong chính trị cao cấp hay trong cuộc sống hàng ngày. Nhiệm vụ này rất quan trọng, ngay cả khi người ta cho rằng nhà nước, được coi là một hình thức tổ chức chính trị, có trước khái niệm rõ ràng của nó về mặt nhà nước. Nhiệm vụ này liên quan đến nhiều hơn là kiểm tra lịch sử của các ý tưởng, lịch sử trí tuệ hoặc lịch sử tư tưởng chính trị: nó mở rộng đến các liên kết giữa sự thay đổi ngữ nghĩa và sự biến đổi xã hội.
II. Nhà Nước và Thị Trường Thế Giới Biến Đổi và Đối Trọng Hiện Nay
Thị trường thế giới đóng vai trò quan trọng trong việc định hình sự phát triển của nhà nước. Tích hợp kinh tế toàn cầu đã dẫn đến sự biến đổi đáng kể của nhà nước, với những xu hướng và đối trọng phức tạp. Quá trình toàn cầu hóa thúc đẩy sự cạnh tranh giữa các nhà nước, buộc chúng phải điều chỉnh chính sách và thể chế để duy trì vị thế cạnh tranh. Sự can thiệp của Nhà nước để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và thu hút đầu tư nước ngoài là điều cần thiết. Tuy nhiên, các lực lượng đối trọng như chủ nghĩa bảo hộ và các phong trào chống toàn cầu hóa cũng đang nổi lên, thách thức trật tự kinh tế toàn cầu hiện tại.
2.1. Xu Hướng Biến Đổi Nhà Nước Toàn Cầu Hóa và Tự Do Hóa
Quá trình toàn cầu hóa đã làm suy yếu quyền lực của nhà nước trong một số lĩnh vực nhất định, đặc biệt là trong quản lý kinh tế. Tự do hóa thương mại và dòng vốn xuyên biên giới đã hạn chế khả năng của nhà nước trong việc kiểm soát nền kinh tế quốc gia. Các công ty đa quốc gia có thể dễ dàng di chuyển vốn và sản xuất đến các quốc gia có chi phí thấp hơn, gây áp lực lên các nhà nước phải giảm thuế và nới lỏng các quy định. Bên cạnh đó, sự hội nhập kinh tế quốc tế đã thúc đẩy sự hình thành các tổ chức quốc tế như WTO và IMF, làm suy yếu thêm chủ quyền của nhà nước.
2.2. Đối Trọng Biến Đổi Nhà Nước Chủ Nghĩa Bảo Hộ và Chủ Nghĩa Dân Tộc
Sự gia tăng của chủ nghĩa bảo hộ và chủ nghĩa dân tộc là một phản ứng đối với quá trình toàn cầu hóa và những tác động tiêu cực của nó đối với một số nhóm xã hội nhất định. Các phong trào dân túy thường kêu gọi các chính sách bảo hộ để bảo vệ các ngành công nghiệp trong nước và việc làm khỏi sự cạnh tranh nước ngoài. Chủ nghĩa dân tộc kinh tế nhấn mạnh tầm quan trọng của việc kiểm soát các nguồn lực và ngành công nghiệp quan trọng của quốc gia. Sự trỗi dậy của các chính trị gia dân túy ở nhiều quốc gia đã dẫn đến sự tái tập trung vào lợi ích quốc gia và sự hoài nghi đối với các thỏa thuận thương mại tự do và hội nhập quốc tế.
2.3. Tác Động của COVID 19 Tái Khẳng Định Vai Trò của Nhà Nước
Đại dịch COVID-19 đã làm nổi bật vai trò quan trọng của nhà nước trong việc đối phó với các cuộc khủng hoảng. Các nhà nước đã phải thực hiện các biện pháp phong tỏa, cung cấp hỗ trợ tài chính cho người dân và doanh nghiệp, và phát triển và phân phối vắc-xin. Đại dịch đã cho thấy rằng nhà nước vẫn là một chủ thể quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe và phúc lợi của người dân. Điều này có thể dẫn đến sự tái khẳng định vai trò của nhà nước trong một số lĩnh vực nhất định, chẳng hạn như y tế công cộng và bảo trợ xã hội.
III. Dân Chủ Tự Do và Nhà Nước Cơ Chế Ngoại Lệ và Trạng Thái Bình Thường
Dân chủ tự do là một hình thức chính phủ phổ biến ở nhiều quốc gia trên thế giới. Tuy nhiên, các nhà nước dân chủ tự do cũng thường xuyên áp dụng các cơ chế ngoại lệ để đối phó với các mối đe dọa an ninh và khủng hoảng kinh tế. Các cơ chế này có thể bao gồm việc đình chỉ các quyền tự do dân sự, tăng cường giám sát và can thiệp vào thị trường. Sự lạm dụng các cơ chế ngoại lệ có thể đe dọa đến các nguyên tắc dân chủ và pháp quyền. Cần có sự cân bằng giữa việc bảo vệ an ninh quốc gia và duy trì các giá trị dân chủ. Theo Bob Jessop, việc xác định ranh giới giữa trạng thái bình thường và ngoại lệ là vô cùng quan trọng (Jessop 2016).
