Tổng quan nghiên cứu
Đau dây thần kinh tọa (ĐDTKT) là một bệnh lý phổ biến tại Việt Nam, chiếm khoảng 50% số bệnh nhân tổn thương dây thần kinh ngoại vi đến điều trị tại các bệnh viện chuyên khoa. Tỷ lệ mắc bệnh cao hơn ở vùng nông thôn và người lao động chân tay, đặc biệt là nam giới với tỷ lệ 3:1 so với nữ, thường gặp ở độ tuổi từ 30 đến 60. Bệnh gây ra các cơn đau lan từ thắt lưng xuống chân theo đường đi của dây thần kinh tọa, ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng lao động và sinh hoạt hàng ngày của người bệnh. Theo báo cáo của ngành y tế, đau thần kinh tọa chiếm tới 41,45% trong nhóm bệnh thần kinh cột sống và là một trong 15 bệnh cơ xương khớp phổ biến nhất.
Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá hiệu quả điều trị kết hợp phương pháp xoa bóp bấm huyệt, điện châm của Y học cổ truyền (YHCT) với điện xung của Y học hiện đại (YHHĐ) trong điều trị đau dây thần kinh tọa thể phong hàn thấp kết hợp can thận hư. Nghiên cứu được thực hiện tại Bệnh viện Tuệ Tĩnh và Bệnh viện Châm cứu Trung ương trong khoảng thời gian từ tháng 6/2019 đến tháng 3/2020. Việc kết hợp các phương pháp này được kỳ vọng nâng cao hiệu quả giảm đau, cải thiện vận động cột sống thắt lưng và chức năng sinh hoạt hàng ngày, đồng thời giảm tác dụng phụ so với điều trị đơn lẻ.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên hai nền tảng lý thuyết chính: Y học cổ truyền và Y học hiện đại.
Lý thuyết Y học cổ truyền: Đau dây thần kinh tọa thuộc phạm vi chứng “tý”, với các thể lâm sàng như phong hàn thấp kết hợp can thận hư, huyết ứ, phong thấp nhiệt. Phương pháp điều trị chủ yếu là xoa bóp bấm huyệt và điện châm nhằm điều hòa âm dương, khai thông kinh lạc, tăng cường chính khí và đẩy lùi tà khí. Các huyệt chủ yếu được sử dụng gồm Cự liêu, Hoàn khiêu, Thừa phù, Ủy trung, Thừa sơn, Côn lôn, Thái khê, Phục thỏ, Tất nhãn, Hạc đỉnh, Túc tam lý, Dương lăng tuyền, Phong long, Giải khê.
Lý thuyết Y học hiện đại: Đau thần kinh tọa do các nguyên nhân như thoát vị đĩa đệm, thoái hóa cột sống thắt lưng, trượt đốt sống gây chèn ép rễ thần kinh. Phương pháp điện xung được sử dụng nhằm giảm đau, giảm co thắt cơ, tăng tuần hoàn và kích thích giải phóng endorphin nội sinh. Cơ chế giảm đau theo thuyết cổng kiểm soát, giải phóng endorphin và ức chế thần kinh trung ương.
Các khái niệm chính bao gồm: đau dây thần kinh tọa, thể phong hàn thấp kết hợp can thận hư, điện châm, xoa bóp bấm huyệt, điện xung, thang điểm VAS, nghiệm pháp Lasègue, tầm vận động cột sống thắt lưng, chỉ số Oswestry.
Phương pháp nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu: Thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên có đối chứng.
Đối tượng nghiên cứu: 60 bệnh nhân đau dây thần kinh tọa thể phong hàn thấp kết hợp can thận hư, tuổi từ 30 trở lên, được chẩn đoán theo tiêu chuẩn YHHĐ và YHCT, không có chỉ định phẫu thuật hoặc các bệnh lý nặng kèm theo.
Chia nhóm: Ngẫu nhiên thành 2 nhóm, mỗi nhóm 30 bệnh nhân. Nhóm nghiên cứu điều trị bằng xoa bóp bấm huyệt, điện châm kết hợp điện xung; nhóm chứng điều trị bằng xoa bóp bấm huyệt kết hợp điện châm.
Phương pháp chọn mẫu: Lấy mẫu thuận tiện, đảm bảo tính đại diện và đủ cỡ mẫu cho thử nghiệm lâm sàng.
Thời gian nghiên cứu: Từ tháng 6/2019 đến tháng 3/2020.
Địa điểm nghiên cứu: Bệnh viện Tuệ Tĩnh và Bệnh viện Châm cứu Trung ương.
Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm SPSS 20, kiểm định T-test ghép cặp để so sánh trước và sau điều trị, kiểm định khi bình phương hoặc Fisher để so sánh tỷ lệ giữa hai nhóm.
Các chỉ tiêu đánh giá: Mức độ đau theo thang điểm VAS, nghiệm pháp Lasègue, độ giãn cột sống thắt lưng (Schober), tầm vận động cột sống thắt lưng (gấp, duỗi, nghiêng, xoay), chức năng sinh hoạt hàng ngày theo chỉ số Oswestry, các chỉ số huyết học và sinh hóa máu, theo dõi tác dụng không mong muốn.
Liệu trình điều trị: 15 ngày, đánh giá kết quả vào các thời điểm D0, D7 và D15.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Giảm đau theo thang điểm VAS: Nhóm nghiên cứu giảm trung bình từ mức 7,2 xuống 2,1 sau 15 ngày, giảm 70,8%; nhóm chứng giảm từ 7,1 xuống 3,5, giảm 50,7%. Sự khác biệt giữa hai nhóm có ý nghĩa thống kê (p < 0,05).
Cải thiện nghiệm pháp Lasègue: Góc nâng chân của nhóm nghiên cứu tăng từ trung bình 45° lên 75°, đạt mức tốt; nhóm chứng tăng từ 46° lên 65°, mức khá. Tỷ lệ bệnh nhân có nghiệm pháp Lasègue âm tính sau điều trị ở nhóm nghiên cứu là 80%, nhóm chứng 60%.
Tăng độ giãn cột sống thắt lưng (Schober): Nhóm nghiên cứu tăng từ 12,5 cm lên 14,2 cm; nhóm chứng tăng từ 12,6 cm lên 13,5 cm. Tỷ lệ cải thiện tốt (≥14 cm) ở nhóm nghiên cứu là 70%, nhóm chứng 50%.
Cải thiện tầm vận động cột sống thắt lưng: Nhóm nghiên cứu có mức độ cải thiện tầm vận động gấp, duỗi, nghiêng và xoay trung bình tăng 25-30%, trong khi nhóm chứng tăng khoảng 15-20%.
Chức năng sinh hoạt hàng ngày (Oswestry Disability Index): Điểm trung bình giảm từ 16 xuống 6 điểm ở nhóm nghiên cứu, giảm 62,5%; nhóm chứng giảm từ 15,8 xuống 9,5 điểm, giảm 39,9%.
Tác dụng không mong muốn: Không ghi nhận biến chứng nghiêm trọng; một số bệnh nhân có bầm tím nhẹ tại vị trí xoa bóp, không ảnh hưởng đến quá trình điều trị.
Thảo luận kết quả
Kết quả cho thấy sự kết hợp giữa xoa bóp bấm huyệt, điện châm và điện xung mang lại hiệu quả vượt trội so với chỉ sử dụng xoa bóp bấm huyệt và điện châm. Điện xung giúp tăng cường tác dụng giảm đau và giãn cơ, đồng thời kích thích giải phóng endorphin nội sinh, góp phần cải thiện nhanh chóng các triệu chứng đau và vận động. Các chỉ số lâm sàng như thang điểm VAS, nghiệm pháp Lasègue và tầm vận động cột sống được cải thiện rõ rệt, phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước đã công bố.
Việc sử dụng phương pháp kết hợp cũng giúp giảm thiểu tác dụng phụ của thuốc giảm đau và các phương pháp điều trị đơn lẻ, đồng thời nâng cao chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột so sánh mức độ giảm đau và cải thiện vận động giữa hai nhóm, bảng tổng hợp điểm Oswestry và tỷ lệ bệnh nhân có nghiệm pháp Lasègue âm tính.
Đề xuất và khuyến nghị
Áp dụng rộng rãi phương pháp kết hợp xoa bóp bấm huyệt, điện châm và điện xung trong điều trị đau dây thần kinh tọa thể phong hàn thấp kết hợp can thận hư tại các cơ sở y tế chuyên khoa, nhằm nâng cao hiệu quả điều trị và giảm thiểu tác dụng phụ.
Đào tạo chuyên sâu cho cán bộ y tế về kỹ thuật xoa bóp bấm huyệt, điện châm và sử dụng máy điện xung, đảm bảo kỹ thuật chuẩn xác, an toàn và hiệu quả trong thực hành lâm sàng.
Xây dựng phác đồ điều trị tiêu chuẩn với liệu trình 15 ngày, đánh giá kết quả sau 7 và 15 ngày, giúp theo dõi sát sao tiến triển bệnh và điều chỉnh kịp thời.
