I. Tổng Quan Về Tình Hình Thẩm Mỹ Âm Nhạc Việt Nam
Tình cảm thẩm mỹ là trạng thái tâm lý không thể thiếu của con người, thể hiện dưới nhiều cấp độ khác nhau. Cuộc sống thiếu tình cảm sẽ chỉ còn lại phần lý trí lạnh lùng. Bên cạnh các tình cảm đáp ứng nhu cầu sinh lý, xã hội (tình cảm đạo đức, tôn giáo), tình cảm thẩm mỹ đáp ứng nhu cầu về cái đẹp, cái hài, cái bi, cái cao cả, thưởng thức, đánh giá, sáng tạo nghệ thuật. Tình cảm thẩm mỹ có vai trò quan trọng đối với hoạt động sáng tạo, thưởng thức và đánh giá nghệ thuật. Người nghệ sĩ không thể sáng tạo ra tác phẩm nghệ thuật nếu chỉ có tình cảm thông thường. Sáng tạo nghệ thuật chủ yếu dựa vào tình cảm thẩm mỹ và do tình cảm thẩm mỹ chi phối. Tình cảm thẩm mỹ còn là động lực của các hoạt động thẩm mỹ khi phân biệt giữa cái đẹp và cái xấu, yêu và ghét, tán thành hay phản đối, xót xa cái bi thương, khâm phục cái cao cả. Nó chi phối toàn bộ các hoạt động thưởng thức, đánh giá sáng tạo của chủ thể thẩm mỹ. Đảng và Nhà nước ta luôn nhấn mạnh và quan tâm tới việc bồi dưỡng tình cảm thẩm mỹ cho người dân, đặc biệt là thế hệ trẻ. Nghị quyết Hội nghị lần thứ chín Ban Chấp hành Trung ương khóa XI về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước khẳng định cần tăng cường giáo dục nghệ thuật, nâng cao năng lực cảm thụ thẩm mỹ cho nhân dân, đặc biệt là thanh niên, thiếu niên. Phát huy vai trò của văn học - nghệ thuật trong việc bồi dưỡng tâm hồn, tình cảm của con người. Bảo đảm quyền hưởng thụ và sáng tạo văn hóa của mỗi người dân và của cộng đồng.
1.1. Lịch Sử Phát Triển Thẩm Mỹ Âm Nhạc Việt Nam
Âm nhạc Việt Nam có lịch sử lâu đời, gắn liền với sự phát triển của dân tộc. Từ âm nhạc dân gian truyền thống đến âm nhạc bác học cung đình, mỗi giai đoạn lịch sử đều để lại những dấu ấn riêng. Sự giao thoa văn hóa với các nước trong khu vực và thế giới cũng góp phần làm phong phú thêm nền âm nhạc Việt Nam. Nghiên cứu lịch sử giúp hiểu rõ hơn về các giá trị thẩm mỹ âm nhạc đã được hình thành và phát triển qua thời gian. Các thể loại âm nhạc truyền thống như ca trù, chèo, tuồng... đều mang những giá trị thẩm mỹ độc đáo, cần được bảo tồn và phát huy.
1.2. Ảnh Hưởng Của Âm Nhạc Nước Ngoài Đến Việt Nam
Sự du nhập của âm nhạc phương Tây và các nước khác đã tạo ra những thay đổi đáng kể trong thị hiếu âm nhạc của người Việt. Các thể loại nhạc pop, rock, ballad... ngày càng được ưa chuộng, đặc biệt là giới trẻ. Tuy nhiên, việc tiếp thu văn hóa âm nhạc nước ngoài cũng đặt ra thách thức về việc bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Cần có sự chọn lọc và sáng tạo để kết hợp hài hòa giữa yếu tố truyền thống và hiện đại, tạo ra những sản phẩm âm nhạc mang đậm dấu ấn Việt Nam.
