Tổng quan nghiên cứu

Tăng huyết áp (THA) là bệnh mạn tính phổ biến nhất trên thế giới, ảnh hưởng lớn đến gánh nặng bệnh lý tim mạch và sức khỏe cộng đồng. Theo Tổ chức Y tế Thế giới, năm 2000, tỷ lệ người mắc THA là 26,4% và dự kiến tăng lên 29,2% vào năm 2025. Tại Việt Nam, tỷ lệ THA ở người trưởng thành đã tăng từ 1% năm 1960 lên khoảng 25,1% trong giai đoạn 2002-2008, tương đương khoảng 22 triệu người mắc bệnh. THA nếu không được điều trị đúng và đủ sẽ dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng như tai biến mạch máu não, suy tim, nhồi máu cơ tim, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và gây gánh nặng kinh tế cho gia đình và xã hội.

Mặc dù đã có nhiều tiến bộ trong điều trị, tỷ lệ tuân thủ điều trị THA, bao gồm cả dùng thuốc và thay đổi lối sống, vẫn còn thấp. Việc tuân thủ điều trị là yếu tố then chốt giúp kiểm soát huyết áp, giảm biến chứng và nâng cao chất lượng cuộc sống. Nghiên cứu được thực hiện tại xã Văn Môn, huyện Yên Phong, Bắc Ninh, nơi dự án phòng chống THA quốc gia từng triển khai và sau đó ngừng cấp phát thuốc miễn phí, nhằm đánh giá thực trạng tuân thủ điều trị và các yếu tố liên quan của bệnh nhân THA được quản lý tại trạm y tế xã.

Mục tiêu nghiên cứu là mô tả mức độ tuân thủ điều trị thuốc và thay đổi lối sống theo khuyến cáo của Bộ Y tế, xác định các yếu tố ảnh hưởng đến tuân thủ điều trị thuốc và thay đổi lối sống của bệnh nhân THA tại địa phương trong giai đoạn từ tháng 12/2012 đến tháng 5/2013. Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp cơ sở khoa học để nâng cao hiệu quả quản lý và điều trị THA tại cộng đồng, góp phần giảm gánh nặng bệnh tật và chi phí y tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình liên quan đến tuân thủ điều trị và các yếu tố ảnh hưởng trong quản lý bệnh mạn tính, đặc biệt là THA. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết Tuân thủ điều trị của WHO: Định nghĩa tuân thủ điều trị là sự đồng thuận của bệnh nhân với các chỉ dẫn y tế về dùng thuốc, thay đổi chế độ ăn uống và lối sống. Tuân thủ bao gồm cả điều trị thuốc và thay đổi lối sống như hạn chế muối, không hút thuốc, hạn chế rượu bia, tập thể dục đều đặn và theo dõi huyết áp.

  2. Mô hình các yếu tố ảnh hưởng đến tuân thủ điều trị: Bao gồm các yếu tố cá nhân (giới tính, trình độ học vấn, nhận thức về bệnh), yếu tố bệnh lý (mức độ THA, biến chứng), yếu tố môi trường (hỗ trợ gia đình, khả năng tiếp cận dịch vụ y tế, mối quan hệ bệnh nhân - cán bộ y tế) và kiến thức về bệnh và chế độ điều trị.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: tuân thủ điều trị thuốc, tuân thủ thay đổi lối sống (chế độ ăn, không hút thuốc, hạn chế rượu bia, tập thể dục, đo huyết áp), kiến thức về bệnh THA và chế độ điều trị, mức độ đạt huyết áp mục tiêu.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu mô tả cắt ngang có phân tích được tiến hành từ tháng 12/2012 đến tháng 5/2013 tại xã Văn Môn, huyện Yên Phong, Bắc Ninh. Đối tượng nghiên cứu là 221 bệnh nhân THA có trong danh sách quản lý tại trạm y tế xã, trong tổng số 295 bệnh nhân được quản lý. Tiêu chuẩn lựa chọn gồm bệnh nhân ≥18 tuổi, có đủ sức khỏe trả lời phỏng vấn và đồng ý tham gia.

Phương pháp chọn mẫu là chọn toàn bộ bệnh nhân đủ tiêu chuẩn trong danh sách quản lý. Số liệu được thu thập bằng phỏng vấn trực tiếp tại nhà bệnh nhân, kết hợp đo huyết áp và thu thập thông tin từ hồ sơ trạm y tế. Bộ câu hỏi được thiết kế dựa trên các tiêu chuẩn tuân thủ điều trị của Bộ Y tế và các nghiên cứu trước đó, bao gồm các mục về đặc điểm nhân khẩu học, tuân thủ điều trị thuốc, tuân thủ thay đổi lối sống, kiến thức về bệnh và chế độ điều trị, cũng như các yếu tố liên quan khác.

