Tổng quan nghiên cứu

Ngành xây dựng tại Việt Nam đóng góp khoảng 5,94% vào GDP cả nước, với tốc độ tăng trưởng khoảng 9-9,2% so với năm trước, đặc biệt tập trung vào các dự án nhà cao tầng tại các thành phố lớn. Tuy nhiên, việc thay đổi đơn đặt hàng trong các dự án này diễn ra phổ biến và gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng như tăng chi phí, trễ tiến độ, giảm chất lượng công trình và tranh chấp giữa các bên liên quan. Nghiên cứu nhằm xác định các nguyên nhân chính làm ảnh hưởng đến việc thay đổi đơn đặt hàng trong dự án nhà cao tầng tại Việt Nam, đánh giá tác động của các nguyên nhân này đến chi phí và tiến độ dự án, đồng thời đề xuất các giải pháp giảm thiểu nhằm nâng cao hiệu quả quản lý dự án. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các dự án chung cư cao tầng tại Việt Nam, khảo sát các đối tượng có kinh nghiệm trong lĩnh vực xây dựng như chủ đầu tư, nhà thầu, ban quản lý dự án và các bên liên quan. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ năm 2020 đến đầu năm 2021, với mục tiêu góp phần cải thiện công tác quản lý rủi ro trong ngành xây dựng nhà cao tầng, từ đó nâng cao hiệu suất và giảm thiểu các rủi ro phát sinh do thay đổi đơn đặt hàng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý dự án, trong đó nổi bật là "Tam giác sắt" gồm ba yếu tố chi phí, thời gian và chất lượng để đánh giá hiệu quả thực hiện dự án. Khái niệm về thay đổi đơn đặt hàng được định nghĩa là sự điều chỉnh phạm vi công việc, số lượng vật liệu hoặc lỗi thiết kế làm thay đổi giá trị hợp đồng hoặc thời gian hoàn thành dự án. Các khái niệm chính bao gồm: nguyên nhân thay đổi đơn đặt hàng (chủ đầu tư, thiết kế, thi công, nhà cung cấp, khách quan, pháp lý), hậu quả của thay đổi đơn đặt hàng (tăng chi phí, kéo dài tiến độ, tranh chấp, giảm năng suất), và các tiêu chí đánh giá hiệu quả dự án (chi phí, tiến độ, chất lượng, hiệu quả quản lý). Nghiên cứu cũng tham khảo các nghiên cứu quốc tế về nguyên nhân và tác động của thay đổi đơn đặt hàng trong ngành xây dựng để xây dựng khung phân tích phù hợp với bối cảnh Việt Nam.

Phương pháp nghiên cứu

Dữ liệu được thu thập thông qua bảng câu hỏi khảo sát gửi đến 181 người có kinh nghiệm trong lĩnh vực xây dựng nhà cao tầng tại Việt Nam, bao gồm chủ đầu tư, nhà thầu chính và phụ, ban quản lý dự án, tư vấn và nhà cung cấp. Phương pháp chọn mẫu theo tỷ lệ 5:1, đảm bảo tối thiểu 125 mẫu cho 25 biến quan sát, do đó 181 mẫu được xem là hợp lệ. Quá trình khảo sát kéo dài hơn 2 tháng, sử dụng cả hình thức trực tiếp và khảo sát online qua Google Forms. Dữ liệu được phân tích bằng phần mềm SPSS và Excel với các kỹ thuật: thống kê mô tả, kiểm định độ tin cậy thang đo bằng hệ số Cronbach’s alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA) để rút gọn biến, phân tích tương quan Pearson để xác định mối quan hệ giữa các biến, và phân tích hồi quy tuyến tính để xây dựng mô hình dự báo ảnh hưởng của các nguyên nhân đến thay đổi đơn đặt hàng. Quy trình nghiên cứu gồm ba bước chính: xác định vấn đề và xây dựng bảng câu hỏi, thu thập và phân tích dữ liệu, kết luận và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Xác định 18 nguyên nhân và 6 nhóm nguyên nhân chính ảnh hưởng đến việc thay đổi đơn đặt hàng, trong đó 4 nguyên nhân nổi bật nhất gồm: chủ đầu tư thay đổi thiết kế, tài chính chủ đầu tư không đảm bảo, thiết kế không rõ ràng, chính xác và đồng bộ, và thay đổi do điều kiện kinh tế xã hội. Mức độ ảnh hưởng trung bình của các nguyên nhân này đều trên 3,2 trên thang Likert 5 điểm, cho thấy mức độ khá đến rất ảnh hưởng.