II. Vấn Đề Thẩm Mỹ Trong Âm Nhạc Hiện Đại Việt Nam
Nhu cầu vật chất của con người ngày càng được nâng cao kéo theo đó là nhu cầu tinh thần, nhu cầu về thẩm mỹ, về việc cảm thụ, thưởng thức các giá trị nghệ thuật ngày càng tăng. Trong các loại hình nghệ thuật thì âm nhạc là loại hình nghệ thuật phổ biến, được nhiều người yêu thích. Ở Việt Nam, âm nhạc hiện diện suốt cả một vòng sinh tử, từ tiếng mẹ ru thuở lọt lòng và những bài hát đồng dao khắc vào tâm can bài học đầu đời về kỹ năng sống, từ tiếng hát giao duyên tuổi yêu đương và những bài ca hòa nhịp điệu lao động, cho đến những khúc hát, bản đàn gắn với sinh hoạt tập thể, tế lễ, thờ cúng, ma chay. Tình cảm nảy sinh khi tiếp xúc với âm nhạc không chỉ có ý nghĩa giải trí, thỏa mãn những nhu cầu giải trí của cá nhân mà nó còn có ý nghĩa tới việc giáo dục nhân cách con người. Những tác phẩm âm nhạc chân chính, có ý nghĩa nhân văn sâu sắc sẽ có tác động tới cá nhân hình thành nên suy nghĩ, lối sống cho cá nhân đó. Ngược lại, những tác phẩm âm nhạc có tư tưởng, ca từ sáo rỗng, không hợp với thuần phong mỹ tục có thể ảnh hưởng xấu tới suy nghĩ, lối sống và hành động của cá nhân.
2.1. Thị Hiếu Âm Nhạc Của Giới Trẻ Việt Nam Hiện Nay
Thị hiếu âm nhạc của giới trẻ Việt Nam hiện nay rất đa dạng và phong phú. Bên cạnh những dòng nhạc truyền thống, các bạn trẻ còn yêu thích nhiều thể loại nhạc hiện đại như K-pop, US-UK, V-pop... Sự phát triển của công nghệ và mạng xã hội đã tạo điều kiện cho giới trẻ tiếp cận với âm nhạc một cách dễ dàng và nhanh chóng. Tuy nhiên, cũng có những lo ngại về việc giới trẻ quá chú trọng đến hình thức mà bỏ qua nội dung, giá trị nghệ thuật của âm nhạc. Cần có sự định hướng và giáo dục để giúp giới trẻ có cái nhìn đúng đắn về âm nhạc.
2.2. Sự Xa Lánh Âm Nhạc Truyền Thống Của Giới Trẻ
Một thực trạng hiện nay đang diễn ra đó là giới trẻ dường như xa lánh và không có sự am hiểu về nghệ thuật truyền thống, các chương trình âm nhạc truyền thống không được giới trẻ yêu thích. Đặc biệt là xu hướng sính ngoại, yêu thích âm nhạc nước ngoài đã làm ảnh hưởng không nhỏ tới lối sống, suy nghĩ và tình cảm của một bộ phận các bạn trẻ. Phải chăng đó là do giới trẻ chưa có định hướng đúng đắn về việc cảm thụ, thưởng thức nghệ thuật nói chung và âm nhạc nói riêng, chưa có tình yêu đối cái đẹp với nghệ thuật một cách đúng đắn?
III. Cách Bồi Dưỡng Tình Cảm Thẩm Mỹ Âm Nhạc Việt Nam
Bên cạnh đó, hoạt động sáng tác âm nhạc hay phê bình âm nhạc cũng còn rất nhiều bất cập và hạn chế. Thực tế các hoạt động đánh giá, phê bình âm nhạc đều xuất phát từ ý kiến chủ quan, cá nhân chưa dựa trên những tiêu chuẩn cụ thể nào. Các nhà đánh giá, phê bình âm nhạc chủ yếu là những nhà báo nên không đưa ra những định hướng cho công chúng nghe nhạc. Việc đánh giá, phê bình dựa trên ý kiến chủ quan cũng ảnh hưởng không nhỏ tới giá trị của tác phẩm. Chính từ những lý do trên mà tác giả chọn “Tình cảm thẩm mỹ trong hoạt động âm nhạc ở Việt Nam hiện nay” làm đề tài luận văn của mình.
3.1. Giáo Dục Âm Nhạc Trong Trường Học Nền Tảng Thẩm Mỹ
Giáo dục âm nhạc trong trường học đóng vai trò quan trọng trong việc bồi dưỡng tình cảm thẩm mỹ cho học sinh. Thông qua các hoạt động học tập, biểu diễn, sáng tạo âm nhạc, học sinh được tiếp xúc với những giá trị văn hóa nghệ thuật tốt đẹp, từ đó hình thành tình yêu và sự trân trọng đối với âm nhạc. Cần có sự đổi mới về phương pháp giảng dạy, tăng cường tính thực hành và sáng tạo để học sinh có thể phát huy tối đa khả năng của mình.
