Luận án tiến sĩ về mô hình cấu trúc thị trường tôm nuôi tại Đồng bằng sông Cửu Long

• Tác giả: Lê Bảo Toàn
• Người hướng dẫn: PGS. Bùi Văn Trịnh
• Trường học: Trường Đại Học Trà Vinh
• Chuyên ngành: Quản Trị Kinh Doanh
• Đề tài: Nghiên Cứu Mô Hình Cấu Trúc Thị Trường Tôm Nuôi Tại Đồng Bằng Sông Cửu Long
• Loại tài liệu: luận án
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Trà Vinh

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
• 1.1. SỰ CẦN THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
• 1.2. MỤC TIÊU VÀ CÂU HỎI NGHIÊN CỨU
• 1.2.1. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.2.2. Câu hỏi nghiên cứu
• 1.3. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU VÀ ĐỐI TƯỢNG KHẢO SÁT
• 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu
• 1.3.2. Đối tượng khảo sát
• 1.4. PHẠM VI NGHIÊN CỨU
• 1.4.1. Phạm vi về nội dung
• 1.4.2. Phạm vi về không gian
• 1.4.3. Phạm vi về thời gian
• 1.5. KẾT CẤU LUẬN ÁN
• 2. CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 2.1. CƠ SỞ LÝ THUYẾT
• 2.1.1. Khái niệm về thị trường
• 2.1.2. Phân loại thị trường
• 2.1.3. Khái niệm cấu trúc thị trường
• 2.1.4. Khái niệm về chuỗi cung ứng
• 2.1.5. Khái niệm về chuỗi giá trị
• 2.1.6. Lý thuyết các bên liên quan
• 2.1.7. Mô hình Cấu trúc - Vận hành - Kết quả thị trường
• 2.1.8. Các thành phần của mô hình SCP
• 2.1.9. Các phương pháp phân tích mức độ tập trung thị trường
• 2.2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 2.2.1. Kênh phân phối và thị trường tiêu thụ sản phẩm tôm
• 2.2.2. Chức năng thị trường của các tác nhân tham gia ngành hàng tôm
• 2.2.3. Liên kết ngang và liên kết dọc trong ngành hàng tôm
• 2.2.4. Phân phối lợi nhuận giữa các tác nhân
• 2.2.5. Những giải pháp nâng cấp, hoàn thiện ngành hàng tôm
• 2.2.6. Các công trình nghiên cứu SCP có liên quan
• 2.2.7. Các hướng tiếp cận nghiên cứu chuỗi sản phẩm tôm ở Việt Nam
• 2.2.8. Những khoảng trống trong nghiên cứu
• 2.2.9. Mô hình nghiên cứu cấu trúc thị trường tôm nuôi vùng ĐBSCL
• 3. CHƯƠNG 3: THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU
• 3.1. QUY TRÌNH NGHIÊN CỨU
• 3.1.1. Quy trình nghiên cứu
• 3.1.2. Bảng câu hỏi
• 3.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.2.1. Phương pháp thu thập dữ liệu
• 3.2.2. Phương pháp phân tích và xử lý số liệu
