Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giáo dục tiểu học hiện nay, việc phát triển kỹ năng đọc hiểu văn bản thông tin cho học sinh lớp 1 đóng vai trò then chốt trong việc hình thành năng lực ngôn ngữ và phát triển toàn diện cho học sinh. Theo ước tính, mỗi năm có hơn một triệu học sinh bước vào lớp 1 tại Việt Nam, đây là giai đoạn chuyển tiếp quan trọng từ môi trường mẫu giáo sang môi trường học tập chính thức. Tuy nhiên, nhiều học sinh vẫn gặp khó khăn trong việc tiếp cận và hiểu các văn bản thông tin, đặc biệt là khi sử dụng sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 1 bộ “Chân trời sáng tạo”.

Nghiên cứu nhằm mục tiêu khảo sát và đề xuất phương pháp giảng dạy hiệu quả các văn bản thông tin cho học sinh lớp 1 thông qua sách giáo khoa Tiếng Việt 1 - “Chân trời sáng tạo”, giúp học sinh chủ động tiếp nhận, chiếm lĩnh và tạo dựng ý nghĩa văn bản. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trường tiểu học tại quận Gia Lâm, Hà Nội trong năm học 2023, với đối tượng là giáo viên và học sinh lớp 1 sử dụng bộ sách trên.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc nâng cao chất lượng dạy và học môn Tiếng Việt, góp phần phát triển kỹ năng đọc hiểu, đặc biệt là đọc hiểu văn bản thông tin - một trong hai loại văn bản trọng tâm trong chương trình giáo dục phổ thông 2018. Qua đó, nghiên cứu hỗ trợ giáo viên đổi mới phương pháp giảng dạy, đồng thời giúp học sinh phát triển năng lực ngôn ngữ, kỹ năng tư duy và vận dụng kiến thức vào thực tiễn cuộc sống.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về đọc hiểu và phát triển năng lực học sinh trong giáo dục tiểu học. Đầu tiên, lý thuyết về quá trình đọc hiểu nhấn mạnh đọc là hoạt động nhận thức tích cực, bao gồm việc nhận diện chữ viết, chuyển đổi thành âm thanh và hiểu ý nghĩa văn bản. Lý thuyết này phân chia quá trình đọc thành ba giai đoạn: phân tích, tổng hợp và tự động hóa, giúp hình thành kỹ năng đọc hiệu quả cho học sinh lớp 1.

Thứ hai, mô hình phát triển năng lực học sinh trong dạy học tích hợp và phân hóa được áp dụng nhằm đảm bảo phương pháp giảng dạy phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của học sinh, đồng thời phát huy tính chủ động, sáng tạo trong học tập. Các khái niệm chính bao gồm: văn bản thông tin, đọc hiểu, tổ chức dạy học tích hợp, phương pháp trực quan và phương pháp vấn đáp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp lý thuyết và thực nghiệm. Nguồn dữ liệu chính gồm:

  • Tài liệu chuyên ngành, chương trình giáo dục phổ thông 2018, sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 1 bộ “Chân trời sáng tạo”.
  • Khảo sát thực trạng giảng dạy và học tập qua bảng câu hỏi với 36 giáo viên và 80 học sinh lớp 1 tại các trường tiểu học ở quận Gia Lâm, Hà Nội.

Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm phân loại, tổng hợp và xử lý thống kê mô tả bằng phần mềm Excel để đánh giá mức độ phù hợp, hiệu quả của phương pháp dạy học hiện tại. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm học 2023, từ tháng 1 đến tháng 11, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và phân tích sâu sắc.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Phù hợp nội dung và số lượng văn bản thông tin trong sách giáo khoa: 94,5% giáo viên đánh giá số lượng văn bản thông tin trong bộ sách “Chân trời sáng tạo” là phù hợp với học sinh lớp 1, trong đó 27,8% cho là rất phù hợp. Nội dung các văn bản được đánh giá phù hợp 100% với trình độ và tâm lý học sinh.

  2. Phương pháp giảng dạy còn hạn chế: 63,9% giáo viên cho rằng phương pháp dạy đọc hiểu văn bản thông tin chưa thực sự hiệu quả, còn 36,1% nhận định chưa phù hợp, chủ yếu do thiếu kinh nghiệm và thời gian giảng dạy hạn chế.

  3. Sử dụng phương tiện trực quan: 55,6% giáo viên sử dụng phương tiện hỗ trợ giảng dạy như tranh ảnh, video, tuy nhiên 33,3% chưa khai thác hiệu quả các công cụ này.

  4. Học sinh tiếp thu và hứng thú với văn bản thông tin: 92,5% học sinh cảm thấy chủ đề văn bản gần gũi và hấp dẫn, 85% học sinh được giáo viên giải thích rõ ràng, 100% học sinh được sử dụng hình ảnh minh họa hỗ trợ hiểu bài.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy việc giảng dạy đọc hiểu văn bản thông tin cho học sinh lớp 1 đã có những bước tiến tích cực, đặc biệt trong việc lựa chọn nội dung phù hợp với tâm sinh lý học sinh. Tuy nhiên, phương pháp giảng dạy còn mang tính truyền thống, chưa phát huy tối đa tính chủ động và sáng tạo của học sinh. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc áp dụng phương pháp trực quan và đối thoại được khuyến khích nhằm tăng cường khả năng nhận thức và tư duy phản biện của học sinh.

