Luận văn thạc sĩ về phương pháp đặt câu hỏi của giáo viên trong dạy nghe tiếng Hán sơ cấp

• Tác giả: 阮氏芳英
• Người hướng dẫn: TS. Phạm Đức Trung
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: 中文理论与教学方法
• Đề tài: Nghiên Cứu Phương Pháp Đặt Câu Hỏi Trong Dạy Nghe Tiếng Hán Sơ Cấp
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2012
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG 1: 课题研究理论
• 1.1. 听力课提问理论依据
• 1.2. 听力教学的重要性
• 1.3. 听力教学的目的
• 1.4. 听力训练的原则
• 1.5. 提问的界定和要求
• 1.6. 听力课堂提问的原则
• 1.6.1. 科学性原则
• 1.6.2. 目的性原则
• 1.6.3. 启发性原则
• 1.6.4. 兴趣性原则
• 1.7. 国内外课堂提问研究综述
• 1.7.1. 国外研究
• 1.7.1.1. 西方的研究
• 1.7.1.1.a. 问题的分配
• 1.7.1.1.b. 提问技巧
• 1.7.1.1.c. 提问后教师的等待时间
• 1.7.1.1.d. 教师对学生回答的反馈
• 1.7.2. 中国的研究
• 1.7.2.a. 提问的功能和作用
• 1.7.2.b. 提问的分类
• 1.7.2.c. 提问的方法
• 1.7.2.d. 汉语听力教学研究
• 1.7.2.e. 汉语课堂上的提问研究
• 2. CHƯƠNG 2: 初级汉语听力课教师提问考察研究
• 2.1. 考察对象和方法
• 2.1.1. 考察对象
• 2.1.2. 考察方法
• 2.1.2.1. 课堂录音及转写
• 2.1.2.2. 问卷调查
• 2.2. 考察结果与分析
• 2.2.1. 教科书考察结果分析
• 2.2.1.1. 《汉语听力教程》的主要内容和使用情况
• 2.2.1.2. 《汉语听力教程》内容的优点
• 2.2.1.3. 《汉语听力教程》内容的缺点
• 2.2.2. 教师的课堂录音、转写分析
• 2.2.2.1. 课堂提问的总体情况
• 2.2.2.2. 课堂上提问方法的使用情况
• 2.2.3. 教师和学生对初级汉语听力课教师提问方法的看法的问卷分析
• 2.2.3.1. 学生问卷分析
• 2.2.3.2. 教师问卷分析
• 3. CHƯƠNG 3: 初级汉语听力课教师提问中存在的问题及建议
• 3.1. 关于《汉语听力教程》的建议
• 3.1.1. 编写的原则
• 3.1.2. 要突出听力教学的特点
• 3.1.3. 注重趣味性
• 3.1.4. 设立课外学习的部分
• 3.1.5. 语料的选择和控制
• 3.1.6. 练习的设计
• 3.2. 关于初级汉语听力课教师提问方法的教学建议
• 3.2.1. 合理分配提问对象
• 3.2.2. 提问的择时方法
• 3.2.3. 提问的反馈方法
• 3.2.4. 学生回答困难时，尽量帮助学生自己回答
• 3.2.5. 学生回答错误时多方式引导学生，注意纠正方法
• 3.2.6. 学生回答正确时适当减少简单称赞的使用频率，丰富正答反馈的形式
• 3.3. 初级汉语听力课教师提问方法的运用
• 3.3.1. 考察对象、方法
• 3.3.2. 运用初级汉语听力课教师提问方法的实践教学结果分析
• 3.3.2.1. 提问对象的分配
• 3.3.2.2. 提问择时的方法
• 3.3.2.3. 提问反馈的方法
• 3.3.2.4. 学生问卷分析
• 3.3.2.5. 对听力课的看法
• 3.3.2.6. 对学生提问的总体看法
• 3.3.2.7. 对提问的择时看法
• 3.3.2.8. 对提问的分配看法
• 3.3.2.9. 对教师反馈的看法
• 参考文献

I. Giới thiệu về phương pháp dạy tiếng Hán

Trong bối cảnh dạy tiếng Hán, phương pháp dạy tiếng Hán đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành kỹ năng nghe cho người học. Đặc biệt, đặt câu hỏi trong dạy học là một trong những phương pháp hiệu quả nhất để kích thích sự tham gia của học sinh. Việc sử dụng câu hỏi không chỉ giúp giáo viên kiểm tra kiến thức mà còn tạo cơ hội cho học sinh thể hiện khả năng nghe và hiểu của mình. Theo nghiên cứu, kỹ năng nghe tiếng Hán là nền tảng cho việc học ngôn ngữ, vì vậy việc áp dụng các phương pháp đặt câu hỏi hợp lý sẽ giúp nâng cao hiệu quả dạy học. Một số phương pháp như hỏi mở, hỏi đóng, và các câu hỏi gợi ý có thể được sử dụng để khuyến khích học sinh tham gia tích cực hơn vào bài học.

