Tổng quan nghiên cứu

Ung thư cổ tử cung (UTCTC) là một trong những loại ung thư phổ biến hàng đầu ở phụ nữ, đứng thứ ba về tỷ lệ mắc và thứ hai về nguyên nhân tử vong ở nhóm tuổi 15-44 trên toàn cầu. Ước tính năm 2020 có khoảng 604.127 ca mắc mới và 341.831 ca tử vong do UTCTC trên thế giới. Tỷ lệ tử vong do UTCTC toàn cầu là 51,8%, trong khi tại Mỹ năm 2019, tần suất mắc là 6,7/100.000 dân với tỷ lệ tử vong 31,6%. Ở các nước Châu Phi và Châu Á, tỷ lệ mắc mới dao động từ 23 đến 30/100.000 dân với tỷ lệ tử vong khoảng 52%. Tại Việt Nam, năm 2018 ghi nhận khoảng 4.177 ca mắc mới và 2.420 ca tử vong, tương đương mỗi ngày có khoảng 7 phụ nữ tử vong do UTCTC.

Nguyên nhân chủ yếu của UTCTC là nhiễm Human papillomavirus (HPV), đặc biệt các type HPV nguy cơ cao như 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59, 66 và 68. Khoảng 99% bệnh nhân UTCTC có kết quả dương tính với một trong các type HPV nguy cơ cao. Tình trạng nhiễm HPV kéo dài có thể dẫn đến biến đổi tế bào biểu mô cổ tử cung, tiến triển từ tổn thương tiền ung thư đến ung thư xâm lấn trong khoảng 15-20 năm.

Nghiên cứu này nhằm xác định tỷ lệ biến đổi HPV-DNA, các type HPV nhiễm, biến đổi tế bào học cổ tử cung và mối liên quan giữa biến đổi HPV với biến đổi tế bào học ở phụ nữ 18-69 tuổi tại thành phố Cần Thơ trong giai đoạn 2013-2020. Đồng thời, nghiên cứu khảo sát các yếu tố nguy cơ ảnh hưởng đến biến đổi HPV-DNA và tế bào học cổ tử cung. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả tầm soát, phát hiện sớm và phòng ngừa UTCTC, góp phần giảm tỷ lệ mắc và tử vong do bệnh tại địa phương và khu vực.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sinh học phân tử về HPV và ung thư cổ tử cung, bao gồm:

  • Lý thuyết về cấu trúc và chức năng gen HPV: Bộ gen HPV gồm các gen sớm (E1-E7) và gen muộn (L1, L2). Gen E6 và E7 đóng vai trò chính trong việc gây biến đổi ác tính tế bào vật chủ bằng cách ức chế các protein ức chế khối u p53 và pRb, thúc đẩy sự tăng sinh tế bào không kiểm soát.

  • Mô hình tiến triển ung thư cổ tử cung do HPV: Nhiễm HPV nguy cơ cao kéo dài gây tổn thương tế bào biểu mô cổ tử cung, tiến triển từ tổn thương nhẹ (CIN I) đến tổn thương nặng (CIN II, CIN III) và cuối cùng là ung thư biểu mô xâm lấn.

  • Khái niệm về biến đổi HPV-DNA và biến đổi tế bào học cổ tử cung: Biến đổi HPV-DNA thể hiện sự thay đổi trạng thái nhiễm virus (thoái triển hoặc tái nhiễm), trong khi biến đổi tế bào học phản ánh mức độ tổn thương tế bào biểu mô cổ tử cung qua xét nghiệm PAP, VIA và mô bệnh học.

Phương pháp nghiên cứu

  • Thiết kế nghiên cứu: Đoàn hệ kết hợp hồi cứu và tiến cứu, khảo sát biến đổi HPV-DNA và tế bào học cổ tử cung ở phụ nữ 18-69 tuổi tại thành phố Cần Thơ từ năm 2013 đến 2020.

  • Cỡ mẫu: Tổng cộng 213 phụ nữ, gồm 73 phụ nữ nhiễm HPV và 140 phụ nữ không nhiễm HPV, được chọn theo phương pháp toàn bộ và bắt cặp theo độ tuổi, nơi cư trú.

  • Phương pháp chọn mẫu: Nhóm nhiễm HPV chọn toàn bộ từ danh sách hồi cứu năm 2013; nhóm không nhiễm HPV chọn theo phương pháp bắt cặp ngẫu nhiên theo độ tuổi và nơi cư trú.

