Luận án tiến sĩ ngôn ngữ học: Nghiên cứu sự tiếp nhận và biểu đạt hành động cầu khiến của trẻ thiểu năng ngôn ngữ 3-6 tuổi

• Tác giả: Lê Thị Tố Uyên
• Người hướng dẫn: PGS. TS Đào Thanh Lan
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội - Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn
• Chuyên ngành: Ngôn ngữ học
• Đề tài: Nghiên cứu sự tiếp nhận và biểu đạt hành động cầu khiến của trẻ thiểu năng ngôn ngữ (3-6 tuổi)
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. MỞ ĐẦU
• 1.1. Tính cấp thiết của đề tài
• 1.2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 1.3. Mục đích và nhiệm vụ của luận án
• 1.4. Phương pháp nghiên cứu và tư liệu nghiên cứu
• 1.5. Ý nghĩa của luận án
• 1.6. Bố cục của luận án
• 2. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ VÀ CƠ SỞ LÍ THUYẾT CỦA ĐỀ TÀI
• 2.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề
• 2.2. Nghiên cứu trên thế giới về sự tiếp nhận, biểu đạt lời nói, hành động ngôn từ và hành động cầu khiến
• 2.3. Nghiên cứu ở Việt Nam về ngôn ngữ, hành động ngôn từ và hành động cầu khiến của trẻ em
• 2.4. Cơ sở lí thuyết của đề tài
• 2.5. Lí thuyết hội thoại và hành động ngôn từ
• 2.6. Hành động cầu khiến tiếng Việt
• 2.7. Sự thụ đắc ngôn ngữ thứ nhất của trẻ em và trẻ thiểu năng ngôn ngữ
• 3. SỰ TIẾP NHẬN HÀNH ĐỘNG CẦU KHIẾN CỦA TRẺ THIỂU NĂNG NGÔN NGỮ (3-6 TUỔI)
• 3.1. Sự tiếp nhận hành động cầu khiến trực tiếp
• 3.2. Sự tiếp nhận hành động cầu khiến trực tiếp thông qua tương tác với giáo viên
• 3.3. Sự tiếp nhận hành động cầu khiến trực tiếp thông qua tương tác với trẻ khác
• 3.4. Sự tiếp nhận hành động cầu khiến gián tiếp
• 3.5. Hành động trần thuật – cầu khiến
• 3.6. Hành động hỏi – cầu khiến
• 3.7. Mức độ ảnh hưởng của các khiếm khuyết tới khả năng tiếp nhận hành động cầu khiến của trẻ thiểu năng ngôn ngữ
• 3.7.1. Đối với trẻ khiếm thính
• 3.7.2. Đối với trẻ bị khe hở môi, vòm miệng
• 3.8. Phát triển sự tiếp nhận hành động cầu khiến cho trẻ thiểu năng ngôn ngữ
• 3.9. Ý kiến giáo viên về biện pháp trợ giúp phát triển sự tiếp nhận hành động cầu khiến cho trẻ thiểu năng ngôn ngữ
• 3.10. Biện pháp phát triển sự tiếp nhận hành động cầu khiến cho trẻ thiểu năng ngôn ngữ
• 3.11. Thực nghiệm một số biện pháp phát triển sự tiếp nhận hành động cầu khiến của trẻ thiểu năng ngôn ngữ
• 4. SỰ BIỂU ĐẠT HÀNH ĐỘNG CẦU KHIẾN CỦA TRẺ THIỂU NĂNG NGÔN NGỮ (3-6 TUỔI)
• 4.1. Sự biểu đạt hành động cầu khiến trực tiếp
• 4.2. Số lượng phát ngôn biểu đạt hành động cầu khiến trực tiếp
• 4.3. Phương thức biểu đạt hành động cầu khiến trực tiếp
• 4.4. Sự biểu đạt hành động cầu khiến gián tiếp
• 4.5. Số lượng phát ngôn biểu đạt hành động cầu khiến gián tiếp
• 4.6. Phương thức thực hiện hành động cầu khiến gián tiếp
• 4.7. So sánh khả năng tiếp nhận và biểu đạt hành động cầu khiến của trẻ
• 4.8. Mức độ ảnh hưởng của các khiếm khuyết tới khả năng biểu đạt hành động cầu khiến của trẻ thiểu năng ngôn ngữ
• 4.8.1. Đối với trẻ khiếm thính
• 4.8.2. Đối với trẻ bị khe hở môi, vòm miệng
• 4.9. Phát triển sự biểu đạt hành động cầu khiến cho trẻ thiểu năng ngôn ngữ
• 4.10. Ý kiến giáo viên về biện pháp trợ giúp phát triển sự biểu đạt hành động cầu khiến cho trẻ thiểu năng ngôn ngữ
• 4.11. Biện pháp phát triển sự biểu đạt hành động cầu khiến cho trẻ thiểu năng ngôn ngữ
• 4.12. Thực nghiệm một số biện pháp phát triển sự biểu đạt hành động cầu khiến của trẻ thiểu năng ngôn ngữ
• DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Nghiên cứu tiếp nhận hành động cầu khiến ở trẻ thiểu năng ngôn ngữ 3 6 tuổi