• 3.2.3. Khung phân tích SCP thị trường tôm nuôi vùng ĐBSCL
• 4. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 4.1. KHÁI QUÁT TÌNH HÌNH SẢN XUẤT VÀ TIÊU THỤ TÔM
• 4.1.1. Tổng quan về địa bàn nghiên cứu
• 4.1.2. Khái quát về ngành hàng tôm
• 4.1.3. Khái quát tình hình sản xuất tôm vùng ĐBSCL
• 4.1.4. Khái quát tình hình sản xuất tôm ở địa bàn nghiên cứu
• 4.1.5. Tổng thể phát triển ngành tôm Việt Nam đến năm 2030
• 4.2. PHÂN TÍCH CẤU TRÚC THỊ TRƯỜNG
• 4.2.1. Mức độ tập trung của thị trường
• 4.2.2. Khác biệt sản phẩm
• 4.2.3. Rào cản gia nhập thị trường
• 4.2.4. Các chính sách chung của ngành thủy sản
• 4.3. PHÂN TÍCH SỰ VẬN HÀNH CỦA THỊ TRƯỜNG
• 4.3.1. Mô tả chức năng của các tác nhân tham gia trên thị trường
• 4.3.2. Mô tả hoạt động của các tác nhân tham gia thị trường tôm
• 4.3.3. Sự liên kết của các tác nhân tham gia trên thị trường
• 4.4. PHÂN TÍCH KẾT QUẢ THỊ TRƯỜNG
• 4.4.1. Phân tích lợi nhuận gộp của hộ nuôi tôm
• 4.4.2. Phân tích lợi nhuận gộp của trung gian
• 4.4.3. Phân tích lợi nhuận gộp của doanh nghiệp chế biến thủy sản
• 4.4.4. Phân tích hiệu quả giữa các tác nhân tham gia thị trường
• 4.5. THẢO LUẬN CÁC KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 4.5.1. Cấu trúc thị trường
• 4.5.2. Sự vận hành của thị trường
• 4.5.3. Kết quả thị trường
• 4.5.4. Những vấn đề cần hoàn thiện của cấu trúc thị trường
• 4.5.5. Mối quan hệ giữa cấu trúc - sự vận hành - kết quả thị trường
• 5. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH
• 5.1. KẾT LUẬN CHUNG
• 5.1.1. Cấu trúc thị trường
• 5.1.2. Sự vận hành của thị trường
• 5.1.3. Kết quả thị trường
• 5.1.4. Những vấn đề cần hoàn thiện của cấu trúc thị trường
• 5.2. HÀM Ý CHÍNH SÁCH
• 5.2.1. Cấu trúc thị trường
• 5.2.2. Sự vận hành của thị trường
• 5.2.3. Kết quả thị trường
• 5.3. ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN ÁN
• 5.3.1. Ý nghĩa của luận án
• 5.3.2. Những điểm mới của luận án
• 5.3.2.1. Đối với tác nhân hộ nuôi tôm
• 5.3.2.2. Đối với tác nhân trung gian
• 5.3.2.3. Đối với tác nhân doanh nghiệp chế biến thủy sản
• 5.3.2.4. Đối với chính sách chung của ngành thủy sản
• 5.4. HẠN CHẾ CỦA LUẬN ÁN
• 5.5. ĐỀ XUẤT HƯỚNG NGHIÊN CỨU TIẾP THEO
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ
• DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
• DANH SÁCH BẢNG
• DANH MỤC HÌNH
• TÓM TẮT
• ABSTRACT