3.1. Các Cơ Chế Ngoại Lệ của Nhà Nước Khủng Hoảng và Biện Pháp
Các cơ chế ngoại lệ thường được kích hoạt trong các tình huống khủng hoảng, chẳng hạn như chiến tranh, khủng bố hoặc khủng hoảng kinh tế. Trong những tình huống này, nhà nước có thể viện dẫn các quyền hạn đặc biệt để đối phó với mối đe dọa. Các biện pháp này có thể bao gồm việc hạn chế quyền tự do đi lại, kiểm duyệt thông tin và bắt giữ người mà không cần lệnh của tòa án. Việc sử dụng các cơ chế ngoại lệ phải tuân theo các giới hạn thời gian và phải được giám sát chặt chẽ để tránh lạm dụng.
3.2. Nguy Cơ Trượt Dốc Dân Chủ Lạm Dụng Quyền Lực
Việc lạm dụng các cơ chế ngoại lệ có thể dẫn đến sự trượt dốc dân chủ, trong đó các quyền tự do dân sự bị xói mòn và quyền lực của nhà nước được mở rộng quá mức. Khi các biện pháp khẩn cấp trở thành vĩnh viễn, chúng có thể làm suy yếu các thể chế dân chủ và pháp quyền. Cần có sự giám sát chặt chẽ của quốc hội, tòa án và xã hội dân sự để ngăn chặn việc lạm dụng quyền lực và bảo vệ các quyền tự do dân sự.
3.3. Tác Động Của Pháp Luật Khẩn Cấp Ví dụ về USA PATRIOT Act
USA PATRIOT Act sau sự kiện 11/9 là một ví dụ về pháp luật khẩn cấp có tác động sâu rộng đến quyền riêng tư và tự do dân sự. Đạo luật này mở rộng quyền hạn của chính phủ trong việc thu thập thông tin liên lạc, giám sát các hoạt động trực tuyến và giam giữ nghi phạm khủng bố. Mặc dù được biện minh là cần thiết để bảo vệ an ninh quốc gia, nhưng đạo luật này đã bị chỉ trích vì vi phạm các quyền tự do dân sự và thiếu sự giám sát.
IV. Tương Lai Của Nhà Nước Dự Đoán và Các Hình Thái Khác
Tương lai của nhà nước là một chủ đề được tranh luận sôi nổi. Một số người tin rằng nhà nước sẽ suy yếu do quá trình toàn cầu hóa và sự trỗi dậy của các chủ thể phi nhà nước. Những người khác cho rằng nhà nước sẽ vẫn là một chủ thể quan trọng trong chính trị thế giới, đặc biệt là trong việc đối phó với các thách thức toàn cầu như biến đổi khí hậu và đại dịch. Các hình thái nhà nước mới có thể xuất hiện để đáp ứng với những thay đổi trong bối cảnh kinh tế và chính trị toàn cầu.
4.1. Nhà Nước và Quản Trị Đa Cấp Vai Trò và Quyền Lực
Quản trị đa cấp là một hình thức quản lý mới nổi, trong đó quyền lực được chia sẻ giữa các cấp độ chính quyền khác nhau, từ địa phương đến toàn cầu. Trong bối cảnh quản trị đa cấp, nhà nước đóng vai trò là người điều phối và trung gian giữa các chủ thể khác nhau. Tuy nhiên, quyền lực của nhà nước có thể bị hạn chế bởi các tổ chức quốc tế và các chính quyền địa phương. Việc quản lý hiệu quả trong môi trường đa cấp đòi hỏi sự hợp tác và phối hợp giữa các chủ thể khác nhau.
4.2. Nhà Nước và Mạng Lưới Sự Thay Đổi trong Quản Lý
Mô hình nhà nước mạng lưới cho thấy sự hợp tác gia tăng giữa các cơ quan chính phủ, khu vực tư nhân và các tổ chức xã hội dân sự. Nhà nước không còn là người chơi duy nhất mà là một thành viên trong mạng lưới các chủ thể. Sự thay đổi này đòi hỏi một cách tiếp cận quản lý linh hoạt và phối hợp hơn. Chính phủ cần tạo điều kiện cho sự hợp tác và chia sẻ thông tin giữa các chủ thể khác nhau.
4.3. Nhà Nước và Công Nghệ Trí Tuệ Nhân Tạo và Tự Động Hóa
Sự phát triển của trí tuệ nhân tạo (AI) và tự động hóa có thể có tác động sâu sắc đến nhà nước. AI có thể được sử dụng để cải thiện hiệu quả của các dịch vụ công, chẳng hạn như y tế và giáo dục. Tự động hóa có thể thay thế con người trong nhiều công việc, dẫn đến sự thay đổi trong thị trường lao động. Nhà nước cần phải thích ứng với những thay đổi này và phát triển các chính sách để đảm bảo rằng AI và tự động hóa được sử dụng một cách có trách nhiệm và công bằng.
