Tổng quan nghiên cứu
Bệnh lao là một trong những bệnh truyền nhiễm có tỷ lệ mắc và tử vong cao trên toàn cầu, với khoảng 1/3 dân số thế giới bị nhiễm vi khuẩn lao và mỗi năm có khoảng 1,2 đến 1,5 triệu người tử vong do bệnh này. Tại Việt Nam, bệnh lao vẫn là gánh nặng y tế lớn, đứng thứ 12 trong số 22 quốc gia có tỷ lệ mắc lao cao nhất thế giới. Huyện Chương Mỹ, Hà Nội, là địa phương có số người mắc bệnh lao cao nhất trong khu vực phía Tây thành phố, với tỷ lệ hoàn thành điều trị đạt khoảng 90%. Tuy nhiên, tỷ lệ tuân thủ điều trị của người bệnh lao tại các trạm y tế xã trên địa bàn huyện vẫn còn thấp, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả điều trị và kiểm soát dịch bệnh.
Nghiên cứu nhằm mục tiêu mô tả thực trạng tuân thủ điều trị của người bệnh lao đang điều trị tại các trạm y tế xã huyện Chương Mỹ và tìm hiểu các yếu tố liên quan đến việc tuân thủ điều trị. Thời gian nghiên cứu từ tháng 1 đến tháng 6 năm 2013, với đối tượng là 125 người bệnh lao đang điều trị đủ 3 tháng tại các xã thuộc huyện. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đề xuất các giải pháp nâng cao tỷ lệ tuân thủ điều trị, góp phần giảm tỷ lệ tái phát, kháng thuốc và nâng cao hiệu quả chương trình chống lao quốc gia.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về tuân thủ điều trị trong bệnh truyền nhiễm, đặc biệt là bệnh lao. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:
Lý thuyết Tuân thủ điều trị của WHO: Định nghĩa tuân thủ điều trị là việc người bệnh thực hiện đúng các chỉ định của cán bộ y tế về dùng thuốc, thay đổi lối sống và chế độ ăn uống phù hợp. Tuân thủ điều trị được xem là yếu tố quyết định thành công trong điều trị lao, giảm nguy cơ kháng thuốc và tái phát.
Mô hình các yếu tố ảnh hưởng đến tuân thủ điều trị: Bao gồm các yếu tố cá nhân (trình độ học vấn, kiến thức về bệnh), yếu tố xã hội (sự hỗ trợ của gia đình, cộng đồng), yếu tố y tế (giám sát của cán bộ y tế, cung cấp thuốc đầy đủ) và các yếu tố liên quan đến tác dụng phụ thuốc.
Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: tuân thủ điều trị đúng liều, đều đặn, đúng cách, đủ thời gian, xét nghiệm định kỳ và khám bệnh đúng hẹn.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng thiết kế cắt ngang kết hợp phân tích định lượng và định tính. Đối tượng nghiên cứu gồm 125 người bệnh lao đang điều trị tại các trạm y tế xã huyện Chương Mỹ, được chọn mẫu toàn bộ theo tiêu chí đủ 3 tháng điều trị. Ngoài ra, phỏng vấn sâu 5 người bệnh không tuân thủ điều trị và 7 cán bộ y tế phụ trách chương trình lao.
Nguồn dữ liệu bao gồm:
Dữ liệu định lượng: phỏng vấn trực tiếp người bệnh bằng bộ câu hỏi có cấu trúc, thu thập thông tin về kiến thức và thực hành tuân thủ điều trị; số liệu thứ cấp từ sổ sách, hồ sơ bệnh án, báo cáo chương trình chống lao.
Dữ liệu định tính: phỏng vấn sâu cán bộ y tế và người bệnh nhằm làm rõ nguyên nhân và khó khăn trong tuân thủ điều trị.
Phân tích số liệu định lượng sử dụng phần mềm SPSS 16 với các phương pháp thống kê mô tả và kiểm định mối liên quan (p-value, OR). Dữ liệu định tính được mã hóa và phân tích theo chủ đề để bổ sung giải thích cho kết quả định lượng.
Thời gian nghiên cứu từ tháng 1 đến tháng 6 năm 2013 tại huyện Chương Mỹ, Hà Nội.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Tỷ lệ tuân thủ điều trị giai đoạn tấn công đạt 71,2%: Trong 125 người bệnh, 89 người tuân thủ đúng các nguyên tắc điều trị giai đoạn tấn công. Các nguyên tắc được tuân thủ cao nhất là dùng thuốc đủ thời gian (99,2%) và dùng thuốc đủ liều (94,4%). Nguyên tắc tuân thủ thấp nhất là xét nghiệm định kỳ (86,4%).
