Luận văn thạc sĩ về không gian trong tiểu thuyết Linh Sơn của Cao Hành Kiện

• Tác giả: Nguyen Cong Canh
• Người hướng dẫn: PGS.TS Tran Le Bao
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Văn học nước ngoài
• Đề tài: Nghiên cứu không gian trong tiểu thuyết Linh Sơn của Cao Hành Kiện
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2013
• Địa điểm: Hà Nội

• MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG 1: TỪ LÍ THUYẾT DỊCH CHUYỂN KHÔNG GIAN ĐẾN DỊCH CHUYỂN KHÔNG GIAN TRONG TIỂU THUYẾT LINH SƠN CỦA CAO HÀNH KIỆN
• 1.1. Không gian và sự dịch chuyển không gian nghệ thuật
• 1.1.1. Khái niệm “không gian nghệ thuật”. Trường phái địa lí — lịch sử và trường phái Hình thức Nga với vấn đề “sự dịch chuyển không gian”
• 1.1.2. Trường phái hình thức Nga. Từ dịch chuyển không gian trong văn học dân gian, du kí đến sự dịch chuyển không gian trong tiểu thuyết Linh Sơn. Dịch chuyển không gian trong thần thoại, sử thi, cổ tích. Sự mở rộng trục không gian theo tư duy nhi nguyên. Dịch chuyển tuyến tính
• 1.1.3. Dịch chuyển không gian trong thể tài du kí. Khái quát về dịch chuyển không gian trong tiểu thuyết Linh Sơn
• 1.1.4. Dưới góc nhìn trần thuật
• 1.1.5. Tiểu kết
• 1.2. Sự dịch chuyển của tâm và thân giữa không gian
• 1.2.1. Hành trình chiếm lĩnh không gian của nhân vật. Trạng thái chiếm lĩnh trong không gian vật lí. Trạng thái chiếm lĩnh trong không gian văn hóa — tư tưởng. Trạng thái chiếm lĩnh trong không gian tâm linh. Phương thức và phương tiện dịch chuyển. Dịch chuyển trong không gian hiện thực. Dịch chuyển trong không gian tâm lí
• 1.2.2. Cấu trúc sự dịch chuyển không gian trong Linh Sơn. Dịch chuyển một chiều
• 1.2.3. Dịch chuyển đa chiều
• 1.2.4. Tính đa nghĩa của sự dịch chuyển không gian trong Linh Sơn. Tìm về thiên nhiên như một phương thức trốn chạy hiện thực. Tìm về cội nguồn văn hóa, lịch sử. Hành trình giác ngộ tâm linh
• 1.2.5. Con người tìm sự an lạc trong tôn giáo. Tính không hay là chủ nghĩa hư vô
• 1.2.6. Tiểu kết
• 1.3. Nghệ thuật xây dựng và tổ chức không - thời gian trong Linh Sơn
• 1.3.1. Thời gian đa tuyến, đa chiều. Thời gian hành trình
• 1.3.2. Các kiểu không gian trong tiểu thuyết Linh Sơn. Không gian thiên nhiên. Không gian sinh hoạt. Không gian tâm lí
• 1.3.3. Không gian thiêng
• 1.3.4. Nghệ thuật kỳ ảo hóa không gian. Hiện thực hóa không gian ảo. Nhoè mờ hóa ranh giới giữa thực và ảo. Không gian khép kín
• 1.3.5. Không gian đối lập
• 1.3.6. Nghệ thuật biểu trưng không gian
• 1.3.7. Tiểu kết
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Giới thiệu về không gian trong tiểu thuyết Linh Sơn

Tiểu thuyết Linh Sơn của Cao Hành Kiện không chỉ là một tác phẩm văn học mà còn là một hành trình khám phá không gian nghệ thuật. Tác phẩm này mang đậm dấu ấn của không gian văn học và thể hiện sự dịch chuyển không gian qua các nhân vật. Cao Hành Kiện đã khéo léo kết hợp giữa không gian vật lý và không gian tâm lý, tạo nên một bức tranh đa chiều về hành trình tìm kiếm bản thân. Nhân vật trong tác phẩm không chỉ di chuyển về mặt địa lý mà còn trải qua những biến chuyển tâm lý sâu sắc. Điều này cho thấy sự quan trọng của không gian trong việc xây dựng nhân vật và cốt truyện. Như một nhà phê bình đã nhận xét: "Không gian trong Linh Sơn không chỉ là bối cảnh mà còn là một nhân vật sống động, ảnh hưởng đến hành trình của các nhân vật."