  2. Hậu quả chính của việc thay đổi đơn đặt hàng là tăng chi phí dự án và kéo dài tiến độ hoàn thành. Cụ thể, chi phí dự án tăng trung bình trên 20% so với kế hoạch ban đầu, trong khi tiến độ bị kéo dài trung bình khoảng 30-40%. Ngoài ra, việc thay đổi đơn đặt hàng còn gây ra tranh chấp giữa các bên, giảm năng suất và hiệu quả công việc, cũng như phát sinh chi phí trả thêm cho nhà thầu.

  3. Phân tích thống kê mô tả và độ tin cậy thang đo cho thấy hệ số Cronbach’s alpha của các nhóm biến đều đạt trên 0,7, đảm bảo độ tin cậy tốt cho các thang đo sử dụng trong nghiên cứu. Phân tích nhân tố khám phá (EFA) rút gọn các biến thành các nhóm nhân tố phù hợp với lý thuyết và thực tiễn.

  4. Mối quan hệ tương quan và hồi quy tuyến tính xác nhận các nguyên nhân chính có ảnh hưởng có ý nghĩa thống kê đến việc thay đổi đơn đặt hàng, trong đó thay đổi thiết kế của chủ đầu tư và tài chính không đảm bảo là hai yếu tố có hệ số ảnh hưởng cao nhất, lần lượt là 0,45 và 0,38 trong mô hình hồi quy.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chủ yếu từ phía chủ đầu tư như thay đổi thiết kế và tài chính không đảm bảo phản ánh thực trạng quản lý dự án còn nhiều bất cập, đặc biệt trong việc lập kế hoạch và kiểm soát tài chính. Thiết kế không rõ ràng, thiếu đồng bộ cũng là nguyên nhân phổ biến do thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên tư vấn và thi công. Điều kiện kinh tế xã hội biến động tạo áp lực thay đổi yêu cầu dự án, làm tăng rủi ro thay đổi đơn đặt hàng. Kết quả này tương đồng với các nghiên cứu quốc tế tại Kuwait, Jordan và Ả Rập Saudi, đồng thời bổ sung góc nhìn thực tiễn tại Việt Nam. Việc tăng chi phí và kéo dài tiến độ không chỉ ảnh hưởng đến hiệu quả dự án mà còn làm gia tăng tranh chấp, giảm sự hài lòng của các bên liên quan. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ ảnh hưởng của từng nguyên nhân và biểu đồ đường thể hiện mức độ tăng chi phí, kéo dài tiến độ theo từng nhóm nguyên nhân.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường quản lý thiết kế và kiểm soát thay đổi từ chủ đầu tư: Thiết lập quy trình phê duyệt thiết kế chặt chẽ, hạn chế thay đổi sau khi phê duyệt, áp dụng công nghệ BIM để đồng bộ thiết kế. Chủ thể thực hiện: Chủ đầu tư, tư vấn thiết kế. Thời gian: áp dụng ngay trong giai đoạn chuẩn bị dự án.

  2. Củng cố năng lực tài chính của chủ đầu tư trước khi khởi công dự án: Yêu cầu chứng minh năng lực tài chính, thiết lập quỹ dự phòng rủi ro tài chính để đảm bảo nguồn vốn ổn định. Chủ thể thực hiện: Chủ đầu tư, cơ quan quản lý nhà nước. Thời gian: trước khi ký hợp đồng thi công.

  3. Nâng cao phối hợp giữa các bên liên quan trong quá trình thiết kế và thi công: Tổ chức các cuộc họp định kỳ, sử dụng phần mềm quản lý dự án để cập nhật thông tin kịp thời, giảm thiểu sai sót và thiếu đồng bộ trong thiết kế. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý dự án, nhà thầu, tư vấn. Thời gian: xuyên suốt quá trình thực hiện dự án.

  4. Xây dựng khung pháp lý và hợp đồng rõ ràng, minh bạch: Rà soát, hoàn thiện các điều khoản hợp đồng về thay đổi đơn đặt hàng, quy định rõ trách nhiệm và quyền lợi các bên, giảm thiểu tranh chấp. Chủ thể thực hiện: Cơ quan quản lý, chủ đầu tư, nhà thầu. Thời gian: trước khi ký kết hợp đồng.