3.2. Phát Huy Vai Trò Của Gia Đình Trong Giáo Dục Âm Nhạc
Gia đình có vai trò quan trọng trong việc định hướng và bồi dưỡng tình cảm thẩm mỹ cho con cái. Cha mẹ nên tạo điều kiện cho con được tiếp xúc với âm nhạc từ sớm, khuyến khích con tham gia các hoạt động âm nhạc, đồng thời chia sẻ và trò chuyện với con về những cảm xúc, suy nghĩ khi nghe nhạc. Một môi trường gia đình yêu âm nhạc sẽ giúp con cái hình thành tình yêu và sự trân trọng đối với âm nhạc một cách tự nhiên.
3.3. Tăng Cường Tổ Chức Các Hoạt Động Âm Nhạc Cộng Đồng
Các hoạt động âm nhạc cộng đồng như liên hoan, hội diễn, festival... là cơ hội để mọi người được giao lưu, học hỏi và chia sẻ tình yêu âm nhạc. Cần có sự đầu tư và tổ chức chuyên nghiệp để các hoạt động này thu hút được đông đảo người tham gia, đồng thời tạo ra những sân chơi lành mạnh và bổ ích cho cộng đồng. Các hoạt động âm nhạc cộng đồng cũng là cơ hội để quảng bá và giới thiệu những giá trị văn hóa âm nhạc truyền thống của Việt Nam.
IV. Nghiên Cứu Về Cảm Thụ Âm Nhạc Của Người Việt Hiện Nay
Tình hình nghiên cứu đề tài Tình cảm thẩm mỹ và vai trò của tình cảm thẩm mỹ đã được rất nhiều tác giả trong và ngoài nước quan tâm nghiên cứu.ỐρхiaппҺiເốρ chủ biên, Пхь Văn hóa - Thông tin, Hà Nội, 2001 có nghiên cứu về tình cảm thẩm mỹ và chỉ ra các đặc trưng của tình cảm thẩm mỹ. Theo ông, “tình cảm thẩm mỹ là một hiện tượng tâm lý phức tạp. Nó chỉ có ở con người với tư cách là thực thể xã hội”. Đồng thời ông chỉ ra vai trò của tình cảm thẩm mỹ đối với con người, nó giúp con người khám phá ra vẻ đẹp của thế giới và của chính mình. Nhân cách của con người cũng có những biến đổi lớn lao do ảnh hưởng của tình cảm thẩm mỹ. “Chúng để lại dấu ấn không phai nhòa, thường là suốt đời, trong ký ức ta”. Bên cạnh những nghiên cứu về tình cảm thẩm mỹ ỐρхiaппҺiເốρ cũng có những nghiên cứu về hoạt động âm nhạc. Ông cho rằng “nền tảng nội dung của các hình tượng âm nhạc trước hết là những tình cảm, cảm xúc của con người”. Như vậy, tình cảm của con người tác động tới việc sáng tạo âm nhạc và âm nhạc chính là sự biểu hiện những trạng thái thuộc thế giới nội tâm của con người.
4.1. Phân Tích Các Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Cảm Thụ Âm Nhạc
Cảm thụ âm nhạc của mỗi người chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau như trình độ học vấn, kinh nghiệm sống, môi trường văn hóa... Nghiên cứu về các yếu tố này giúp hiểu rõ hơn về quá trình hình thành và phát triển cảm thụ âm nhạc của con người. Đồng thời, cũng giúp đưa ra những giải pháp phù hợp để nâng cao khả năng cảm thụ âm nhạc cho mọi người.
4.2. Đánh Giá Mức Độ Cảm Thụ Âm Nhạc Của Các Nhóm Đối Tượng
Việc đánh giá mức độ cảm thụ âm nhạc của các nhóm đối tượng khác nhau như học sinh, sinh viên, người lao động... giúp có cái nhìn tổng quan về tình hình cảm thụ âm nhạc của xã hội. Đồng thời, cũng giúp xác định những nhóm đối tượng cần được quan tâm và hỗ trợ để nâng cao khả năng cảm thụ âm nhạc.