1.1. Khái niệm không gian nghệ thuật

Khái niệm không gian nghệ thuật trong tiểu thuyết Linh Sơn được hiểu là sự kết hợp giữa không gian vật lý và không gian tâm lý. Cao Hành Kiện đã sử dụng không gian như một công cụ để thể hiện những xung đột nội tâm của nhân vật. Không gian không chỉ là nơi diễn ra các sự kiện mà còn là nơi phản ánh tâm trạng và cảm xúc của nhân vật. Ví dụ, những cảnh vật thiên nhiên hùng vĩ không chỉ tạo ra bối cảnh mà còn gợi lên những cảm xúc sâu sắc trong lòng nhân vật. Điều này cho thấy rằng không gian trong tác phẩm không chỉ đơn thuần là một yếu tố phụ mà là một phần thiết yếu trong việc xây dựng cốt truyện và phát triển nhân vật.

II. Phân tích sự dịch chuyển không gian trong Linh Sơn

Sự dịch chuyển không gian trong Linh Sơn không chỉ là một yếu tố nghệ thuật mà còn là một phương thức thể hiện tư tưởng của tác giả. Cao Hành Kiện đã khéo léo xây dựng các tuyến đường di chuyển của nhân vật, từ những vùng đất quen thuộc đến những miền đất mới lạ. Mỗi sự dịch chuyển đều mang theo những ý nghĩa sâu sắc, phản ánh những biến chuyển trong tâm hồn nhân vật. Như một nhà nghiên cứu đã chỉ ra: "Mỗi bước đi của nhân vật là một bước tiến trong hành trình tìm kiếm bản thân và khám phá thế giới xung quanh." Điều này cho thấy rằng không gian không chỉ là bối cảnh mà còn là một phần không thể thiếu trong quá trình phát triển nhân vật và cốt truyện.

2.1. Không gian vật lý và không gian tâm lý

Trong Linh Sơn, Cao Hành Kiện đã tạo ra một sự phân chia rõ ràng giữa không gian vật lý và không gian tâm lý. Không gian vật lý được thể hiện qua những cảnh vật cụ thể, như núi non, sông nước, trong khi không gian tâm lý lại phản ánh những cảm xúc và suy tư của nhân vật. Sự tương tác giữa hai loại không gian này tạo nên một bức tranh phong phú về cuộc sống và tâm hồn con người. Nhân vật không chỉ di chuyển trong không gian vật lý mà còn trải qua những biến chuyển tâm lý sâu sắc, từ đó tạo ra một hành trình đầy ý nghĩa. Điều này cho thấy rằng không gian trong tác phẩm không chỉ là một yếu tố phụ mà là một phần thiết yếu trong việc xây dựng cốt truyện và phát triển nhân vật.

III. Tính biểu tượng của không gian trong Linh Sơn

Không gian trong Linh Sơn không chỉ đơn thuần là bối cảnh mà còn mang tính biểu tượng sâu sắc. Cao Hành Kiện đã sử dụng không gian như một phương tiện để thể hiện những tư tưởng triết lý và nhân sinh quan của mình. Mỗi không gian mà nhân vật đi qua đều mang theo những ý nghĩa riêng, từ đó phản ánh những khía cạnh khác nhau của cuộc sống. Như một nhà phê bình đã nhận xét: "Không gian trong Linh Sơn là một tấm gương phản chiếu những khát vọng và nỗi đau của con người." Điều này cho thấy rằng không gian không chỉ là một yếu tố nghệ thuật mà còn là một phần quan trọng trong việc thể hiện tư tưởng của tác giả.

3.1. Không gian như một biểu tượng văn hóa

Trong Linh Sơn, Cao Hành Kiện đã khéo léo sử dụng không gian như một biểu tượng văn hóa, phản ánh những giá trị và niềm tin của xã hội. Những không gian như núi Linh Sơn không chỉ là địa điểm mà còn là biểu tượng cho sự tìm kiếm chân lý và sự an lạc trong tâm hồn. Điều này cho thấy rằng không gian trong tác phẩm không chỉ đơn thuần là bối cảnh mà còn mang theo những ý nghĩa sâu sắc về văn hóa và tâm linh. Như một nhà nghiên cứu đã chỉ ra: "Không gian trong Linh Sơn là nơi giao thoa giữa hiện thực và huyền ảo, giữa cái hữu hình và cái vô hình."

Tổng quan nghiên cứu

Tiểu thuyết Linh Sơn của Cao Hành Kiện, nhà văn Trung Quốc gốc Hoa đoạt giải Nobel Văn học năm 2000, là một tác phẩm tiêu biểu mang màu sắc du ký hiện đại, kết hợp giữa kỹ thuật tự sự phương Tây và triết lý nhân sinh phương Đông. Hành trình trong tác phẩm kéo dài 10 tháng, với quãng đường khoảng 15.000 km dọc sông Trường Giang và thung lũng Tứ Xuyên, nhằm khám phá văn hóa dân gian và tìm kiếm ngọn núi Linh Sơn kỳ ảo. Nghiên cứu tập trung vào sự dịch chuyển không gian trong tiểu thuyết, nhằm làm sáng tỏ tính biểu trưng và quan niệm về không gian nghệ thuật, đồng thời phân tích vai trò của dịch chuyển không gian trong việc thể hiện nội dung tư tưởng, triết lý và tâm linh của tác phẩm.