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thu thập qua phỏng vấn trực tiếp, khám phụ khoa, xét nghiệm HPV-DNA bằng kỹ thuật Real-time PCR, xét nghiệm tế bào học cổ tử cung (PAP), xét nghiệm VIA và mô bệnh học cổ tử cung.

  • Phân tích số liệu: Sử dụng các chỉ số tỷ lệ biến đổi HPV-DNA, tỷ lệ biến đổi tế bào học, phân tích mối liên quan giữa biến đổi HPV-DNA với biến đổi tế bào học, tính nguy cơ tương đối (RR) và khoảng tin cậy 95%. Thời gian nghiên cứu từ tháng 01/2018 đến tháng 12/2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ biến đổi HPV-DNA: Khoảng 90% phụ nữ nhiễm HPV có khả năng tự đào thải virus theo chiều hướng tốt trong vòng 5 năm. Tỷ lệ biến đổi HPV-DNA theo chiều hướng xấu (tái nhiễm hoặc nhiễm mới) chiếm khoảng 10-15% trong nhóm nghiên cứu.

  2. Tỷ lệ biến đổi tế bào học cổ tử cung: Tỷ lệ phụ nữ có kết quả PAP bất thường dao động từ 0,47% đến 8,93% tùy theo thời điểm và nhóm tuổi. Tỷ lệ VIA dương tính cũng tương ứng với mức độ tổn thương tế bào học, với độ nhạy và độ đặc hiệu lần lượt đạt khoảng 82% và 90% trong phát hiện tổn thương CIN II+.

  3. Mối liên quan giữa biến đổi HPV-DNA và biến đổi tế bào học: Phụ nữ có biến đổi HPV-DNA theo chiều hướng xấu có nguy cơ biến đổi tế bào học cổ tử cung theo chiều hướng xấu cao gấp 3-5 lần so với nhóm không biến đổi. Tỷ lệ mô bệnh học bất thường (CIN I trở lên) cao hơn rõ rệt ở nhóm nhiễm HPV kéo dài.

  4. Các yếu tố nguy cơ liên quan: Tuổi quan hệ tình dục lần đầu <18 tuổi, hút thuốc lá, sử dụng thuốc tránh thai đường uống kéo dài, có tiền sử viêm nhiễm sinh dục và tình trạng suy giảm miễn dịch là những yếu tố làm tăng nguy cơ biến đổi HPV-DNA và tế bào học cổ tử cung.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các báo cáo quốc tế cho thấy HPV là nguyên nhân chủ yếu gây UTCTC, đặc biệt các type HPV 16 và 18 chiếm tỷ lệ cao trong các trường hợp ung thư. Tỷ lệ tự đào thải HPV cao ở phụ nữ trẻ tuổi, tuy nhiên nhiễm HPV kéo dài và tái nhiễm làm tăng nguy cơ tiến triển tổn thương tiền ung thư và ung thư. Các phương pháp sàng lọc như xét nghiệm HPV-DNA và PAP có độ nhạy và độ đặc hiệu khác nhau, trong đó HPV-DNA có giá trị phát hiện tổn thương sớm cao hơn.

Việc phối hợp xét nghiệm HPV-DNA và tế bào học cổ tử cung giúp nâng cao hiệu quả sàng lọc, giảm tỷ lệ âm tính giả. Các yếu tố nguy cơ hành vi tình dục, hút thuốc lá và sử dụng thuốc tránh thai cũng được xác nhận là có ảnh hưởng đến tiến triển bệnh lý cổ tử cung. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ biến đổi HPV-DNA và PAP theo thời gian, bảng phân tích mối liên quan giữa các yếu tố nguy cơ và biến đổi tế bào học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường sàng lọc HPV-DNA kết hợp PAP: Thực hiện sàng lọc định kỳ cho phụ nữ từ 18-69 tuổi, ưu tiên nhóm có yếu tố nguy cơ cao, nhằm phát hiện sớm tổn thương tiền ung thư và ung thư cổ tử cung. Thời gian thực hiện: hàng năm hoặc theo khuyến cáo y tế.

  2. Giáo dục và tư vấn sức khỏe sinh sản: Nâng cao nhận thức về nguy cơ nhiễm HPV, tầm quan trọng của việc quan hệ tình dục an toàn, tránh quan hệ tình dục sớm và nhiều bạn tình. Chủ thể thực hiện: các cơ sở y tế, trường học, cộng đồng.

  3. Kiểm soát các yếu tố nguy cơ: Khuyến khích phụ nữ ngừng hút thuốc lá, hạn chế sử dụng thuốc tránh thai đường uống kéo dài, điều trị kịp thời các bệnh viêm nhiễm sinh dục. Thời gian thực hiện: liên tục, lồng ghép trong các chương trình chăm sóc sức khỏe.

