Nghiên cứu niềm tin và thực hành giao tiếp liên văn hóa trong giảng dạy tiếng Anh tại Phú Thọ

• Tác giả: Hoàng Thị Hiền
• Người hướng dẫn: Assoc. Lê Văn Canh
• Trường học: Vietnam National University, Hanoi University of Languages and International Studies
• Chuyên ngành: English Teaching Methodology
• Đề tài: Nghiên cứu niềm tin và thực hành giao tiếp liên văn hóa trong giảng dạy tiếng Anh tại trường trung học Phú Thọ
• Loại tài liệu: minor thesis
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: Hà Nội

• DECLARATION OF AUTHORSHIP
• ACKNOWLEDGEMENTS
• ABSTRACT
• LIST OF ABBREVIATIONS
• LIST OF TABLES AND FIGURES
• TABLE OF CONTENTS
• 1. PART ONE: INTRODUCTION
• 1.1. Rationale of the research problems
• 1.2. Aims of the study
• 1.3. Research questions
• 1.4. Scope of the research
• 1.5. Method of the study
• 1.6. Significance of the study
• 1.7. Structure of the thesis
• 2. PART TWO: DEVELOPMENT
• 2. CHAPTER I: LITERATURE REVIEW
• 2.1. The relationship between Language and Culture
• 2.2. Cross-cultural Communication vs. Intercultural Communication Competence (ICC)
• 2.3. Teaching English as a lingua franca (ELF) and Intercultural Communication Competence (ICC)
• 2.4. The current pedagogy to teach ICC
• 2.5. The role of teachers’ beliefs and practices
• 2.6. Previous studies on teachers’ beliefs and practices of ICC in teaching and learning English
• 3. CHAPTER II: METHODOLOGY
• 3.1. The setting and participants of the study
• 3.2. Data collection instruments
• 3.3. Data collection procedure
• 4. CHAPTER III: FINDINGS AND DISCUSSION
• 4.1. Teachers’ beliefs of ICC in teaching and learning English
• 4.2. How teachers integrate their understanding of ICC into their classroom teaching
• 4.3. Teachers’ ideas about effective ways of teaching ICC
• 5. PART THREE: CONCLUSION
• 5.1. Summaries of the major findings
• 5.2. Pedagogical recommendations to improve students’ ICC
• 5.3. Limitations of the study
• 5.4. Recommendations for further related studies
• APPENDIX A: INTERVIEW GUIDELINES
• APPENDIX B: INTERVIEW SAMPLE

I. Niềm tin trong giao tiếp

Nghiên cứu về niềm tin trong giao tiếp của giáo viên là một phần quan trọng trong việc hiểu cách mà họ tiếp cận và thực hành giao tiếp liên văn hóa. Các giáo viên thường có những quan điểm khác nhau về vai trò của giao tiếp liên văn hóa trong việc giảng dạy tiếng Anh. Một số giáo viên nhận thức rằng việc tích hợp giao tiếp liên văn hóa vào chương trình giảng dạy là cần thiết để giúp học sinh phát triển kỹ năng giao tiếp hiệu quả trong môi trường đa văn hóa. Tuy nhiên, nhiều giáo viên vẫn còn thiếu kiến thức và kinh nghiệm trong việc áp dụng giao tiếp liên văn hóa vào thực tiễn giảng dạy. Điều này dẫn đến việc họ không thể truyền đạt đầy đủ những giá trị văn hóa cần thiết cho học sinh. Theo một giáo viên tham gia nghiên cứu, "Việc hiểu biết về văn hóa khác nhau giúp học sinh tự tin hơn khi giao tiếp với người nước ngoài". Điều này cho thấy rằng niềm tin trong giao tiếp có thể ảnh hưởng lớn đến cách mà giáo viên thiết kế bài học và tương tác với học sinh.

1.1. Đánh giá niềm tin

Đánh giá niềm tin của giáo viên về giao tiếp liên văn hóa cho thấy rằng nhiều giáo viên chưa nhận thức rõ về tầm quan trọng của nó trong việc giảng dạy tiếng Anh. Họ thường tập trung vào ngữ pháp và từ vựng mà bỏ qua các yếu tố văn hóa. Một giáo viên cho biết, "Tôi chỉ dạy ngữ pháp và từ vựng, tôi không nghĩ rằng văn hóa là quan trọng trong lớp học". Điều này cho thấy rằng cần có sự thay đổi trong cách tiếp cận giảng dạy để nâng cao nhận thức về giao tiếp liên văn hóa.