Phạm vi nghiên cứu chủ yếu là cuốn tiểu thuyết Linh Sơn (bản dịch của Trần Đình, NXB Phụ nữ, 2003, 715 trang), với trọng tâm phân tích các mô hình không gian tiêu biểu mang tính hiện thực và tâm linh. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ cách thức dịch chuyển không gian góp phần vào sự phát triển nhận thức và giác ngộ tâm linh của nhân vật, đồng thời đánh giá đóng góp của Cao Hành Kiện trong việc mở rộng phạm vi tiểu thuyết du ký hiện đại.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hiểu sâu sắc hơn về nghệ thuật tự sự và triết lý nhân sinh trong văn học Trung Quốc đương đại, đồng thời góp phần phát triển lý thuyết không gian nghệ thuật trong văn học nói chung.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn kế thừa và phát triển các lý thuyết về không gian nghệ thuật, đặc biệt là khái niệm chronotope của Bakhtin, nhấn mạnh mối quan hệ không thể tách rời giữa không gian và thời gian trong văn học. Ngoài ra, nghiên cứu vận dụng lý thuyết của Lotman về mô hình không gian nghệ thuật (không gian điểm, tuyến tính, mặt phẳng) và các công trình của trường phái địa lý - lịch sử (Aarne-Thompson, Stith Thompson) về phân loại motif và type trong văn học dân gian.

Lý thuyết chức năng của V. Propp về các chức năng và vai trò nhân vật trong truyện cổ tích cũng được áp dụng để phân tích sự dịch chuyển không gian gắn với hành động và nhiệm vụ của nhân vật. Các khái niệm chính bao gồm: không gian nghệ thuật, dịch chuyển không gian, không gian điểm và tuyến tính, motif hành trình, và nguyên mẫu biểu tượng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp liên ngành, kết hợp phân tích văn bản, so sánh loại hình và thi pháp học để khảo sát sự dịch chuyển không gian trong tiểu thuyết Linh Sơn. Nguồn dữ liệu chính là bản dịch tiếng Việt của tiểu thuyết, cùng các công trình nghiên cứu liên quan trong và ngoài nước.

Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ 81 chương của tác phẩm, với việc chọn lọc các đoạn văn liên quan đến mô hình không gian và hành trình nhân vật. Phương pháp phân tích bao gồm phân tích nội dung, thống kê số lần xuất hiện các loại không gian, và so sánh với các thể loại văn học dân gian, du ký truyền thống.

Timeline nghiên cứu kéo dài trong khoảng thời gian từ năm 2010 đến 2013, tập trung vào việc tổng hợp lý thuyết và phân tích chi tiết từng chương của tác phẩm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Dịch chuyển không gian đa chiều và đa tuyến: Tiểu thuyết có 81 chương, trong đó 34 chương trần thuật ở ngôi thứ hai (nhân vật mi), 39 chương ở ngôi thứ nhất (nhân vật ta), và 3 chương ở ngôi thứ ba, thể hiện sự dịch chuyển không gian đa chiều giữa không gian thực và ảo, hiện tại và quá khứ. Khoảng 25 chương mô tả nhân vật chiếm lĩnh không gian núi cao, 15 chương liên quan đến không gian sông nước, cho thấy sự đối lập và bổ trợ giữa không gian tĩnh và động.

2. Không gian núi rừng thiêng liêng và hiểm nguy: Nhân vật chiếm lĩnh các không gian núi cao như dãy Đại Tuyết Sơn, núi Ngũ Lĩnh, với độ cao lên đến 4.000m, gắn liền với các đền miếu, tín ngưỡng Phật giáo và Đạo giáo. Không gian này vừa mang vẻ đẹp mĩ lệ, vừa chứa đựng hiểm nguy như rừng thiêng nước độc, quái vật, thể hiện sự thử thách và hành trình tâm linh.

3. Không gian sông nước biểu tượng cho sự chảy trôi và buông bỏ: Dòng sông Quên Lú là biểu tượng cho sự mất kiểm soát, cái chết và sự trở về với Niết Bàn. Hình ảnh dòng sông xuất hiện nhiều lần trong các chương liên quan đến nhân vật mi, thể hiện trạng thái nội tâm hỗn loạn, tuyệt vọng và giác ngộ.

4. Sự chiếm lĩnh không gian gắn với nhận thức và giác ngộ: Mỗi lần dịch chuyển không gian đều tương ứng với một ngưỡng nhận thức mới của nhân vật, từ không gian vật lý đến không gian văn hóa, lịch sử và tâm linh. Hành trình không chỉ là di chuyển địa lý mà còn là hành trình nội tâm, thể hiện qua kỹ thuật trần thuật đa ngôi và dòng ý thức.