Tỷ lệ tuân thủ điều trị giai đoạn duy trì chỉ đạt 56,5%: Trong 108 người bệnh điều trị từ tháng thứ 5 trở đi, chỉ 56,5% tuân thủ đúng các nguyên tắc điều trị. Nguyên tắc khám bệnh đúng hẹn có tỷ lệ tuân thủ thấp nhất (66,7%).
Tỷ lệ tuân thủ chung cả hai giai đoạn tấn công và duy trì chỉ đạt 29,6%: Điều này cho thấy phần lớn người bệnh không duy trì tuân thủ liên tục trong toàn bộ quá trình điều trị.
Các yếu tố liên quan đến tuân thủ điều trị:
Trình độ học vấn: Người bệnh có trình độ dưới THPT có tỷ lệ tuân thủ cao hơn nhóm trình độ từ THPT trở lên (p < 0,05).
Kiến thức về bệnh lao: Người bệnh có kiến thức tốt về bệnh và tuân thủ điều trị đạt tỷ lệ 75,9%, cao hơn nhóm kiến thức chưa tốt (60,5%) (p < 0,05).
Sự giám sát và động viên của cán bộ y tế: Người bệnh được giám sát điều trị có tỷ lệ tuân thủ 80,7%, cao hơn nhóm không được giám sát (48,6%) (p < 0,01).
Sự hỗ trợ của người thân: Người bệnh có sự động viên, nhắc nhở của người thân có tỷ lệ tuân thủ 78,4%, cao hơn nhóm không có sự hỗ trợ (60,8%) (p < 0,05).
Nhận được thông tin từ cán bộ y tế và tờ rơi tuyên truyền cũng có ảnh hưởng tích cực đến tuân thủ điều trị (p < 0,05).
Thảo luận kết quả
Tỷ lệ tuân thủ điều trị giai đoạn tấn công (71,2%) và duy trì (56,5%) tại huyện Chương Mỹ thấp hơn so với mục tiêu chương trình chống lao quốc gia, đặc biệt tỷ lệ tuân thủ chung cả hai giai đoạn chỉ đạt 29,6%, cho thấy nhiều người bệnh bỏ dở điều trị hoặc không tuân thủ đầy đủ các nguyên tắc. Nguyên nhân có thể do tâm lý chủ quan khi triệu chứng giảm, khó khăn trong việc duy trì uống thuốc dài ngày, tác dụng phụ thuốc và thiếu sự giám sát chặt chẽ.
Kết quả phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, ví dụ tỷ lệ không tuân thủ điều trị lao tại Zambia là gần 30%, tại Trung Quốc là 12,5%. Các yếu tố như trình độ học vấn, kiến thức về bệnh, sự giám sát của cán bộ y tế và hỗ trợ của người thân được xác định là những nhân tố quan trọng ảnh hưởng đến tuân thủ điều trị. Việc người bệnh có kiến thức tốt giúp họ nhận thức rõ lợi ích của việc tuân thủ, giảm nguy cơ bỏ thuốc giữa chừng.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ tuân thủ từng nguyên tắc điều trị ở hai giai đoạn tấn công và duy trì, cũng như bảng phân tích mối liên quan giữa các yếu tố nhân khẩu học, xã hội với tuân thủ điều trị.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường giám sát và kiểm tra việc dùng thuốc tại nhà của người bệnh: Cán bộ y tế cần thực hiện giám sát chặt chẽ, nhắc nhở người bệnh uống thuốc đúng giờ, đủ liều, đặc biệt trong giai đoạn duy trì. Thời gian thực hiện: ngay trong năm 2024. Chủ thể: Trung tâm y tế huyện và trạm y tế xã.
Tổ chức các buổi tư vấn, truyền thông nâng cao kiến thức cho người bệnh và gia đình: Tập trung giải thích về bệnh lao, lợi ích của việc tuân thủ điều trị, tác hại của bỏ thuốc giữa chừng. Thời gian: định kỳ hàng quý. Chủ thể: cán bộ y tế xã phối hợp với các tổ chức cộng đồng.