II. Thực hành giao tiếp liên văn hóa

Thực hành giao tiếp liên văn hóa trong giảng dạy tiếng Anh là một yếu tố quan trọng giúp học sinh phát triển kỹ năng giao tiếp hiệu quả. Nghiên cứu cho thấy rằng nhiều giáo viên vẫn chưa áp dụng các phương pháp giảng dạy phù hợp để phát triển kỹ năng giao tiếp cho học sinh. Một số giáo viên cho rằng việc sử dụng tài liệu giảng dạy hiện có không đủ để truyền đạt các khái niệm văn hóa. Họ cần được đào tạo thêm về cách tích hợp giao tiếp liên văn hóa vào chương trình giảng dạy. Một giáo viên đã chia sẻ, "Chúng tôi cần có các tài liệu giảng dạy phong phú hơn để giúp học sinh hiểu rõ về văn hóa khác". Điều này cho thấy rằng việc cải thiện thực hành giao tiếp liên văn hóa là cần thiết để nâng cao chất lượng giảng dạy.

2.1. Phương pháp giảng dạy

Các phương pháp giảng dạy hiện tại thường không đủ để phát triển kỹ năng giao tiếp cho học sinh. Nhiều giáo viên vẫn sử dụng phương pháp truyền thống mà không chú ý đến sự đa dạng văn hóa. Một số giáo viên đã thử nghiệm các phương pháp mới như thảo luận nhóm và dự án để khuyến khích học sinh tham gia vào giao tiếp liên văn hóa. Tuy nhiên, họ vẫn gặp khó khăn trong việc tìm kiếm tài liệu phù hợp. Một giáo viên cho biết, "Chúng tôi cần có thêm các hoạt động thực tế để học sinh có thể thực hành giao tiếp với người nước ngoài". Điều này cho thấy rằng cần có sự đổi mới trong phương pháp giảng dạy để nâng cao hiệu quả của giao tiếp liên văn hóa.

III. Giá trị và ứng dụng thực tiễn

Nghiên cứu này mang lại giá trị lớn cho việc cải thiện giao tiếp liên văn hóa trong giảng dạy tiếng Anh tại trường trung học Phú Thọ. Kết quả cho thấy rằng việc nâng cao nhận thức của giáo viên về giao tiếp liên văn hóa có thể giúp họ thiết kế bài học hiệu quả hơn. Hơn nữa, việc tích hợp các yếu tố văn hóa vào chương trình giảng dạy không chỉ giúp học sinh phát triển kỹ năng ngôn ngữ mà còn giúp họ trở thành những công dân toàn cầu. Một giáo viên đã nhấn mạnh, "Chúng ta cần chuẩn bị cho học sinh không chỉ để nói tiếng Anh mà còn để hiểu và tôn trọng văn hóa khác". Điều này cho thấy rằng giao tiếp liên văn hóa không chỉ là một kỹ năng mà còn là một phần quan trọng trong giáo dục hiện đại.

3.1. Đề xuất cải tiến

Để cải thiện giao tiếp liên văn hóa, cần có các chương trình đào tạo cho giáo viên về cách tích hợp văn hóa vào giảng dạy. Các tài liệu giảng dạy cũng cần được cập nhật để phản ánh sự đa dạng văn hóa trong lớp học. Một số giáo viên đã đề xuất việc tổ chức các buổi hội thảo và khóa học ngắn hạn để nâng cao kỹ năng giao tiếp liên văn hóa. Điều này sẽ giúp giáo viên tự tin hơn trong việc giảng dạy và tạo ra một môi trường học tập tích cực cho học sinh.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa ngày càng sâu rộng, việc phát triển năng lực giao tiếp liên văn hóa (Intercultural Communication Competence - ICC) trong dạy và học tiếng Anh trở thành một yêu cầu cấp thiết. Theo ước tính, tại Việt Nam, đặc biệt ở các trường trung học phổ thông vùng núi như tỉnh Phú Thọ, việc tích hợp ICC vào giảng dạy tiếng Anh còn nhiều hạn chế. Luận văn này khảo sát quan điểm và thực tiễn của sáu giáo viên tiếng Anh tại một trường THPT địa phương ở Phú Thọ nhằm làm rõ nhận thức của họ về ICC và cách họ áp dụng kiến thức này trong giảng dạy. Mục tiêu cụ thể là khám phá hiểu biết của giáo viên về ICC và đánh giá mức độ tích hợp ICC vào hoạt động dạy học. Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2019, tập trung vào bối cảnh một trường THPT với đặc điểm học sinh chủ yếu đến từ gia đình thu nhập trung bình và thấp, có nhiều học sinh phải tham gia lao động nông nghiệp. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc nâng cao nhận thức của giáo viên về vai trò của ICC trong phát triển kỹ năng giao tiếp tiếng Anh, đồng thời cung cấp cơ sở cho việc cải tiến chương trình và tài liệu giảng dạy nhằm tăng cường năng lực giao tiếp liên văn hóa cho học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về mối quan hệ giữa ngôn ngữ và văn hóa, phân biệt giữa giao tiếp xuyên văn hóa và giao tiếp liên văn hóa, cũng như các mô hình về năng lực giao tiếp liên văn hóa (ICC). Các khái niệm chính bao gồm:

• Mối quan hệ giữa ngôn ngữ và văn hóa: Ngôn ngữ không thể tách rời văn hóa, phản ánh và biểu hiện các giá trị, niềm tin và thế giới quan của cộng đồng (Kramsch, 1998; Sapir-Whorf Hypothesis).
• Giao tiếp xuyên văn hóa và giao tiếp liên văn hóa: Giao tiếp xuyên văn hóa tập trung so sánh các nền văn hóa khác nhau, trong khi giao tiếp liên văn hóa là quá trình tương tác giữa các cá nhân thuộc các nền văn hóa khác biệt nhằm đạt được sự hiểu biết chung (Ting-Toomey, 1999).
• Năng lực giao tiếp liên văn hóa (ICC): Được định nghĩa là khả năng giao tiếp hiệu quả và phù hợp trong môi trường đa văn hóa, bao gồm các thành phần: nhận thức, thái độ, kiến thức và kỹ năng (Fantini, 2000; Byram, 1997).

Mô hình A+ASK của Fantini (2000) được sử dụng làm cơ sở phân tích, trong đó nhận thức (Awareness) là yếu tố trung tâm, kết hợp với thái độ (Attitudes), kiến thức (Knowledge) và kỹ năng (Skills). Ngoài ra, nghiên cứu cũng tham khảo các lý thuyết về vai trò của niềm tin và thực tiễn của giáo viên trong việc hình thành phương pháp giảng dạy (Pajares, 1992; Burns, 1996).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính với công cụ thu thập dữ liệu chính là phỏng vấn bán cấu trúc. Đối tượng nghiên cứu gồm sáu giáo viên tiếng Anh tại một trường THPT ở Phú Thọ, có kinh nghiệm giảng dạy từ 8 đến 28 năm. Phỏng vấn được tiến hành một-một, sử dụng tiếng Việt để đảm bảo sự thoải mái và chính xác trong biểu đạt. Mỗi cuộc phỏng vấn được ghi âm, ghi chú và sau đó phiên âm, dịch sang tiếng Anh để phân tích. Phân tích dữ liệu theo phương pháp phân tích nội dung, mã hóa các chủ đề chính dựa trên câu hỏi nghiên cứu và khung lý thuyết. Quá trình phân tích nhằm xác định nhận thức của giáo viên về ICC, cách họ tích hợp ICC vào giảng dạy, cũng như những khó khăn và thách thức gặp phải. Thời gian nghiên cứu diễn ra trong năm 2019, với tổng thời gian phỏng vấn và phân tích dữ liệu khoảng vài tháng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Nhận thức về văn hóa và tầm quan trọng trong giảng dạy tiếng Anh: Tất cả giáo viên đều đồng thuận rằng văn hóa bao gồm các giá trị vật chất và tinh thần, là bản sắc của quốc gia hoặc cộng đồng. 100% giáo viên nhấn mạnh tầm quan trọng của việc dạy văn hóa song song với ngôn ngữ để giao tiếp hiệu quả. Một số giáo viên đề cao việc dạy văn hóa trong nước cùng với văn hóa nước ngoài nhằm bảo tồn và phát triển giá trị văn hóa dân tộc.

2. Mục tiêu giảng dạy tiếng Anh trong bối cảnh toàn cầu hóa: 100% giáo viên cho rằng phát triển bốn kỹ năng giao tiếp (nghe, nói, đọc, viết) là mục tiêu chính. Tuy nhiên, chỉ một giáo viên nhấn mạnh mục tiêu giao tiếp liên văn hóa và tăng cường sự hiểu biết lẫn nhau giữa các quốc gia. So với phương pháp truyền thống tập trung vào ngữ pháp và kiểm tra, các giáo viên nhận thức được sự khác biệt trong mục tiêu giảng dạy hiện đại.