  4. Phát triển hệ thống theo dõi và quản lý bệnh nhân: Xây dựng cơ sở dữ liệu theo dõi biến đổi HPV-DNA và tế bào học cổ tử cung để quản lý, can thiệp kịp thời các trường hợp có nguy cơ tiến triển. Chủ thể thực hiện: ngành y tế địa phương, bệnh viện chuyên khoa.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà nghiên cứu y học và sinh học phân tử: Nghiên cứu sâu về cơ chế sinh bệnh học của HPV và UTCTC, phát triển kỹ thuật xét nghiệm và phương pháp điều trị.

  2. Bác sĩ chuyên khoa sản phụ khoa và ung bướu: Áp dụng kết quả nghiên cứu trong chẩn đoán, điều trị và theo dõi bệnh nhân UTCTC, nâng cao hiệu quả sàng lọc.

  3. Chuyên viên y tế công cộng và quản lý y tế: Lập kế hoạch, triển khai các chương trình phòng chống UTCTC, xây dựng chính sách y tế dựa trên bằng chứng.

  4. Sinh viên và học viên cao học ngành y tế: Tìm hiểu kiến thức chuyên sâu về HPV, UTCTC và các phương pháp nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực y học.

Câu hỏi thường gặp

  1. HPV là gì và tại sao nó gây ung thư cổ tử cung?
    HPV là virus gây u nhú ở người, một số type nguy cơ cao như HPV 16, 18 có khả năng tích hợp DNA vào tế bào vật chủ, làm biến đổi gen điều hòa tăng sinh tế bào, dẫn đến ung thư cổ tử cung.

  2. Tại sao cần xét nghiệm HPV-DNA trong sàng lọc UTCTC?
    Xét nghiệm HPV-DNA có độ nhạy cao, giúp phát hiện sớm nhiễm HPV nguy cơ cao trước khi tổn thương tế bào biểu hiện rõ, từ đó can thiệp kịp thời, giảm nguy cơ tiến triển ung thư.

  3. Phương pháp PAP và VIA khác nhau thế nào trong sàng lọc?
    PAP là xét nghiệm tế bào học phát hiện tế bào bất thường, có độ đặc hiệu cao nhưng độ nhạy thấp hơn. VIA là phương pháp quan sát trực tiếp bằng acid acetic, đơn giản, chi phí thấp nhưng có thể có tỷ lệ dương tính giả cao.

  4. Yếu tố nào làm tăng nguy cơ biến đổi HPV-DNA và tế bào học cổ tử cung?
    Quan hệ tình dục sớm, nhiều bạn tình, hút thuốc lá, sử dụng thuốc tránh thai kéo dài, viêm nhiễm sinh dục và suy giảm miễn dịch là các yếu tố làm tăng nguy cơ.

  5. Làm thế nào để phòng ngừa ung thư cổ tử cung hiệu quả?
    Tiêm vaccine phòng HPV, sàng lọc định kỳ bằng xét nghiệm HPV-DNA và PAP, thay đổi hành vi tình dục an toàn, điều trị kịp thời các tổn thương tiền ung thư và viêm nhiễm sinh dục.

Kết luận

  • Ung thư cổ tử cung là bệnh lý phổ biến và nguy hiểm, chủ yếu do nhiễm HPV nguy cơ cao gây ra.
  • Tỷ lệ biến đổi HPV-DNA và tế bào học cổ tử cung có mối liên quan chặt chẽ, ảnh hưởng đến tiến triển bệnh.
  • Các yếu tố nguy cơ như quan hệ tình dục sớm, hút thuốc lá và viêm nhiễm sinh dục làm tăng nguy cơ biến đổi xấu.
  • Phối hợp xét nghiệm HPV-DNA và tế bào học cổ tử cung nâng cao hiệu quả sàng lọc và phát hiện sớm tổn thương.
  • Cần triển khai các chương trình sàng lọc, giáo dục sức khỏe và quản lý bệnh nhân nhằm giảm tỷ lệ mắc và tử vong do UTCTC.

Next steps: Mở rộng nghiên cứu trên quy mô lớn hơn, phát triển kỹ thuật xét nghiệm mới, tăng cường đào tạo nhân lực y tế và nâng cao nhận thức cộng đồng.

Call to action: Các cơ sở y tế và nhà quản lý cần phối hợp triển khai các biện pháp phòng chống UTCTC hiệu quả, đồng thời khuyến khích phụ nữ tham gia sàng lọc định kỳ để bảo vệ sức khỏe bản thân.