Phân tích số liệu sử dụng phần mềm SPSS 16 với các phương pháp thống kê mô tả, kiểm định khi bình phương và hồi quy logistics đa biến để xác định các yếu tố liên quan đến tuân thủ điều trị. Cỡ mẫu được tính toán dựa trên tỷ lệ tuân thủ điều trị thuốc ước tính là 37,5%, với sai số 7% và mức ý nghĩa 0,05.

Nghiên cứu tuân thủ các quy định đạo đức, đảm bảo sự đồng thuận tự nguyện của bệnh nhân, bảo mật thông tin và được Hội đồng đạo đức Trường Đại học Y tế Công cộng phê duyệt.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ tuân thủ điều trị thuốc: 76,2% bệnh nhân tuân thủ điều trị thuốc hạ huyết áp theo chỉ dẫn. Trong số 221 bệnh nhân, 151 người đang điều trị thuốc, trong đó đa số điều trị tại cơ sở y tế (135 người), số còn lại tự điều trị tại nhà.

  2. Tỷ lệ tuân thủ thay đổi lối sống: Chỉ 24,0% bệnh nhân thực hiện đầy đủ các biện pháp thay đổi lối sống theo khuyến cáo, bao gồm hạn chế muối, không hút thuốc, hạn chế rượu bia, tập thể dục đều đặn và đo huyết áp định kỳ.

  3. Tỷ lệ tuân thủ điều trị chung (thuốc và lối sống): Chỉ 14,5% bệnh nhân tuân thủ đầy đủ cả hai loại điều trị.

  4. Kiến thức về bệnh và chế độ điều trị: 24,9% bệnh nhân có kiến thức đạt về bệnh THA và chế độ điều trị.

  5. Các yếu tố liên quan đến tuân thủ điều trị: Phân tích hồi quy đa biến cho thấy giới tính (nữ có xu hướng tuân thủ cao hơn), trình độ học vấn, hoàn cảnh sống, mức độ THA, biến chứng của THA và kiến thức về bệnh và chế độ điều trị là các yếu tố có liên quan có ý nghĩa thống kê đến tuân thủ điều trị thuốc và thay đổi lối sống.

  6. Mối liên quan giữa tuân thủ điều trị và đạt huyết áp mục tiêu: Bệnh nhân tuân thủ điều trị thuốc và thay đổi lối sống có tỷ lệ đạt huyết áp mục tiêu cao hơn đáng kể so với nhóm không tuân thủ.

Thảo luận kết quả

Tỷ lệ tuân thủ điều trị thuốc 76,2% tại xã Văn Môn cao hơn nhiều so với một số nghiên cứu trong nước và quốc tế, phản ánh hiệu quả của công tác quản lý và tư vấn tại trạm y tế trước đây. Tuy nhiên, tỷ lệ tuân thủ thay đổi lối sống và tuân thủ chung còn thấp, chỉ lần lượt 24,0% và 14,5%, cho thấy bệnh nhân chưa nhận thức đầy đủ về vai trò của các biện pháp không dùng thuốc trong kiểm soát THA.

Kiến thức về bệnh và chế độ điều trị thấp (24,9%) là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến việc tuân thủ chưa cao. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu trước đây cho thấy kiến thức tốt giúp tăng khả năng tuân thủ điều trị. Giới tính và trình độ học vấn cũng ảnh hưởng rõ rệt đến tuân thủ, trong đó nữ giới và người có trình độ học vấn cao hơn có xu hướng tuân thủ tốt hơn.

Mối liên quan giữa tuân thủ điều trị và đạt huyết áp mục tiêu khẳng định tầm quan trọng của việc duy trì tuân thủ lâu dài để kiểm soát bệnh hiệu quả, giảm biến chứng và nâng cao chất lượng cuộc sống. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ tuân thủ thuốc, thay đổi lối sống và đạt huyết áp mục tiêu có thể minh họa rõ nét mối quan hệ này.

Kết quả cũng cho thấy sự cần thiết của việc duy trì và nâng cao công tác giáo dục sức khỏe, tư vấn và hỗ trợ bệnh nhân tại cộng đồng, đặc biệt sau khi dự án phòng chống THA quốc gia ngừng cấp phát thuốc miễn phí. Việc hỗ trợ từ gia đình, xã hội và cán bộ y tế đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao tuân thủ điều trị.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tư vấn, giáo dục sức khỏe tại trạm y tế: Cán bộ y tế cần phối hợp khám, điều trị và tư vấn, truyền thông về bệnh THA, giúp bệnh nhân hiểu rõ về bệnh và tầm quan trọng của tuân thủ điều trị thuốc và thay đổi lối sống. Mục tiêu nâng tỷ lệ kiến thức đạt lên trên 50% trong vòng 12 tháng.

  2. Khuyến khích bệnh nhân khám sức khỏe định kỳ: Tuyên truyền và vận động người dân đi khám sàng lọc THA định kỳ, đặc biệt nhóm nguy cơ cao, nhằm phát hiện sớm và điều trị kịp thời. Mục tiêu tăng tỷ lệ khám định kỳ lên 70% trong 1 năm.