Việc sử dụng đa dạng hình thức dạy học, kết hợp giữa cá nhân và nhóm, cũng như tích hợp liên môn giúp học sinh không chỉ hiểu nội dung văn bản mà còn phát triển kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ đánh giá của giáo viên và học sinh về các khía cạnh giảng dạy và học tập, giúp minh họa rõ nét hiệu quả và hạn chế hiện tại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đổi mới phương pháp giảng dạy: Khuyến khích giáo viên áp dụng phương pháp trực quan kết hợp phương pháp vấn đáp để kích thích tư duy và sự chủ động của học sinh. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ học sinh đạt chuẩn đọc hiểu lên ít nhất 80% trong vòng 1 năm học. Chủ thể thực hiện: giáo viên và ban giám hiệu các trường tiểu học.

  2. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp dạy đọc hiểu văn bản thông tin, đặc biệt là kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin và phương tiện trực quan. Thời gian thực hiện trong 6 tháng đầu năm học.

  3. Phát triển tài liệu hỗ trợ giảng dạy: Biên soạn và cung cấp các bộ bài tập, giáo án mẫu, video minh họa phù hợp với nội dung sách giáo khoa “Chân trời sáng tạo” để giáo viên dễ dàng áp dụng. Thời gian hoàn thiện trong quý 3 năm học.

  4. Tăng cường tương tác giữa giáo viên và học sinh: Khuyến khích tổ chức các hoạt động nhóm, thảo luận, trò chơi học tập nhằm nâng cao sự hứng thú và khả năng giao tiếp của học sinh. Mục tiêu tăng cường kỹ năng mềm và phát triển toàn diện cho học sinh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nghiên cứu cung cấp phương pháp giảng dạy cụ thể, giúp giáo viên nâng cao hiệu quả dạy đọc hiểu văn bản thông tin, từ đó cải thiện chất lượng học tập của học sinh.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Thông tin về thực trạng và giải pháp giúp các cấp quản lý xây dựng chính sách đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và phát triển chương trình phù hợp.

  3. Sinh viên ngành Sư phạm Tiểu học: Tài liệu tham khảo quý giá cho việc học tập và nghiên cứu về phương pháp dạy học Tiếng Việt, đặc biệt là kỹ năng đọc hiểu văn bản thông tin.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm và cơ sở lý thuyết để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về phương pháp dạy học và phát triển năng lực học sinh tiểu học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Văn bản thông tin là gì và tại sao quan trọng trong giáo dục tiểu học?
    Văn bản thông tin là loại văn bản cung cấp kiến thức, hướng dẫn hoặc thông tin về các sự vật, hiện tượng. Nó giúp học sinh phát triển kỹ năng đọc hiểu, tiếp nhận kiến thức khoa học và xã hội, từ đó nâng cao năng lực học tập và vận dụng vào cuộc sống.

  2. Phương pháp trực quan được áp dụng như thế nào trong dạy đọc hiểu?
    Phương pháp trực quan sử dụng tranh ảnh, video, bảng biểu để minh họa nội dung bài học, giúp học sinh dễ dàng hình dung và hiểu bài hơn. Ví dụ, khi dạy bài “Biển báo”, giáo viên sử dụng hình ảnh các loại biển báo để học sinh nhận biết và hiểu ý nghĩa.

  3. Khó khăn chính của giáo viên khi dạy đọc hiểu văn bản thông tin là gì?
    Khó khăn gồm thiếu kinh nghiệm đổi mới phương pháp, thời gian giảng dạy hạn chế, lớp học đông và sự khác biệt về năng lực học sinh. Điều này ảnh hưởng đến việc hướng dẫn từng học sinh một cách hiệu quả.

  4. Làm thế nào để tăng sự hứng thú của học sinh với văn bản thông tin?
    Kết hợp các hoạt động nhóm, trò chơi học tập, sử dụng phương tiện trực quan sinh động và đặt câu hỏi kích thích tư duy giúp học sinh chủ động, tích cực tham gia và yêu thích môn học.

  5. Nghiên cứu này có thể áp dụng cho các bộ sách khác không?
    Mặc dù tập trung vào bộ sách “Chân trời sáng tạo”, các nguyên tắc và phương pháp đề xuất có thể điều chỉnh và áp dụng cho các bộ sách Tiếng Việt lớp 1 khác nhằm nâng cao hiệu quả dạy học đọc hiểu văn bản thông tin.

Kết luận

  • Văn bản thông tin là loại văn bản trọng tâm trong chương trình Tiếng Việt lớp 1, đóng vai trò quan trọng trong phát triển kỹ năng đọc hiểu và năng lực học sinh.
  • Thực trạng giảng dạy tại các trường tiểu học ở Gia Lâm cho thấy nội dung sách phù hợp nhưng phương pháp giảng dạy còn nhiều hạn chế, cần đổi mới và đa dạng hóa.
  • Phương pháp trực quan, phương pháp vấn đáp và tổ chức học tập tích hợp, phân hóa được đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả dạy học.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn cho giáo viên, nhà quản lý và các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực giáo dục tiểu học.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai đào tạo giáo viên, phát triển tài liệu hỗ trợ và áp dụng phương pháp mới trong thực tế giảng dạy để nâng cao chất lượng giáo dục Tiếng Việt lớp 1.

Hành động ngay: Các trường tiểu học và giáo viên nên áp dụng các phương pháp được đề xuất để nâng cao kỹ năng đọc hiểu văn bản thông tin cho học sinh, góp phần phát triển toàn diện năng lực ngôn ngữ và tư duy cho thế hệ tương lai.