Nghiên cứu tiếp nhận hành động cầu khiến (HĐCK) ở trẻ thiểu năng ngôn ngữ (TNNN) 3-6 tuổi tập trung vào khả năng hiểu và phản ứng của trẻ với các yêu cầu, mệnh lệnh từ giáo viên và bạn bè. Trẻ TNNN gặp khó khăn trong việc tiếp nhận HĐCK do hạn chế về khả năng nghe hoặc biểu đạt ngôn ngữ. Nghiên cứu chỉ ra rằng trẻ khiếm thính (KT) và trẻ bị khe hở môi, vòm miệng (KHMV) có mức độ tiếp nhận khác nhau, phụ thuộc vào mức độ khiếm khuyết. Các biện pháp trợ giúp như sử dụng ngôn ngữ ký hiệu, hình ảnh minh họa được đề xuất để cải thiện khả năng tiếp nhận HĐCK của trẻ.

1.1. Tiếp nhận HĐCK trực tiếp

Trẻ TNNN tiếp nhận HĐCK trực tiếp thông qua tương tác với giáo viên và bạn bè. Nghiên cứu cho thấy trẻ KT phụ thuộc nhiều vào cử chỉ và ngôn ngữ ký hiệu, trong khi trẻ KHMV gặp khó khăn trong việc hiểu các yêu cầu phức tạp. Các biện pháp như lặp lại câu hỏi, sử dụng câu ngắn gọn giúp trẻ tiếp nhận tốt hơn.

1.2. Tiếp nhận HĐCK gián tiếp

HĐCK gián tiếp thông qua hành động trần thuật hoặc hỏi đòi hỏi trẻ phải hiểu được ý nghĩa ẩn sau câu nói. Trẻ TNNN thường gặp khó khăn trong việc nhận biết và phản ứng với các HĐCK gián tiếp do hạn chế về khả năng suy luận và ngôn ngữ.

II. Biểu đạt hành động cầu khiến ở trẻ thiểu năng ngôn ngữ 3 6 tuổi

Biểu đạt hành động cầu khiến ở trẻ TNNN 3-6 tuổi tập trung vào cách trẻ sử dụng ngôn ngữ để yêu cầu, đề nghị hoặc ra lệnh. Trẻ TNNN thường sử dụng câu ngắn, đơn giản và phụ thuộc vào cử chỉ để bổ sung ý nghĩa. Nghiên cứu chỉ ra rằng trẻ KT sử dụng ngôn ngữ ký hiệu nhiều hơn, trong khi trẻ KHMV gặp khó khăn trong việc phát âm và cấu trúc câu. Các biện pháp như luyện tập phát âm, sử dụng hình ảnh hỗ trợ được đề xuất để cải thiện khả năng biểu đạt HĐCK của trẻ.

2.1. Biểu đạt HĐCK trực tiếp

Trẻ TNNN biểu đạt HĐCK trực tiếp thông qua các câu mệnh lệnh hoặc yêu cầu đơn giản. Nghiên cứu cho thấy trẻ KT thường sử dụng ngôn ngữ ký hiệu, trong khi trẻ KHMV gặp khó khăn trong việc diễn đạt ý muốn một cách rõ ràng.

2.2. Biểu đạt HĐCK gián tiếp

HĐCK gián tiếp được trẻ TNNN biểu đạt thông qua các câu hỏi hoặc trần thuật. Tuy nhiên, trẻ thường gặp khó khăn trong việc sử dụng các biểu thức ngôn ngữ phức tạp, dẫn đến hiểu lầm trong giao tiếp.

III. Phát triển ngôn ngữ và can thiệp cho trẻ thiểu năng ngôn ngữ

Phát triển ngôn ngữ và can thiệp cho trẻ TNNN 3-6 tuổi là một phần quan trọng trong nghiên cứu. Các biện pháp như sử dụng ngôn ngữ ký hiệu, hình ảnh minh họa, và luyện tập phát âm được đề xuất để hỗ trợ trẻ trong việc tiếp nhận và biểu đạt HĐCK. Nghiên cứu cũng nhấn mạnh vai trò của giáo viên và gia đình trong việc tạo môi trường giao tiếp tích cực, giúp trẻ hòa nhập và phát triển ngôn ngữ một cách toàn diện.

3.1. Biện pháp trợ giúp từ giáo viên

Giáo viên đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ trẻ TNNN phát triển ngôn ngữ. Các biện pháp như sử dụng câu ngắn gọn, lặp lại yêu cầu, và kết hợp cử chỉ giúp trẻ tiếp nhận và biểu đạt HĐCK hiệu quả hơn.

3.2. Thực nghiệm các biện pháp can thiệp

Các biện pháp can thiệp được thực nghiệm trong môi trường giáo dục cho thấy hiệu quả tích cực trong việc cải thiện khả năng ngôn ngữ của trẻ TNNN. Kết quả nghiên cứu khẳng định tầm quan trọng của việc áp dụng các phương pháp giáo dục phù hợp với đặc điểm của từng nhóm trẻ.