Tổng quan nghiên cứu

Phật giáo (PG) là một trong những tôn giáo lâu đời và có ảnh hưởng sâu rộng tại Việt Nam, đặc biệt là ở tỉnh Khánh Hòa (KH) – một vùng đất có vị trí địa lý chiến lược và đa dạng về văn hóa, dân tộc. Với diện tích khoảng 5.197 km² và dân số hơn 1 triệu người, KH là nơi sinh sống của 36 dân tộc, trong đó dân tộc Kinh chiếm 94,1% và các dân tộc thiểu số như Raglai, Cơ-ho, Ê-đê chiếm tỷ lệ nhỏ hơn. PG tại KH phát triển mạnh mẽ, chiếm khoảng 17% dân số tỉnh và 59% tín đồ tôn giáo toàn tỉnh, với hơn 400 cơ sở tự viện và gần 1.200 Tăng Ni. Giai đoạn 1930-1975 là thời kỳ chuyển mình quan trọng của PGKH, đánh dấu sự phục hồi và phát triển sau nhiều năm suy thoái, đồng thời thể hiện vai trò tích cực trong đời sống xã hội và phong trào yêu nước.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung làm rõ quá trình du nhập, phát triển, đặc điểm và vai trò của PGKH trong giai đoạn 1930-1975, đồng thời đánh giá ý nghĩa của những đóng góp này đối với PG Việt Nam và xã hội hiện nay. Phạm vi nghiên cứu bao gồm toàn bộ các cơ sở PG trên địa bàn tỉnh KH trong khoảng thời gian từ năm 1930 đến 1975, với trọng tâm phân tích các hoạt động tôn giáo, văn hóa, giáo dục và xã hội của PG. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa tôn giáo, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách phát triển PG và quản lý tôn giáo tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử-logic để phân tích sự phát triển của PGKH trong bối cảnh lịch sử xã hội. Lý thuyết thực thể tôn giáo được sử dụng để làm rõ ba khía cạnh chính: niềm tin tôn giáo, thực hành tôn giáo và cộng đồng tôn giáo. Bên cạnh đó, lý thuyết cấu trúc chức năng giúp nhận diện các chức năng xã hội của PG trong việc duy trì niềm tin, tổ chức thực hành và xây dựng cộng đồng tín đồ. Các khái niệm chính bao gồm: chấn hưng Phật giáo, truyền giáo, nghi lễ Phật giáo, giáo dục Phật giáo và vai trò xã hội của tôn giáo.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tiếp cận sử học kết hợp đa ngành, bao gồm dân tộc học, tôn giáo học, xã hội học và văn hóa học nhằm đảm bảo tính khách quan và toàn diện. Nguồn dữ liệu chính gồm tư liệu thư tịch, ấn phẩm lịch sử, hiện vật như tượng Phật, văn bia, câu đối, liễn thờ, bản sắc phong, bài minh, bài ký trên chuông đại hồng chung tại các chùa trên địa bàn tỉnh KH. Ngoài ra, dữ liệu sơ cấp được thu thập qua phỏng vấn sâu các vị lãnh đạo PG, cao tăng lớn tuổi và phật tử cao niên, cùng với phương pháp điền dã khảo cứu tại các tự viện.

Cỡ mẫu phỏng vấn gồm khoảng 15-20 nhân vật chủ chốt, được chọn theo phương pháp chọn mẫu phi xác suất có chủ đích nhằm đảm bảo thu thập thông tin chuyên sâu. Phân tích dữ liệu được thực hiện theo phương pháp phân tích nội dung và tổng hợp, đối chiếu các nguồn tư liệu để xác thực thông tin. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2018 đến 2020, bao gồm giai đoạn thu thập tư liệu, phỏng vấn, phân tích và hoàn thiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Phát triển cơ sở thờ tự và tăng số lượng Tăng Ni: Trong giai đoạn 1930-1945, PGKH xây dựng thêm 26 ngôi chùa mới, chiếm 6,3% tổng số 409 chùa hiện có. Từ 1930 đến 1975, có khoảng 193 ngôi chùa được xây dựng, chiếm 47,1% tổng số chùa hiện tại. Số lượng Tăng Ni cũng tăng đáng kể, với hơn 1.195 Tăng Ni và 241 chức sắc vào năm 2019.

  2. Hoạt động nghi lễ và giáo dục Phật giáo: Giai đoạn này tổ chức được 4 giới đàn lớn, thu hút tu sĩ từ các tỉnh lân cận như Bình Định, Phú Yên, Ninh Thuận. Hình thức giáo dục chủ yếu là gia giáo và lớp tùng hạ, đào tạo nhiều thế hệ tăng tài có đóng góp lớn cho phong trào chấn hưng PG. Các nghi lễ cầu an, cầu siêu được tổ chức thường xuyên, đáp ứng nhu cầu tâm linh của tín đồ.

