Luận án tiến sĩ: Nghiên cứu tri nhận về ẩn dụ dựa trên các giác quan trong tiếng Anh và tiếng Việt

• Tác giả: Trần Thị Thùy Oanh
• Người hướng dẫn: Trần Quang Hải
• Trường học: The University of Danang
• Chuyên ngành: English Linguistics
• Đề tài: A Cognitive Study of Metaphors Based on Human Senses in English and Vietnamese
• Loại tài liệu: Doctoral thesis
• Năm xuất bản: 2018
• Địa điểm: Danang

• STATEMENT OF AUTHORSHIP
• ABSTRACT
• LIST OF ABBREVIATIONS
• TABLE OF CONTENTS
• 1. CHƯƠNG 1: INTRODUCTION
• 1.1. Aims of the Study
• 1.2. Objectives of the Study
• 1.3. Research Questions
• 1.4. Scope of the Study
• 1.5. Significance of the Study
• 1.6. Organization of the Study
• 2. CHƯƠNG 2: LITERATURE REVIEW
• 2.1. The concepts of Cognitive Linguistics
• 2.2. Main tenets in Cognitive Linguistics
• 2.3. The views of Conceptual Metaphor
• 2.4. The concepts of human senses
• 2.5. Metaphor in literature
• 2.6. The typical related works in English
• 2.6.1. The work of Lakoff and Johnson
• 2.6.2. The work of Sweetser
• 2.6.3. The work of Ibarretxe-Antuñano
• 2.6.4. The work of Kövecses
• 2.7. The typical related works in Vietnamese
• 2.8. Data collection and analysis
• 2.9. Methods of the Study
• 2.9.1. Analytic and synthetic methods
• 2.9.2. Qualitative and quantitative methods
• 2.9.3. Comparative and contrastive methods
• 2.9.4. Deductive and inductive methods
• 3. CHƯƠNG 3: RESEARCH METHODOLOGY
• 4. CHƯƠNG 4: CONCEPTUAL METAPHORS BASED ON HUMAN SENSES IN ENGLISH
• 4.1. Conceptual metaphors based on vision
• 4.1.1. AN INTELLECTUAL ACTIVITY IS VISION
• 4.1.2. HUMAN EMOTION IS VISION
• 4.1.3. MEETING IS VISION
• 4.1.4. JUDGMENT IS VISION
• 4.2. Conceptual metaphors based on hearing
• 4.2.1. AN INTELLECTUAL ACTIVITY IS HEARING
• 4.2.2. GETTING INFORMATION IS HEARING
• 4.2.3. HUMAN EMOTION IS HEARING
• 4.3. Conceptual metaphors based on touch
• 4.3.1. AN INTELLECTUAL ACTIVITY IS TOUCH
• 4.3.2. HUMAN EMOTION IS TOUCH
• 4.4. Conceptual metaphors based on smell
• 4.4.1. AN INTELLECTUAL ACTIVITY IS SMELL
• 4.4.2. INTEREST IS SMELL
• 4.4.3. EXPERIENCE IS SMELL
• 4.5. Conceptual metaphors based on taste
• 4.5.1. LANGUAGE IS TASTE
• 4.5.2. EXPERIENCE IS TASTE
• 5. CHƯƠNG 5: CONCEPTUAL METAPHORS BASED ON HUMAN SENSES IN VIETNAMESE
• 5.1. Conceptual metaphors based on vision
• 5.1.1. AN INTELLECTUAL ACTIVITY IS VISION
• 5.1.2. HUMAN EMOTION IS VISION
• 5.1.3. MEETING IS VISION
• 5.1.4. JUDGMENT IS VISION
• 5.2. Conceptual metaphors based on hearing
• 5.2.1. AN INTELLECTUAL ACTIVITY IS HEARING
• 5.2.2. GETTING INFORMATION IS HEARING
• 5.2.3. HUMAN EMOTION IS HEARING
• 5.3. Conceptual metaphors based on touch
• 5.3.1. AN INTELLECTUAL ACTIVITY IS TOUCH
• 5.3.2. HUMAN EMOTION IS TOUCH
• 5.4. Conceptual metaphors based on smell
• 5.4.1. AN INTELLECTUAL ACTIVITY IS SMELL
• 5.4.2. EXPERIENCE IS SMELL
• 5.4.3. HUMAN EMOTION IS SMELL
• 5.4.4. JUDGMENT IS SMELL
• 5.5. Conceptual metaphors based on taste
• 5.5.1. LANGUAGE IS TASTE
• 5.5.2. EXPERIENCE IS TASTE
• 5.5.3. HUMAN EMOTION IS TASTE
• 5.5.4. THING IS TASTE
• 5.5.5. HUMAN IS TASTE
• 6. CHƯƠNG 6: A CROSS-LINGUISTIC ANALYSIS
• 6.1. Comparison and contrast between conceptual metaphors based on human senses in English and Vietnamese
• 6.2. “Cross-expressions” between human senses
• 6.3. Source domains sharing target domains
• 6.3.1. Vision, Hearing, Touch, Smell - An Intellectual Activity
• 6.3.2. Vision, Hearing, Touch, Smell, Taste - Human Emotion
• 6.3.3. Vision, Hearing - Judgment
• 6.4. Implications from the results
• 6.5. Limitations of the study and suggestions for further research
• SOURCES OF DATA