1.1. Tầm quan trọng của việc đặt câu hỏi

Đặt câu hỏi trong lớp học không chỉ là một kỹ thuật giảng dạy mà còn là một nghệ thuật. Câu hỏi trong giáo dục có thể giúp học sinh phát triển tư duy phản biện và khả năng phân tích. Theo nghiên cứu của Wang (2002), việc đặt câu hỏi đúng cách có thể làm tăng sự hứng thú của học sinh đối với môn học. Hơn nữa, phương pháp giảng dạy hiệu quả yêu cầu giáo viên phải biết cách sử dụng câu hỏi để dẫn dắt học sinh đến với những kiến thức mới. Việc này không chỉ giúp học sinh củng cố kiến thức mà còn tạo ra một môi trường học tập tích cực, nơi mà học sinh cảm thấy thoải mái khi chia sẻ ý kiến và thảo luận.

II. Phân tích các phương pháp đặt câu hỏi

Các phương pháp đặt câu hỏi trong dạy nghe tiếng Hán có thể được phân loại thành nhiều dạng khác nhau. Kỹ thuật đặt câu hỏi bao gồm việc sử dụng câu hỏi mở, câu hỏi đóng và câu hỏi gợi ý. Câu hỏi mở khuyến khích học sinh phát triển tư duy sáng tạo, trong khi câu hỏi đóng giúp kiểm tra kiến thức cụ thể. Theo nghiên cứu của Liu (2010), việc sử dụng câu hỏi gợi ý có thể giúp học sinh dễ dàng hơn trong việc trả lời, đặc biệt là trong các lớp học tiếng Hán sơ cấp. Hơn nữa, việc phân bổ câu hỏi cho từng học sinh cũng rất quan trọng. Giáo viên cần đảm bảo rằng mọi học sinh đều có cơ hội tham gia, điều này không chỉ giúp tăng cường sự tự tin mà còn tạo ra một không khí học tập tích cực.

2.1. Các loại câu hỏi và ứng dụng

Trong dạy học, việc phân loại câu hỏi là rất cần thiết. Câu hỏi có thể được chia thành câu hỏi kiểm tra, câu hỏi gợi mở và câu hỏi phản hồi. Câu hỏi kiểm tra thường được sử dụng để đánh giá kiến thức của học sinh, trong khi câu hỏi gợi mở khuyến khích học sinh suy nghĩ sâu hơn về vấn đề. Theo nghiên cứu của Zhang (2015), việc sử dụng câu hỏi phản hồi giúp giáo viên hiểu rõ hơn về mức độ tiếp thu của học sinh. Điều này không chỉ giúp giáo viên điều chỉnh phương pháp giảng dạy mà còn giúp học sinh cảm thấy được quan tâm và hỗ trợ trong quá trình học tập.

III. Đánh giá hiệu quả của phương pháp đặt câu hỏi

Đánh giá hiệu quả của phương pháp đặt câu hỏi trong dạy nghe tiếng Hán là một phần quan trọng trong nghiên cứu này. Các nghiên cứu cho thấy rằng việc sử dụng câu hỏi một cách hợp lý có thể làm tăng cường kỹ năng nghe tiếng Hán của học sinh. Hơn nữa, việc phân tích phản hồi từ học sinh sau mỗi buổi học cũng rất cần thiết. Theo nghiên cứu của Chen (2018), học sinh thường cảm thấy hứng thú hơn khi giáo viên sử dụng các câu hỏi thú vị và liên quan đến thực tế. Điều này không chỉ giúp học sinh cải thiện kỹ năng nghe mà còn tạo ra một môi trường học tập tích cực và sáng tạo.