  3. Vai trò xã hội và phong trào yêu nước: PGKH không chỉ là chỗ dựa tinh thần mà còn là trung tâm hoạt động cách mạng trong các cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ. Nhiều chùa trở thành căn cứ cách mạng, nơi nuôi giấu cán bộ, dự trữ lương thực. Hàng chục vị tăng ni và phật tử đã trực tiếp tham gia kháng chiến, nhiều người hy sinh vì sự nghiệp giải phóng dân tộc.

  4. Đặc điểm văn hóa và truyền thống: PGKH mang đậm sắc thái miền Trung, chịu ảnh hưởng nghi lễ, kiến trúc cung đình Huế. PG chủ yếu thuộc dòng thiền Lâm Tế, phát triển trong cộng đồng người Kinh, ít lan rộng trong dân tộc thiểu số do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan. Văn học dân gian PG phát triển mạnh, góp phần làm phong phú đời sống văn hóa địa phương.

Thảo luận kết quả

Sự phát triển mạnh mẽ của PGKH trong giai đoạn 1930-1975 phản ánh sự phục hồi sau thời kỳ suy thoái dưới triều Nguyễn và ách đô hộ thực dân Pháp. Việc xây dựng nhiều cơ sở thờ tự mới và tổ chức các giới đàn lớn cho thấy sự tăng trưởng về số lượng và chất lượng tu sĩ, đồng thời khẳng định vai trò trung tâm của PG trong đời sống tinh thần cộng đồng. Các nghi lễ cầu an, cầu siêu không chỉ là hoạt động tôn giáo mà còn là phương tiện gắn kết xã hội, giúp người dân vượt qua khó khăn trong bối cảnh chiến tranh và bất ổn.

Vai trò tích cực của PGKH trong phong trào yêu nước và kháng chiến là minh chứng cho mối quan hệ mật thiết giữa tôn giáo và dân tộc. So với các nghiên cứu trước đây về PG Việt Nam, luận văn làm rõ hơn vai trò cụ thể của PGKH trong các hoạt động cách mạng và xã hội, đồng thời chỉ ra những đặc thù vùng miền trong sinh hoạt tôn giáo và văn hóa. Việc PGKH chủ yếu phát triển trong cộng đồng người Kinh và hạn chế ở dân tộc thiểu số cũng phù hợp với các báo cáo ngành về phân bố tín đồ tôn giáo tại địa phương.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ số lượng chùa xây dựng theo từng giai đoạn, bảng thống kê số lượng Tăng Ni và chức sắc qua các năm, cùng sơ đồ mạng lưới các cơ sở hoạt động cách mạng liên quan đến PGKH. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét sự phát triển và vai trò xã hội của PGKH trong giai đoạn nghiên cứu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bảo tồn và phát huy giá trị di sản PGKH: Đề nghị các cơ quan chức năng phối hợp với Giáo hội Phật giáo tỉnh xây dựng chương trình bảo tồn các di tích, chùa cổ và các giá trị văn hóa truyền thống, nhằm giữ gìn bản sắc PGKH. Thời gian thực hiện trong 3-5 năm, chủ thể là Sở Văn hóa – Thể thao và Giáo hội Phật giáo tỉnh.

  2. Phát triển hoạt động giáo dục và đào tạo Tăng Ni: Khuyến khích mở rộng các cơ sở đào tạo Phật học, nâng cao chất lượng giảng dạy, đồng thời xây dựng chương trình đào tạo phù hợp với đặc thù vùng miền. Mục tiêu tăng số lượng Tăng Ni có trình độ chuyên môn trong 5 năm tới, do Giáo hội Phật giáo và các học viện Phật học chủ trì.

  3. Mở rộng truyền giáo và phát triển tín đồ trong dân tộc thiểu số: Xây dựng các chương trình truyền giáo bằng ngôn ngữ bản địa, biên soạn kinh điển phù hợp, tổ chức các hoạt động văn hóa – tôn giáo nhằm thu hút đồng bào dân tộc thiểu số. Thời gian triển khai 3 năm, chủ thể là Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo tỉnh phối hợp với các tổ chức dân tộc.

  4. Tăng cường vai trò xã hội của PG trong phát triển cộng đồng: Khuyến khích các hoạt động từ thiện, giáo dục, y tế do PG tổ chức, góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân. Đề xuất xây dựng kế hoạch hoạt động xã hội hàng năm, do Giáo hội Phật giáo và chính quyền địa phương phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà nghiên cứu tôn giáo và lịch sử: Luận văn cung cấp tư liệu khoa học chi tiết về PGKH, giúp các học giả hiểu sâu sắc về quá trình phát triển và vai trò xã hội của PG tại một vùng miền cụ thể.