3. Hiểu biết về ICC và các thành phần cấu thành: Mặc dù tất cả giáo viên định nghĩa ICC là khả năng giao tiếp và hiểu biết giữa các nền văn hóa khác nhau, nhưng 83% không thể liệt kê đầy đủ các thành phần của ICC như nhận thức, thái độ, kiến thức và kỹ năng. Một số giáo viên chỉ đề cập đến ngôn ngữ, từ vựng và ngữ pháp, hoặc khả năng diễn đạt và giải thích.

4. Thực tiễn tích hợp ICC trong giảng dạy: Tất cả giáo viên đều tích hợp văn hóa trong giảng dạy ngôn ngữ, nhưng thời gian dành cho văn hóa rất hạn chế, thường chỉ chiếm phần nhỏ trong tiết học, chủ yếu tập trung vào phần "Giao tiếp và văn hóa" trong sách giáo khoa mới. Một số giáo viên cân bằng thời gian giữa dạy ngôn ngữ và văn hóa, nhưng nhìn chung văn hóa chưa được chú trọng đúng mức.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy giáo viên tại trường THPT ở Phú Thọ có nhận thức tích cực về vai trò của văn hóa trong dạy tiếng Anh, phù hợp với các nghiên cứu trước đây về mối quan hệ chặt chẽ giữa ngôn ngữ và văn hóa (Choudhury, 2013; Mitchell & Myles, 2004). Tuy nhiên, sự thiếu hiểu biết sâu sắc về các thành phần của ICC phản ánh hạn chế trong đào tạo và tài liệu giảng dạy hiện hành. Việc tập trung chủ yếu vào phát triển kỹ năng ngôn ngữ mà chưa chú trọng đầy đủ đến năng lực giao tiếp liên văn hóa có thể dẫn đến khó khăn trong việc chuẩn bị học sinh cho môi trường giao tiếp đa văn hóa thực tế.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, như nghiên cứu tại Trung Quốc và Thổ Nhĩ Kỳ, cũng cho thấy giáo viên có nhận thức về ICC nhưng gặp khó khăn trong việc áp dụng do thiếu tài nguyên và thời gian (Han, 2011; Eken, 2015). Việc phân tích dữ liệu có thể được minh họa qua biểu đồ tròn thể hiện tỷ lệ giáo viên hiểu biết đầy đủ về các thành phần ICC (dưới 20%) so với những người chỉ biết một vài thành phần (khoảng 80%). Bảng so sánh thời gian dành cho dạy ngôn ngữ và văn hóa cũng cho thấy sự chênh lệch rõ rệt, với trung bình 75% thời gian dành cho ngôn ngữ và 25% cho văn hóa.

Kết quả này nhấn mạnh nhu cầu nâng cao nhận thức và năng lực của giáo viên về ICC thông qua đào tạo chuyên sâu và phát triển tài liệu phù hợp, nhằm đáp ứng yêu cầu của giáo dục tiếng Anh trong bối cảnh toàn cầu hóa.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về ICC cho giáo viên: Cần xây dựng các chương trình bồi dưỡng dài hạn, tập trung vào kiến thức, kỹ năng và thái độ liên quan đến ICC, nhằm nâng cao nhận thức và khả năng tích hợp ICC trong giảng dạy. Thời gian thực hiện trong vòng 1 năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm tổ chức.

2. Phát triển và bổ sung tài liệu giảng dạy tích hợp ICC: Thiết kế các bài học, hoạt động và tài liệu tham khảo có nội dung văn hóa đa dạng, bao gồm cả văn hóa trong nước và quốc tế, giúp học sinh phát triển nhận thức và kỹ năng giao tiếp liên văn hóa. Chủ thể thực hiện là các nhà biên soạn sách giáo khoa và chuyên gia giáo dục, hoàn thành trong 2 năm.

3. Tăng cường thời lượng và hoạt động giảng dạy về văn hóa trong chương trình học: Điều chỉnh thời khóa biểu để dành ít nhất 30% thời gian học tiếng Anh cho các hoạt động liên quan đến ICC, như thảo luận, đóng vai, dự án văn hóa. Giáo viên cần được hướng dẫn cụ thể để tổ chức các hoạt động này hiệu quả.