3.1. Thực tiễn và ứng dụng

Việc áp dụng các phương pháp đặt câu hỏi trong lớp học thực sự mang lại nhiều lợi ích. Học sinh không chỉ cải thiện được kỹ năng nghe mà còn phát triển khả năng tư duy phản biện. Theo nghiên cứu của Li (2020), việc sử dụng câu hỏi trong dạy học giúp học sinh cảm thấy tự tin hơn khi giao tiếp bằng tiếng Hán. Hơn nữa, giáo viên cũng có thể thu thập được nhiều thông tin hữu ích từ phản hồi của học sinh để cải thiện phương pháp giảng dạy của mình. Điều này cho thấy rằng phương pháp giảng dạy hiệu quả không chỉ dựa vào nội dung mà còn phụ thuộc vào cách thức tương tác giữa giáo viên và học sinh.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giảng dạy tiếng Hán sơ cấp tại các trường đại học ở Hà Nội, việc nâng cao hiệu quả dạy nghe đóng vai trò then chốt trong quá trình hình thành năng lực ngôn ngữ toàn diện của sinh viên. Theo khảo sát tại Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội, sinh viên năm nhất học tiếng Hán sơ cấp với khoảng 105 tiết học, sử dụng bộ giáo trình "Hán ngữ nghe hiểu" do Nhà xuất bản Đại học Ngôn ngữ Bắc Kinh phát hành. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, nhiều sinh viên cảm thấy môn nghe là khó khăn nhất, thiếu hứng thú và thường xuyên gặp áp lực tâm lý. Vấn đề đặt ra là làm thế nào để tăng cường sự tương tác và hứng thú học tập trong các tiết nghe sơ cấp, trong đó phương pháp đặt câu hỏi của giáo viên được xem là công cụ quan trọng để kích thích tư duy và nâng cao hiệu quả tiếp thu.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc khảo sát, phân tích các phương pháp đặt câu hỏi của giáo viên trong dạy nghe tiếng Hán sơ cấp tại Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy. Phạm vi nghiên cứu giới hạn trong các lớp học tiếng Hán sơ cấp, chủ yếu sử dụng giáo trình "Hán ngữ nghe hiểu" tập 1, với dữ liệu thu thập từ 8 giáo viên và hơn 100 sinh viên. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở thực tiễn và lý luận cho việc cải tiến phương pháp giảng dạy nghe, góp phần nâng cao kỹ năng nghe và sự tự tin của sinh viên trong giao tiếp tiếng Hán.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về dạy học ngôn ngữ thứ hai, đặc biệt là lý thuyết về "đầu vào có thể hiểu được" (i+1) của Krashen, nhấn mạnh việc cung cấp cho người học những thông tin vừa sức nhưng có tính thách thức để kích thích sự phát triển ngôn ngữ. Ngoài ra, các nguyên tắc đặt câu hỏi hiệu quả trong giảng dạy được vận dụng, bao gồm nguyên tắc khoa học (câu hỏi có tính hệ thống, từ tổng thể đến chi tiết), nguyên tắc mục đích (câu hỏi phù hợp với mục tiêu bài học), nguyên tắc khơi gợi (kích thích tư duy sáng tạo) và nguyên tắc tạo hứng thú (giữ cho không khí lớp học sinh động). Các khái niệm chính gồm: câu hỏi mở, câu hỏi đóng, phân phối câu hỏi, thời điểm đặt câu hỏi và phản hồi sau câu hỏi.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp định tính và định lượng. Dữ liệu chính được thu thập qua:

• Ghi âm và chuyển ngữ các tiết học nghe của 3 giáo viên với tổng thời gian 180 phút mỗi tiết, phân tích tần suất và loại câu hỏi được sử dụng.
• Phân tích nội dung giáo trình "Hán ngữ nghe hiểu" tập 1 để đánh giá tính phù hợp và hiệu quả của các bài tập nghe.
• Khảo sát bằng bảng hỏi với 113 sinh viên và 8 giáo viên nhằm thu thập ý kiến về phương pháp đặt câu hỏi và mức độ hài lòng.
• So sánh và đối chiếu các phương pháp đặt câu hỏi giữa các giáo viên để rút ra điểm mạnh, điểm yếu.

Cỡ mẫu gồm 8 giáo viên và 113 sinh viên, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện tại Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội. Phân tích dữ liệu sử dụng kỹ thuật thống kê mô tả và phân tích nội dung để đánh giá hiệu quả các phương pháp đặt câu hỏi.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tần suất và hiệu quả đặt câu hỏi: Giáo viên B có tần suất đặt câu hỏi cao nhất với 300 câu trong 180 phút (100 câu/tiết), trong đó 87% là câu hỏi hiệu quả. Giáo viên A có tần suất thấp nhất (159 câu) nhưng tỷ lệ câu hỏi hiệu quả cao nhất (91%). Giáo viên C có tần suất trung bình (201 câu) với 83% câu hỏi hiệu quả.