  5. Đào tạo nâng cao nhận thức và kỹ năng quản lý rủi ro cho đội ngũ quản lý dự án: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý thay đổi đơn đặt hàng và kỹ năng đàm phán, giải quyết tranh chấp. Chủ thể thực hiện: Các trường đại học, tổ chức đào tạo chuyên ngành. Thời gian: liên tục, định kỳ hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chủ đầu tư dự án xây dựng nhà cao tầng: Nghiên cứu giúp hiểu rõ các nguyên nhân gây thay đổi đơn đặt hàng, từ đó xây dựng kế hoạch quản lý rủi ro hiệu quả, giảm thiểu chi phí phát sinh và đảm bảo tiến độ dự án.

  2. Nhà thầu chính và nhà thầu phụ: Tham khảo để nâng cao khả năng phối hợp với các bên liên quan, nhận diện sớm các rủi ro thay đổi đơn đặt hàng, từ đó chủ động điều chỉnh kế hoạch thi công và tài chính.

  3. Ban quản lý dự án và tư vấn giám sát: Sử dụng kết quả nghiên cứu để cải thiện quy trình giám sát, kiểm soát thay đổi, đảm bảo chất lượng và tiến độ dự án, đồng thời giảm thiểu tranh chấp phát sinh.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý xây dựng: Tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu tiếp theo về quản lý rủi ro, thay đổi đơn đặt hàng trong ngành xây dựng, đặc biệt trong bối cảnh phát triển nhanh của các dự án nhà cao tầng tại Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao việc thay đổi đơn đặt hàng lại phổ biến trong các dự án nhà cao tầng?
    Do tính phức tạp cao của dự án, nhiều bên tham gia và yêu cầu kỹ thuật khắt khe, cùng với sự thay đổi trong thiết kế, tài chính và điều kiện kinh tế xã hội, dẫn đến việc điều chỉnh đơn đặt hàng là điều khó tránh khỏi.

  2. Nguyên nhân nào ảnh hưởng lớn nhất đến việc thay đổi đơn đặt hàng?
    Chủ đầu tư thay đổi thiết kế và tài chính không đảm bảo là hai nguyên nhân chính, chiếm tỷ lệ ảnh hưởng cao nhất trong nghiên cứu, gây ra sự thay đổi lớn về phạm vi và tiến độ dự án.

  3. Việc thay đổi đơn đặt hàng ảnh hưởng như thế nào đến chi phí và tiến độ dự án?
    Thay đổi đơn đặt hàng làm tăng chi phí dự án trung bình trên 20% và kéo dài tiến độ khoảng 30-40%, đồng thời gây ra tranh chấp và giảm hiệu quả công việc.

  4. Làm thế nào để giảm thiểu việc thay đổi đơn đặt hàng trong dự án?
    Cần tăng cường quản lý thiết kế, kiểm soát tài chính chủ đầu tư, nâng cao phối hợp giữa các bên, hoàn thiện hợp đồng và đào tạo quản lý rủi ro cho đội ngũ dự án.

  5. Nghiên cứu này có thể áp dụng cho các loại dự án xây dựng khác không?
    Mặc dù tập trung vào nhà cao tầng, các nguyên nhân và giải pháp được đề xuất có thể tham khảo và điều chỉnh áp dụng cho các dự án xây dựng khác có tính chất phức tạp tương tự.

Kết luận

  • Nghiên cứu xác định 18 nguyên nhân và 6 nhóm nguyên nhân chính ảnh hưởng đến việc thay đổi đơn đặt hàng trong dự án nhà cao tầng tại Việt Nam, trong đó 4 nguyên nhân nổi bật nhất là thay đổi thiết kế chủ đầu tư, tài chính không đảm bảo, thiết kế không rõ ràng và điều kiện kinh tế xã hội.
  • Việc thay đổi đơn đặt hàng dẫn đến tăng chi phí trung bình trên 20% và kéo dài tiến độ khoảng 30-40%, đồng thời gây ra tranh chấp và giảm hiệu quả công việc.
  • Phân tích dữ liệu sử dụng các kỹ thuật thống kê hiện đại đảm bảo độ tin cậy và tính chính xác của kết quả nghiên cứu.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm giảm thiểu thay đổi đơn đặt hàng, bao gồm quản lý thiết kế, kiểm soát tài chính, nâng cao phối hợp các bên và hoàn thiện khung pháp lý.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai áp dụng các giải pháp đề xuất tại các dự án thực tế và mở rộng nghiên cứu sang các loại dự án xây dựng khác để nâng cao hiệu quả quản lý rủi ro.

Hành động ngay hôm nay để tối ưu hóa hiệu quả dự án nhà cao tầng và giảm thiểu rủi ro do thay đổi đơn đặt hàng!