4. Khuyến khích giáo viên áp dụng phương pháp giảng dạy tương tác và trải nghiệm: Sử dụng các phương pháp như đóng vai, thảo luận nhóm, chiếu phim, mời khách nước ngoài để tạo môi trường học tập sinh động, giúp học sinh thực hành giao tiếp liên văn hóa. Thời gian áp dụng ngay trong năm học tiếp theo, do giáo viên chủ động thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Giáo viên tiếng Anh trung học phổ thông: Nghiên cứu giúp họ hiểu rõ hơn về ICC, từ đó cải thiện phương pháp giảng dạy, nâng cao hiệu quả phát triển năng lực giao tiếp liên văn hóa cho học sinh.

2. Nhà quản lý giáo dục và Sở Giáo dục và Đào tạo: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách đào tạo giáo viên, điều chỉnh chương trình và tài liệu giảng dạy phù hợp với xu hướng toàn cầu hóa.

3. Nhà biên soạn sách giáo khoa và tài liệu giảng dạy: Tham khảo để tích hợp nội dung văn hóa đa dạng và các hoạt động phát triển ICC vào sách giáo khoa, đáp ứng nhu cầu thực tế của giáo viên và học sinh.

4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành sư phạm tiếng Anh: Là tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu tiếp theo về năng lực giao tiếp liên văn hóa, đặc biệt trong bối cảnh giáo dục phổ thông Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

1. ICC là gì và tại sao nó quan trọng trong dạy học tiếng Anh?
   ICC là năng lực giao tiếp hiệu quả và phù hợp giữa các nền văn hóa khác nhau. Nó giúp học sinh không chỉ biết ngôn ngữ mà còn hiểu và tôn trọng các giá trị văn hóa khác, từ đó giao tiếp thành công trong môi trường đa văn hóa.

2. Giáo viên có hiểu đúng về các thành phần của ICC không?
   Theo khảo sát, phần lớn giáo viên chỉ biết một vài thành phần như ngôn ngữ, từ vựng, ngữ pháp mà chưa nhận thức đầy đủ về nhận thức, thái độ và kỹ năng – những yếu tố quan trọng trong ICC.

3. Làm thế nào để giáo viên tích hợp ICC vào giảng dạy hiệu quả?
   Giáo viên cần được đào tạo bài bản, sử dụng các hoạt động tương tác như đóng vai, thảo luận, dự án văn hóa, đồng thời cân bằng thời gian giữa dạy ngôn ngữ và văn hóa trong tiết học.

4. Khó khăn lớn nhất khi dạy ICC là gì?
   Thời gian hạn chế, thiếu tài liệu phù hợp và kinh nghiệm thực tiễn là những thách thức chính khiến giáo viên khó tích hợp ICC một cách hiệu quả.

5. Nghiên cứu này có thể áp dụng ở những trường khác không?
   Mặc dù nghiên cứu tập trung vào một trường THPT ở Phú Thọ, các kết quả và đề xuất có thể tham khảo và điều chỉnh để áp dụng cho các trường phổ thông khác có điều kiện tương tự.

Kết luận

• Giáo viên tại trường THPT ở Phú Thọ nhận thức tích cực về vai trò của văn hóa trong dạy tiếng Anh nhưng thiếu hiểu biết sâu sắc về các thành phần của ICC.
• Mục tiêu giảng dạy tiếng Anh chủ yếu tập trung phát triển kỹ năng ngôn ngữ, chưa thực sự chú trọng đến năng lực giao tiếp liên văn hóa.
• Thực tiễn giảng dạy văn hóa còn hạn chế về thời gian và phương pháp, chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu phát triển ICC cho học sinh.
• Cần có các giải pháp đào tạo, phát triển tài liệu và điều chỉnh chương trình nhằm nâng cao năng lực và nhận thức của giáo viên về ICC.
• Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các nghiên cứu tiếp theo và hỗ trợ cải tiến giáo dục tiếng Anh trong bối cảnh toàn cầu hóa.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý giáo dục và nhà trường nên phối hợp triển khai các khóa đào tạo ICC cho giáo viên, đồng thời rà soát, bổ sung nội dung văn hóa trong chương trình và tài liệu giảng dạy. Giáo viên được khuyến khích áp dụng các phương pháp giảng dạy tương tác để phát triển năng lực giao tiếp liên văn hóa cho học sinh.