2. Phân phối câu hỏi theo nội dung: Giáo viên A tập trung 77% câu hỏi vào phần câu, đoạn hội thoại và đoạn văn, trong khi giáo viên C lại dành 60% câu hỏi cho phần từ vựng và ngữ pháp, nhằm hỗ trợ sinh viên yếu. Giáo viên B có sự phân bổ cân bằng hơn với 40% câu hỏi ở phần từ vựng và 60% ở phần nghe hiểu.

3. Phân phối đối tượng trả lời: Phần lớn câu hỏi được giáo viên đặt theo hình thức chỉ định sinh viên trả lời (từ 50% đến 78%), trong khi hình thức hỏi chung không chỉ định chiếm tỷ lệ thấp (6%-20%). Giáo viên A có xu hướng sử dụng phương pháp sinh viên hỏi nhau, tạo ra tương tác đa chiều, tăng cơ hội phát biểu cho sinh viên.

4. Phản hồi sau câu hỏi: Khi sinh viên không trả lời hoặc trả lời sai, giáo viên A ưu tiên sử dụng gợi ý (31%) và sửa đổi câu hỏi (14%), giáo viên B tập trung sửa đổi câu hỏi (31%) và gợi ý (27%), còn giáo viên C chủ yếu lặp lại câu hỏi (52%) và tái hiện ngữ liệu (18%). Về phản hồi khi sinh viên trả lời sai, giáo viên A và B thường sửa lỗi trực tiếp (53% và 42%) hoặc phủ định nghi vấn (47% và 37%), trong khi giáo viên C ít sử dụng các phương pháp này hơn.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy tần suất và chất lượng câu hỏi có ảnh hưởng trực tiếp đến mức độ tham gia và hiệu quả học tập của sinh viên. Giáo viên có kinh nghiệm lâu năm (A và B) biết cách điều chỉnh câu hỏi phù hợp với trình độ sinh viên, sử dụng đa dạng các kỹ thuật đặt câu hỏi và phản hồi, giúp sinh viên phát triển kỹ năng nghe và tự tin hơn. Việc phân phối câu hỏi hợp lý giữa các phần từ vựng, ngữ pháp và nghe hiểu giúp sinh viên vừa củng cố kiến thức vừa luyện tập kỹ năng nghe hiệu quả.

Phương pháp sinh viên hỏi nhau được đánh giá cao trong việc tăng cường tương tác và phát triển kỹ năng giao tiếp, tuy nhiên chưa được áp dụng rộng rãi. Phản hồi tích cực và sửa lỗi khéo léo giúp duy trì động lực học tập, tránh gây áp lực tâm lý cho sinh viên. So với các nghiên cứu quốc tế, kết quả này phù hợp với nguyên tắc đặt câu hỏi hiệu quả và phản hồi tích cực trong giảng dạy ngôn ngữ.

Việc phân tích giáo trình cũng cho thấy, mặc dù giáo trình có hệ thống và khoa học, nhưng còn tồn tại hạn chế về độ dài và tính thú vị của bài tập nghe, ảnh hưởng đến sự tập trung và hứng thú của sinh viên. Do đó, việc kết hợp phương pháp đặt câu hỏi linh hoạt và đa dạng trong giảng dạy là cần thiết để bù đắp những hạn chế này.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Đa dạng hóa phương pháp đặt câu hỏi: Giáo viên nên kết hợp các hình thức hỏi mở, hỏi đóng, hỏi theo nhóm và sinh viên hỏi nhau để tăng cường sự tham gia của tất cả sinh viên, nâng cao tỷ lệ sinh viên phát biểu trong lớp.

2. Phân phối câu hỏi hợp lý theo nội dung: Tăng cường câu hỏi ở phần từ vựng và ngữ pháp trước khi vào phần nghe hiểu để giảm áp lực và giúp sinh viên chuẩn bị tốt hơn, đồng thời chú trọng câu hỏi ở phần nghe để phát triển kỹ năng phản xạ.

3. Tăng thời gian chờ đợi sau câu hỏi: Giáo viên cần kiên nhẫn chờ đợi từ 3 đến 5 giây sau khi đặt câu hỏi để sinh viên có đủ thời gian suy nghĩ và trả lời, tránh tạo áp lực và tăng cơ hội phát biểu.

4. Phản hồi tích cực và sửa lỗi khéo léo: Sử dụng các kỹ thuật gợi ý, sửa đổi câu hỏi và phản hồi mang tính xây dựng để khuyến khích sinh viên tự sửa lỗi, đồng thời hạn chế phủ định trực tiếp gây mất tự tin.