I. Tri nhận ẩn dụ và giác quan trong ngôn ngữ học

Tri nhận ẩn dụ là một khái niệm trung tâm trong ngôn ngữ học tri nhận, nơi mà các ẩn dụ không chỉ là công cụ tu từ mà còn là phương tiện để hiểu và diễn đạt các khái niệm trừu tượng thông qua các trải nghiệm cụ thể. Giác quan đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành các ẩn dụ này, vì chúng là cầu nối giữa thế giới vật chất và tư duy trừu tượng. Nghiên cứu này tập trung vào việc phân tích các ẩn dụ dựa trên giác quan trong tiếng Anh và tiếng Việt, nhằm làm rõ cách thức mà các ngôn ngữ này sử dụng các giác quan để biểu đạt ý nghĩa.

1.1. Khái niệm tri nhận ẩn dụ

Tri nhận ẩn dụ được định nghĩa là quá trình hiểu một miền khái niệm thông qua một miền khái niệm khác. Theo Lakoff và Johnson (1980), hệ thống khái niệm của con người mang tính ẩn dụ sâu sắc, và các ẩn dụ này không chỉ xuất hiện trong ngôn ngữ mà còn trong tư duy và hành động hàng ngày. Ví dụ, ẩn dụ 'THỜI GIAN LÀ TIỀN BẠC' cho thấy cách chúng ta hiểu thời gian thông qua khái niệm tiền bạc.

1.2. Vai trò của giác quan trong ẩn dụ

Giác quan là nguồn gốc của nhiều ẩn dụ, vì chúng cung cấp các trải nghiệm cụ thể để hiểu các khái niệm trừu tượng. Ví dụ, ẩn dụ 'HIỂU BIẾT LÀ NHÌN THẤY' sử dụng thị giác để diễn đạt khái niệm hiểu biết. Nghiên cứu này tập trung vào năm giác quan cơ bản: thị giác, thính giác, xúc giác, khứu giác, và vị giác, để phân tích cách chúng được sử dụng trong tiếng Anh và tiếng Việt.

II. Phương pháp nghiên cứu và phân tích

Nghiên cứu sử dụng các phương pháp mô tả, phân tích, tổng hợp, định tính, định lượng, so sánh, đối chiếu, diễn dịch, và quy nạp để phân tích các ẩn dụ dựa trên giác quan trong tiếng Anh và tiếng Việt. Dữ liệu được thu thập từ các tiểu thuyết và truyện ngắn xuất bản từ năm 2000 đến nay, tập trung vào các từ ngữ liên quan đến giác quan.

2.1. Thu thập và phân tích dữ liệu

Dữ liệu được thu thập từ các nguồn văn học tiếng Anh và tiếng Việt, tập trung vào các từ ngữ liên quan đến thị giác, thính giác, xúc giác, khứu giác, và vị giác. Các phương pháp định tính và định lượng được sử dụng để phân tích các ẩn dụ và so sánh sự tương đồng và khác biệt giữa hai ngôn ngữ.

2.2. So sánh và đối chiếu

Nghiên cứu so sánh và đối chiếu các ẩn dụ dựa trên giác quan trong tiếng Anh và tiếng Việt, nhằm xác định các điểm tương đồng và khác biệt. Ví dụ, ẩn dụ 'HIỂU BIẾT LÀ NHÌN THẤY' xuất hiện trong cả hai ngôn ngữ, nhưng cách diễn đạt có thể khác nhau.

III. Kết quả và ứng dụng thực tiễn

Nghiên cứu đã xác định được 19 ẩn dụ khái niệm dựa trên năm giác quan cơ bản trong tiếng Anh và tiếng Việt. Các kết quả này không chỉ bổ sung thêm bằng chứng cho lý thuyết ẩn dụ trong ngôn ngữ học tri nhận mà còn có giá trị thực tiễn trong việc giảng dạy, học tập và dịch thuật.

3.1. Các ẩn dụ khái niệm được xác định

Nghiên cứu đã xác định các ẩn dụ khái niệm như 'HIỂU BIẾT LÀ NHÌN THẤY', 'CẢM XÚC LÀ NGHE THẤY', và 'TRẢI NGHIỆM LÀ NẾM THỬ'. Các ẩn dụ này được phân tích dựa trên các miền nguồn và miền đích, làm rõ cách thức mà các giác quan được sử dụng để diễn đạt các khái niệm trừu tượng.

3.2. Ứng dụng trong giảng dạy và dịch thuật

Kết quả nghiên cứu có giá trị thực tiễn trong việc giảng dạy và dịch thuật tiếng Anh và tiếng Việt. Ví dụ, việc hiểu rõ các ẩn dụ dựa trên giác quan có thể giúp người học tránh được các hiểu lầm trong quá trình sử dụng ngôn ngữ.