V. Ứng Dụng Nghiên Cứu Thẩm Mỹ Âm Nhạc Vào Thực Tiễn
Trong cuốn Nguyên lý mỹ học Mác - Lênin của tác giả Iu.Lukin do Hoài Lam dịch cũng có đề cập tới tình cảm thẩm mỹ và mối quan hệ giữa tình cảm thẩm mỹ với nhu cầu thẩm mỹ. Ông cho rằng “cảm xúc thẩm mỹ là khả năng rung cảm của con người trước ấn tượng thẩm mỹ nhận được. Bản thân những rung cảm này là sự xáo động của con người trải qua quá trình cảm thụ cái cao cả, là niềm vui lý thú hưởng thụ cái đẹp, là những xúc động được khơi gợi lên bởi cái bi và cái hài trong cuộc sống và trong nghệ thuật”. Đồng thời tác giả cũng khẳng định “thiếu cảm xúc thẩm mỹ thì không có nhu cầu thẩm mỹ”. Như vậy, đối với Iu.Lu- kin thì trong các yếu tố của ý thức thẩm mỹ thì tình cảm thẩm mỹ và nhu cầu thẩm mỹ tác động qua lại với nhau.Lukin cũng chỉ ra vai trò của tình cảm đối với hoạt động âm nhạc: “Chính những biến động trong trạng thái tâm lý - tình cảm con người đã giúp cho việc biểu đạt được mục tiêu của mỹ học sản xuất. Chẳng hạn việc nghe nhạc cũng có ảnh hưởng tốt đến hệ tim mạch và hô hấp. Giai điệu nhạc khiến quá trình lao động trở nên nhịp nhàng và hạ thấp đáng kể độ mệt mỏi. Do gây nên những cảm xúc tích cực, âm nhạc trong sản xuất cải thiện hoạt động đó đạt mức tối ưu và tiết kiệm năng lượng nhiều nhất”.
5.1. Phát Triển Các Chương Trình Âm Nhạc Giáo Dục
Nghiên cứu về thẩm mỹ âm nhạc có thể được ứng dụng để phát triển các chương trình âm nhạc giáo dục phù hợp với từng lứa tuổi và trình độ. Các chương trình này cần chú trọng đến việc bồi dưỡng tình cảm thẩm mỹ, nâng cao khả năng cảm thụ âm nhạc và khuyến khích sự sáng tạo của học sinh.
5.2. Nâng Cao Chất Lượng Phê Bình Âm Nhạc
Phê bình âm nhạc đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng thị hiếu và nâng cao nhận thức về âm nhạc cho công chúng. Nghiên cứu về thẩm mỹ âm nhạc giúp các nhà phê bình có cơ sở lý luận vững chắc để đánh giá và phân tích các tác phẩm âm nhạc một cách khách quan và chuyên nghiệp.
VI. Kết Luận Về Tình Hình Thẩm Mỹ Âm Nhạc Việt Nam
Trong cuốn Đại cương lịch sử mỹ học Trung Quốc của tác giả Diệp Lang, NXB Thế giới, xuất bản năm 2014, tác giả có chỉ ra quan điểm của Khổng Tử về tình cảm thẩm mỹ “Nghệ thuật bao hàm tình cảm ắt phải có sự tiết chế, tình cảm có tính hữu hạn.Tình cảm như vậy phải phù hợp với quy phạm của “lễ”, là tình cảm thẩm mỹ. Tình cảm của âm thanh bài ca nước Trịnh quá mạnh, vượt quá hạn độ nhất định (dâm) không phù hợp với quy phạm của “lễ”, cho nên không phải là tình cảm thẩm mỹ. Tiêu chuẩn thẩm mỹ này của Khổng Tử, dùng một chữ để khái quát là chữ “hòa”. Diệp Lang cũng có chỉ ra quan điểm của Tuân Tử về âm nhạc: Tuân Tử cho rằng nhạc là một thứ khơi dậy tình cảm của con người. Tuân Tử cho rằng, tính tình của con người ta, “tính” là tình, là thứ sinh ra sự ghét, vui, buồn, giận dữ, đây là thiên tính của con người, là tự nhiên (vô đãi nhi thiên - không phải đợi chờ mà tự nhiên nó thế) cho nên gọi là “thiên tính”. Tình cảm là thứ sinh ra tự nhiên như là thứ nhận nhiệm vụ để phát triển”.
6.1. Tóm Tắt Các Kết Quả Nghiên Cứu Chính
Tóm tắt các kết quả nghiên cứu chính về tình hình thẩm mỹ âm nhạc Việt Nam, bao gồm những thành tựu, hạn chế và thách thức. Đưa ra những nhận định về xu hướng phát triển của thẩm mỹ âm nhạc Việt Nam trong tương lai.
6.2. Đề Xuất Các Giải Pháp Để Phát Triển Thẩm Mỹ Âm Nhạc
Đề xuất các giải pháp cụ thể để phát triển thẩm mỹ âm nhạc Việt Nam, bao gồm các giải pháp về giáo dục, chính sách, truyền thông... Nhấn mạnh vai trò của các chủ thể trong việc xây dựng và phát triển nền âm nhạc Việt Nam giàu bản sắc và đáp ứng nhu cầu thẩm mỹ của công chúng.