  3. Hỗ trợ bệnh nhân có hoàn cảnh khó khăn: Các tổ chức xã hội, đoàn thể cần quan tâm, hỗ trợ bệnh nhân sống một mình hoặc có điều kiện kinh tế hạn chế để họ có điều kiện tiếp cận dịch vụ y tế và tuân thủ điều trị tốt hơn. Thực hiện các chương trình hỗ trợ thuốc và chăm sóc tại cộng đồng trong vòng 2 năm.

  4. Duy trì và phát triển mô hình quản lý THA tại tuyến cơ sở: Trạm y tế xã Văn Môn cần duy trì công tác khám, phát hiện, điều trị kết hợp tư vấn, truyền thông sau khi dự án quốc gia ngừng triển khai, đảm bảo bệnh nhân được theo dõi và hỗ trợ liên tục. Mục tiêu duy trì tỷ lệ tuân thủ thuốc trên 75% và tuân thủ lối sống trên 30% trong 2 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ y tế tuyến cơ sở: Nghiên cứu cung cấp thông tin thực tiễn về tuân thủ điều trị THA tại cộng đồng, giúp cải thiện công tác quản lý, tư vấn và chăm sóc bệnh nhân.

  2. Nhà quản lý y tế và hoạch định chính sách: Kết quả nghiên cứu hỗ trợ xây dựng các chương trình phòng chống THA hiệu quả, đặc biệt tại vùng nông thôn, góp phần giảm gánh nặng bệnh tật và chi phí y tế.

  3. Nhà nghiên cứu và học viên y tế công cộng: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, đánh giá tuân thủ điều trị và các yếu tố liên quan trong bệnh mạn tính.

  4. Bệnh nhân THA và gia đình: Giúp nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của việc tuân thủ điều trị thuốc và thay đổi lối sống, từ đó cải thiện kết quả điều trị và chất lượng cuộc sống.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao tuân thủ điều trị tăng huyết áp lại quan trọng?
    Tuân thủ điều trị giúp kiểm soát huyết áp ổn định, giảm nguy cơ biến chứng như đột quỵ, nhồi máu cơ tim và suy tim. Nghiên cứu cho thấy bệnh nhân tuân thủ điều trị có tỷ lệ đạt huyết áp mục tiêu cao hơn đáng kể.

  2. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến tuân thủ điều trị?
    Giới tính, trình độ học vấn, kiến thức về bệnh, hoàn cảnh sống, mức độ THA và biến chứng là những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến tuân thủ điều trị thuốc và thay đổi lối sống.

  3. Làm thế nào để đánh giá tuân thủ điều trị?
    Nghiên cứu sử dụng thang đo tự báo cáo gồm 8 mục cho tuân thủ thuốc và bộ câu hỏi đánh giá tuân thủ thay đổi lối sống theo khuyến cáo của Bộ Y tế trong vòng 1 tuần trước phỏng vấn.

  4. Tỷ lệ tuân thủ điều trị tại xã Văn Môn như thế nào?
    Tỷ lệ tuân thủ thuốc là 76,2%, tuân thủ thay đổi lối sống 24,0%, và tuân thủ chung chỉ 14,5%, cho thấy cần tăng cường giáo dục và hỗ trợ bệnh nhân.

  5. Các biện pháp nào giúp nâng cao tuân thủ điều trị?
    Tăng cường tư vấn, giáo dục sức khỏe, hỗ trợ bệnh nhân khó khăn, khuyến khích khám định kỳ và duy trì mô hình quản lý bệnh tại tuyến cơ sở là các giải pháp hiệu quả.

Kết luận

  • Tỷ lệ tuân thủ điều trị thuốc của bệnh nhân THA tại xã Văn Môn đạt 76,2%, trong khi tuân thủ thay đổi lối sống chỉ đạt 24,0%, tuân thủ chung là 14,5%.
  • Kiến thức về bệnh và chế độ điều trị thấp (24,9%) là nguyên nhân chính ảnh hưởng đến tuân thủ điều trị.
  • Các yếu tố như giới tính, trình độ học vấn, hoàn cảnh sống, mức độ THA và biến chứng có liên quan đến tuân thủ điều trị.
  • Tuân thủ điều trị có mối liên quan chặt chẽ với việc đạt huyết áp mục tiêu, góp phần giảm biến chứng và nâng cao chất lượng cuộc sống.
  • Cần triển khai các giải pháp đồng bộ về tư vấn, giáo dục, hỗ trợ bệnh nhân và duy trì mô hình quản lý tại tuyến cơ sở để nâng cao hiệu quả điều trị THA trong cộng đồng.

Luận văn này cung cấp cơ sở khoa học quan trọng cho các hoạt động phòng chống và quản lý tăng huyết áp tại cộng đồng, đặc biệt ở vùng nông thôn. Các nhà quản lý, cán bộ y tế và cộng đồng được khuyến khích áp dụng các khuyến nghị nhằm cải thiện sức khỏe người bệnh và giảm gánh nặng bệnh tật.