Đảm bảo cung cấp thuốc điều trị đầy đủ, đúng quy định về số lượng và chất lượng: Kiểm soát chặt chẽ nguồn thuốc, tránh tình trạng thiếu thuốc hoặc cấp phát không đúng lịch trình. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Trung tâm y tế huyện, phòng dược.
Phối hợp với chính quyền địa phương và các đoàn thể tổ chức tuyên truyền phòng chống bệnh lao, giảm kỳ thị và phân biệt đối xử: Tăng cường nhận thức cộng đồng về bệnh lao, tạo môi trường hỗ trợ người bệnh. Thời gian: trong năm 2024. Chủ thể: Trung tâm y tế huyện, UBND xã, các tổ chức xã hội.
Khuyến khích người bệnh tuân thủ điều trị theo đúng phác đồ, không bỏ thuốc giữa chừng và tăng cường tự học hỏi kiến thức phòng chống lao qua các phương tiện truyền thông: Người bệnh cần chủ động trong việc chăm sóc sức khỏe bản thân và gia đình. Thời gian: liên tục. Chủ thể: người bệnh và gia đình.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cán bộ y tế và quản lý chương trình chống lao: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn về tuân thủ điều trị và các yếu tố ảnh hưởng, giúp xây dựng chính sách và kế hoạch can thiệp hiệu quả.
Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y tế công cộng, quản lý bệnh viện: Tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu kết hợp định lượng và định tính trong lĩnh vực bệnh truyền nhiễm.
Các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng tham gia phòng chống lao: Hiểu rõ các yếu tố xã hội ảnh hưởng đến tuân thủ điều trị, từ đó thiết kế các chương trình hỗ trợ phù hợp.
Người bệnh lao và gia đình: Nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của việc tuân thủ điều trị, giúp cải thiện kết quả điều trị và phòng ngừa lây lan trong cộng đồng.
Câu hỏi thường gặp
Tại sao tuân thủ điều trị lao lại quan trọng?
Tuân thủ điều trị giúp tiêu diệt vi khuẩn lao hoàn toàn, ngăn ngừa tái phát và kháng thuốc, từ đó giảm tỷ lệ tử vong và lây lan trong cộng đồng. Ví dụ, người bệnh bỏ thuốc giữa chừng có nguy cơ tái phát và lây nhiễm cao hơn.Những yếu tố nào ảnh hưởng đến việc tuân thủ điều trị của người bệnh lao?
Bao gồm trình độ học vấn, kiến thức về bệnh, sự giám sát của cán bộ y tế, hỗ trợ của người thân và cộng đồng, cũng như tác dụng phụ của thuốc. Nghiên cứu cho thấy người bệnh được giám sát và hỗ trợ thường tuân thủ tốt hơn.Làm thế nào để cán bộ y tế nâng cao tỷ lệ tuân thủ điều trị?
Cán bộ y tế cần tăng cường giám sát, tư vấn, cung cấp thông tin đầy đủ, đồng thời phối hợp với gia đình và cộng đồng để hỗ trợ người bệnh trong suốt quá trình điều trị.Tác dụng phụ của thuốc lao có ảnh hưởng đến tuân thủ điều trị không?
Có, tác dụng phụ như mệt mỏi, buồn nôn có thể khiến người bệnh bỏ thuốc. Do đó, cần tư vấn và hỗ trợ người bệnh để họ hiểu và vượt qua khó khăn này.Người bệnh lao nên làm gì để đảm bảo tuân thủ điều trị?
Người bệnh cần uống thuốc đúng liều, đều đặn, đúng cách, đủ thời gian theo phác đồ, đi khám và xét nghiệm định kỳ, đồng thời nhận sự hỗ trợ từ cán bộ y tế và người thân.
Kết luận
- Tỷ lệ tuân thủ điều trị lao tại huyện Chương Mỹ còn thấp, đặc biệt trong giai đoạn duy trì và toàn bộ quá trình điều trị chỉ đạt 29,6%.
- Trình độ học vấn, kiến thức về bệnh, sự giám sát của cán bộ y tế và hỗ trợ của người thân là những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến tuân thủ điều trị.
- Cần tăng cường giám sát, tư vấn, cung cấp thuốc đầy đủ và phối hợp tuyên truyền cộng đồng để nâng cao hiệu quả điều trị lao.
- Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý và cán bộ y tế trong việc xây dựng các giải pháp can thiệp phù hợp.
- Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các khuyến nghị đề xuất và đánh giá hiệu quả can thiệp trong thời gian tới.
Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả điều trị lao và bảo vệ sức khỏe cộng đồng!