Khuyến khích nghiên cứu mở rộng với cỡ mẫu lớn hơn, đa trung tâm để đánh giá hiệu quả lâu dài và tác dụng phụ của phương pháp kết hợp, đồng thời khảo sát hiệu quả trên các thể bệnh khác của đau thần kinh tọa.
Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức người bệnh về lợi ích của phương pháp điều trị không dùng thuốc, khuyến khích bệnh nhân tuân thủ điều trị và phối hợp chăm sóc y tế.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Bác sĩ chuyên khoa Y học cổ truyền và Y học hiện đại: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để áp dụng phương pháp kết hợp trong điều trị đau dây thần kinh tọa, giúp nâng cao hiệu quả điều trị và giảm tác dụng phụ.
Chuyên viên vật lý trị liệu và phục hồi chức năng: Tham khảo kỹ thuật xoa bóp bấm huyệt, điện châm và điện xung, từ đó áp dụng linh hoạt trong chương trình phục hồi chức năng cho bệnh nhân đau thần kinh tọa.
Sinh viên, học viên cao học ngành Y học cổ truyền và Y học hiện đại: Tài liệu nghiên cứu chi tiết về cơ sở lý thuyết, phương pháp và kết quả điều trị, hỗ trợ học tập và nghiên cứu chuyên sâu.
Nhà quản lý y tế và hoạch định chính sách: Cung cấp bằng chứng khoa học để xây dựng các phác đồ điều trị tiêu chuẩn, chính sách hỗ trợ phát triển các phương pháp điều trị không dùng thuốc, góp phần nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe cộng đồng.
Câu hỏi thường gặp
Phương pháp kết hợp xoa bóp bấm huyệt, điện châm và điện xung có an toàn không?
Nghiên cứu cho thấy phương pháp này an toàn, không gây biến chứng nghiêm trọng. Một số bệnh nhân có bầm tím nhẹ tại vị trí xoa bóp nhưng không ảnh hưởng đến quá trình điều trị.Liệu trình điều trị kéo dài bao lâu để đạt hiệu quả?
Liệu trình tiêu chuẩn là 15 ngày, với đánh giá kết quả sau 7 và 15 ngày. Hiệu quả giảm đau và cải thiện vận động rõ rệt sau 15 ngày điều trị.Phương pháp này có phù hợp với mọi đối tượng bệnh nhân đau thần kinh tọa?
Phương pháp phù hợp với bệnh nhân thể phong hàn thấp kết hợp can thận hư, không có chỉ định phẫu thuật hoặc các bệnh lý nặng kèm theo. Cần thăm khám kỹ lưỡng để lựa chọn bệnh nhân phù hợp.Có thể áp dụng phương pháp này tại các cơ sở y tế tuyến dưới không?
Có thể áp dụng nếu cán bộ y tế được đào tạo bài bản về kỹ thuật xoa bóp bấm huyệt, điện châm và sử dụng máy điện xung, đồng thời có trang thiết bị phù hợp.Phương pháp này có thể thay thế hoàn toàn thuốc giảm đau không?
Phương pháp giúp giảm đau hiệu quả và có thể giảm liều thuốc giảm đau, tuy nhiên không hoàn toàn thay thế thuốc trong mọi trường hợp. Cần phối hợp điều trị đa phương thức theo chỉ định của bác sĩ.
Kết luận
- Phương pháp kết hợp xoa bóp bấm huyệt, điện châm và điện xung mang lại hiệu quả vượt trội trong giảm đau, cải thiện vận động và chức năng sinh hoạt cho bệnh nhân đau dây thần kinh tọa thể phong hàn thấp kết hợp can thận hư.
- Các chỉ số lâm sàng như thang điểm VAS, nghiệm pháp Lasègue, độ giãn cột sống và chỉ số Oswestry đều cải thiện rõ rệt sau 15 ngày điều trị.
- Phương pháp an toàn, ít tác dụng phụ, phù hợp áp dụng rộng rãi tại các cơ sở y tế chuyên khoa.
- Cần tiếp tục nghiên cứu mở rộng với cỡ mẫu lớn hơn và đa trung tâm để đánh giá hiệu quả lâu dài.
- Khuyến nghị các cơ sở y tế đào tạo kỹ thuật viên, xây dựng phác đồ điều trị chuẩn và tăng cường tuyên truyền nâng cao nhận thức người bệnh về phương pháp điều trị không dùng thuốc.
Hành động tiếp theo là triển khai áp dụng phương pháp kết hợp này tại các bệnh viện chuyên khoa, đồng thời tổ chức các khóa đào tạo kỹ thuật cho cán bộ y tế nhằm nâng cao chất lượng điều trị đau dây thần kinh tọa.