I. Tổng quan về thị trường tôm nuôi

Thị trường tôm nuôi tại Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế thủy sản Việt Nam. Nghiên cứu này tập trung vào việc phân tích cấu trúc thị trường tôm nhằm hiểu rõ hơn về các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của ngành. Theo số liệu từ Ủy ban nhân dân tỉnh Trà Vinh, xuất khẩu tôm đã đạt 3,73 tỷ USD trong năm 2020, chiếm 44% tổng giá trị xuất khẩu thủy sản. Điều này cho thấy tôm nuôi không chỉ là sản phẩm chủ lực mà còn là nguồn thu ngoại tệ quan trọng cho quốc gia. Tuy nhiên, thị trường tôm vẫn tồn tại nhiều vấn đề cần giải quyết, như sự cạnh tranh không công bằng và các rào cản gia nhập thị trường. Việc phân tích mô hình cấu trúc thị trường sẽ giúp xác định các yếu tố này và đề xuất giải pháp cải thiện.

1.1. Đặc điểm của ngành tôm

Ngành tôm tại ĐBSCL có những đặc điểm riêng biệt, bao gồm sự đa dạng về giống tôm và phương pháp nuôi. Ngành tôm chủ yếu tập trung vào sản xuất tôm thẻ chân trắng, một giống tôm có giá trị kinh tế cao. Tuy nhiên, việc nuôi tôm cũng gặp phải nhiều thách thức như dịch bệnh và biến đổi khí hậu. Theo nghiên cứu, nuôi trồng thủy sản tại ĐBSCL cần được cải thiện về công nghệ và quản lý để nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Các hộ nuôi tôm cần được hỗ trợ về vốn và kiến thức để có thể áp dụng các công nghệ mới, từ đó tăng cường khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

II. Phân tích cấu trúc thị trường tôm

Cấu trúc thị trường tôm nuôi tại ĐBSCL được phân tích thông qua mô hình Cấu trúc - Hành vi - Kết quả (SCP). Mô hình này giúp xác định mối quan hệ giữa cấu trúc thị trường và hành vi của các tác nhân tham gia. Kết quả nghiên cứu cho thấy thị trường tôm mang tính cạnh tranh tự do đối với các hộ nuôi, trong khi các trung gian và doanh nghiệp chế biến thủy sản (SFC) có xu hướng cạnh tranh độc quyền. Điều này dẫn đến sự chênh lệch trong giá cả và lợi nhuận giữa các tác nhân. Việc phân tích mức độ tập trung của thị trường cho thấy rằng một số ít doanh nghiệp chiếm lĩnh thị trường, gây khó khăn cho các hộ nuôi nhỏ lẻ trong việc tiếp cận thị trường.

2.1. Mức độ tập trung thị trường

Mức độ tập trung của thị trường tôm được đo bằng chỉ số Herfindahl-Hirschman (HHI). Kết quả cho thấy chỉ số HHI cao, cho thấy sự tập trung cao trong ngành tôm. Điều này có thể dẫn đến việc các doanh nghiệp lớn có khả năng kiểm soát giá cả và điều kiện thị trường, gây bất lợi cho các hộ nuôi nhỏ. Các chính sách cần được đề xuất để giảm thiểu sự tập trung này, tạo điều kiện cho các hộ nuôi tôm có thể cạnh tranh công bằng hơn. Việc khuyến khích liên kết giữa các hộ nuôi và doanh nghiệp chế biến cũng là một giải pháp khả thi để cải thiện tình hình này.

III. Đề xuất chính sách phát triển bền vững

Để phát triển bền vững ngành tôm nuôi tại ĐBSCL, cần có những chính sách hỗ trợ cụ thể cho các hộ nuôi. Chính sách này nên bao gồm việc cung cấp vốn vay ưu đãi, đào tạo kỹ thuật nuôi tôm và hỗ trợ trong việc truy xuất nguồn gốc sản phẩm. Ngoài ra, cần có các chương trình khuyến khích sản xuất tôm sạch, đạt tiêu chuẩn kháng sinh cho phép. Việc này không chỉ giúp nâng cao chất lượng sản phẩm mà còn tăng cường khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Các doanh nghiệp chế biến cũng cần được khuyến khích đầu tư vào công nghệ chế biến để tạo ra các sản phẩm giá trị gia tăng, từ đó nâng cao lợi nhuận cho toàn ngành.

3.1. Tăng cường liên kết giữa các tác nhân

Liên kết giữa các hộ nuôi tôm và doanh nghiệp chế biến là rất quan trọng để đảm bảo nguồn cung ổn định và chất lượng sản phẩm. Các mô hình liên kết có thể bao gồm hợp tác xã hoặc các nhóm sản xuất, giúp các hộ nuôi chia sẻ kinh nghiệm và giảm thiểu rủi ro. Chính sách hỗ trợ từ nhà nước cũng cần được triển khai để khuyến khích các mô hình này phát triển. Việc này không chỉ giúp tăng cường sức mạnh cạnh tranh của ngành tôm mà còn tạo ra một môi trường sản xuất bền vững hơn cho các hộ nuôi.