  2. Giáo hội Phật giáo và các tổ chức tôn giáo: Tài liệu giúp Giáo hội xây dựng chiến lược phát triển, bảo tồn di sản và nâng cao chất lượng hoạt động giáo dục, truyền giáo phù hợp với đặc thù địa phương.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước về tôn giáo và văn hóa: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học để hoạch định chính sách quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa tôn giáo, đồng thời hỗ trợ phát triển kinh tế – xã hội gắn với tôn giáo.

  4. Sinh viên và học viên ngành tôn giáo học, lịch sử, văn hóa: Đây là nguồn tài liệu tham khảo quý giá cho việc nghiên cứu chuyên sâu về PG Việt Nam, đặc biệt là PG miền Trung và các vấn đề liên quan đến tôn giáo trong lịch sử và xã hội.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phật giáo du nhập vào Khánh Hòa từ khi nào?
    Phật giáo đã có mặt tại vùng đất Khánh Hòa từ thế kỷ XVII, gắn liền với quá trình di dân người Việt từ Thuận Quảng vào vùng đất mới. Trước đó, vùng đất này từng là trung tâm Phật giáo Chămpa phát triển rực rỡ từ thế kỷ II sau Công nguyên.

  2. Phật giáo Khánh Hòa có những đặc điểm gì nổi bật?
    PGKH mang đậm sắc thái miền Trung, chịu ảnh hưởng nghi lễ và kiến trúc cung đình Huế, chủ yếu thuộc dòng thiền Lâm Tế, phát triển trong cộng đồng người Kinh và có truyền thống yêu nước, tham gia tích cực vào các phong trào cách mạng.

  3. Vai trò của PGKH trong các cuộc kháng chiến như thế nào?
    PGKH là điểm tựa tinh thần và cơ sở hoạt động cách mạng, nhiều tăng ni và phật tử đã trực tiếp tham gia kháng chiến, nhiều ngôi chùa trở thành nơi nuôi giấu cán bộ, dự trữ lương thực, góp phần quan trọng vào công cuộc giải phóng dân tộc.

  4. Hoạt động giáo dục Phật giáo ở Khánh Hòa ra sao trong giai đoạn 1930-1975?
    PGKH duy trì hình thức giáo dục gia giáo và lớp tùng hạ, đào tạo nhiều thế hệ tăng tài có đóng góp lớn cho phong trào chấn hưng PG. Ngoài ra, các trường Bồ Đề và Phật học viện cũng được thành lập để đào tạo Tăng Ni và tín đồ.

  5. Làm thế nào để bảo tồn và phát huy giá trị Phật giáo Khánh Hòa hiện nay?
    Cần xây dựng chương trình bảo tồn di tích, phát triển giáo dục Phật giáo, mở rộng truyền giáo trong dân tộc thiểu số và tăng cường các hoạt động xã hội do PG tổ chức, phối hợp chặt chẽ giữa Giáo hội và chính quyền địa phương.

Kết luận

  • Phật giáo Khánh Hòa có lịch sử phát triển lâu đời, gắn bó mật thiết với đời sống văn hóa, xã hội và phong trào yêu nước của địa phương trong giai đoạn 1930-1975.
  • Giai đoạn này chứng kiến sự phục hồi mạnh mẽ của PGKH qua việc xây dựng nhiều cơ sở thờ tự, tổ chức các giới đàn và phát triển giáo dục tăng ni.
  • PGKH đóng vai trò quan trọng trong các hoạt động xã hội và cách mạng, góp phần bảo vệ và xây dựng đất nước.
  • Đặc điểm PGKH mang sắc thái miền Trung, chủ yếu thuộc dòng thiền Lâm Tế, phát triển trong cộng đồng người Kinh và có truyền thống yêu nước sâu sắc.
  • Nghiên cứu này cung cấp cơ sở khoa học để bảo tồn, phát huy giá trị PGKH, đồng thời định hướng phát triển tôn giáo phù hợp với đặc thù vùng miền trong tương lai.

Để tiếp tục phát huy những giá trị này, các cơ quan chức năng, Giáo hội Phật giáo và cộng đồng cần phối hợp chặt chẽ trong việc bảo tồn di sản, phát triển giáo dục và mở rộng hoạt động xã hội. Hành động ngay hôm nay sẽ góp phần giữ gìn và phát triển Phật giáo Khánh Hòa bền vững cho các thế hệ mai sau.