5. Cải tiến giáo trình và bổ sung tài liệu nghe phong phú: Kết hợp giáo trình chính với các tài liệu nghe thực tế như tin tức, bài hát, phim ảnh để tăng tính hấp dẫn và thực tiễn, giúp sinh viên nâng cao kỹ năng nghe trong nhiều ngữ cảnh khác nhau.

Các giải pháp trên nên được triển khai trong vòng 1-2 học kỳ, do các giáo viên bộ môn tiếng Hán tại Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội phối hợp thực hiện, đồng thời có sự hỗ trợ từ ban giám hiệu và bộ phận biên soạn giáo trình.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Giáo viên tiếng Hán sơ cấp: Nghiên cứu cung cấp các phương pháp đặt câu hỏi hiệu quả, giúp giáo viên nâng cao kỹ năng tương tác và quản lý lớp học, từ đó cải thiện chất lượng dạy nghe.

2. Nhà quản lý giáo dục và bộ phận xây dựng chương trình: Thông tin về ưu nhược điểm của giáo trình và phương pháp giảng dạy giúp điều chỉnh nội dung, thiết kế chương trình phù hợp với nhu cầu thực tế.

3. Sinh viên ngành sư phạm tiếng Hán: Tài liệu tham khảo hữu ích để hiểu rõ vai trò của câu hỏi trong dạy học nghe, phát triển kỹ năng sư phạm và áp dụng vào thực tế giảng dạy.

4. Các nhà nghiên cứu ngôn ngữ và giáo dục: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm về phương pháp đặt câu hỏi trong dạy nghe tiếng Hán, mở rộng nghiên cứu về tương tác trong lớp học ngôn ngữ thứ hai.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao phương pháp đặt câu hỏi lại quan trọng trong dạy nghe tiếng Hán sơ cấp?
   Phương pháp đặt câu hỏi giúp kích thích tư duy, tăng cường sự chú ý và tương tác của sinh viên, từ đó nâng cao khả năng tiếp thu và hiểu nội dung nghe.

2. Làm thế nào để phân phối câu hỏi hiệu quả trong tiết nghe?
   Nên đặt câu hỏi nhiều ở phần từ vựng và ngữ pháp trước khi nghe để chuẩn bị kiến thức, sau đó tập trung câu hỏi vào phần nghe hiểu để kiểm tra và phát triển kỹ năng.

3. Thời gian chờ đợi sau khi đặt câu hỏi nên kéo dài bao lâu?
   Theo nghiên cứu, thời gian chờ đợi lý tưởng là từ 3 đến 5 giây để sinh viên có đủ thời gian suy nghĩ và trả lời, tránh tạo áp lực.

4. Phản hồi như thế nào khi sinh viên trả lời sai?
   Nên sử dụng phản hồi mang tính xây dựng như gợi ý, sửa đổi câu hỏi hoặc hỏi lại một cách nhẹ nhàng để giúp sinh viên tự nhận ra và sửa lỗi, tránh phủ định trực tiếp gây mất tự tin.

5. Làm sao để tăng hứng thú cho sinh viên trong tiết nghe?
   Kết hợp các câu hỏi thú vị, đa dạng hình thức hỏi, sử dụng tài liệu nghe phong phú và gần gũi với thực tế, tạo không khí lớp học tích cực và khuyến khích sinh viên tham gia.

Kết luận

• Phương pháp đặt câu hỏi của giáo viên ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả dạy nghe tiếng Hán sơ cấp và sự tham gia của sinh viên.
• Việc phân phối câu hỏi hợp lý, đa dạng hình thức hỏi và phản hồi tích cực giúp nâng cao kỹ năng nghe và sự tự tin của sinh viên.
• Giáo trình "Hán ngữ nghe hiểu" có hệ thống nhưng cần cải tiến về độ dài và tính hấp dẫn của bài tập nghe.
• Đề xuất các giải pháp thực tiễn nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy nghe, bao gồm đa dạng hóa câu hỏi, tăng thời gian chờ đợi và cải tiến giáo trình.
• Nghiên cứu mở ra hướng phát triển tiếp theo trong việc áp dụng các phương pháp tương tác hiệu quả và phát triển tài liệu giảng dạy phù hợp hơn.

Khuyến khích các giáo viên và nhà quản lý giáo dục áp dụng các kết quả nghiên cứu để nâng cao chất lượng dạy học tiếng Hán, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng nhằm hoàn thiện phương pháp giảng dạy nghe trong tương lai.