Thảo luận kết quả

Sự dịch chuyển không gian trong Linh Sơn không chỉ là thủ pháp nghệ thuật mà còn phản ánh sâu sắc nội dung tư tưởng và triết lý nhân sinh của tác phẩm. Việc nhân vật ta chiếm lĩnh không gian núi cao thể hiện khát vọng siêu thoát và tìm kiếm sự yên bình, trong khi nhân vật mi gắn với không gian sông nước biểu tượng cho sự buông bỏ và giác ngộ tâm linh.

So sánh với các nghiên cứu về hành trình trong văn học dân gian và du ký truyền thống, Linh Sơn có sự kết hợp độc đáo giữa mô hình không gian tuyến tính và đa tuyến, giữa không gian hiện thực và kỳ ảo, tạo nên một cấu trúc phức tạp và giàu ý nghĩa biểu tượng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố số chương theo loại không gian (núi, sông, thị trấn) và bảng thống kê các motif dịch chuyển không gian, giúp minh họa rõ ràng sự đa dạng và tần suất xuất hiện của các loại không gian trong tác phẩm.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Phát triển nghiên cứu liên ngành về không gian nghệ thuật: Khuyến khích các nhà nghiên cứu kết hợp lý thuyết văn học, nhân học và triết học để phân tích sâu hơn về dịch chuyển không gian trong các tác phẩm văn học đương đại, nhằm mở rộng hiểu biết về mối quan hệ giữa không gian và nhận thức nhân vật.

2. Ứng dụng phân tích dịch chuyển không gian trong giảng dạy văn học: Đề xuất đưa nội dung về dịch chuyển không gian nghệ thuật vào chương trình đào tạo văn học đại học, giúp sinh viên phát triển kỹ năng phân tích thi pháp và hiểu sâu sắc hơn về cấu trúc tác phẩm.

3. Khuyến khích dịch thuật và phổ biến tác phẩm: Tăng cường dịch thuật các tác phẩm có tính chất du ký và dịch chuyển không gian đa chiều như Linh Sơn sang nhiều ngôn ngữ khác, nhằm quảng bá văn học Trung Quốc đương đại và thúc đẩy giao lưu văn hóa.

4. Tổ chức hội thảo chuyên đề về dịch chuyển không gian: Chủ trì các hội thảo khoa học quốc tế để trao đổi, thảo luận về lý thuyết và thực tiễn nghiên cứu dịch chuyển không gian trong văn học, tạo điều kiện cho các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước hợp tác phát triển.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Sinh viên và nghiên cứu sinh ngành Văn học: Giúp hiểu rõ hơn về lý thuyết không gian nghệ thuật và kỹ thuật tự sự hiện đại, đặc biệt trong văn học Trung Quốc đương đại.

2. Giảng viên và nhà nghiên cứu văn học so sánh: Cung cấp cơ sở lý thuyết và phân tích chi tiết để so sánh các mô hình dịch chuyển không gian trong các nền văn học khác nhau.

3. Biên dịch viên và nhà xuất bản: Hỗ trợ trong việc lựa chọn và giới thiệu các tác phẩm văn học có giá trị nghệ thuật và tư tưởng sâu sắc, đồng thời nâng cao chất lượng dịch thuật.

4. Độc giả yêu thích văn học du ký và tiểu thuyết hiện đại: Giúp độc giả hiểu sâu sắc hơn về cấu trúc và ý nghĩa của hành trình trong tác phẩm, từ đó tăng trải nghiệm đọc và cảm nhận văn học.

Câu hỏi thường gặp

1. Dịch chuyển không gian trong Linh Sơn có điểm gì đặc biệt so với các tác phẩm du ký khác?
   Linh Sơn kết hợp dịch chuyển không gian thực tế với hành trình nội tâm đa chiều, sử dụng kỹ thuật trần thuật đa ngôi và dòng ý thức, tạo nên sự đa tuyến và đa chiều hiếm thấy trong thể loại du ký truyền thống.

2. Vai trò của không gian núi rừng trong tiểu thuyết là gì?
   Không gian núi rừng vừa là nơi thử thách, hiểm nguy, vừa là biểu tượng của sự siêu thoát, giác ngộ tâm linh, phản ánh khát vọng chiếm lĩnh và làm chủ không gian vật lý và tinh thần của nhân vật.

3. Tại sao nhân vật mi gắn liền với không gian sông nước?
   Không gian sông nước biểu tượng cho sự chảy trôi, buông bỏ và cái chết, phù hợp với trạng thái nội tâm hỗn loạn, tuyệt vọng và quá trình giác ngộ của nhân vật mi trong hành trình tìm kiếm Linh Sơn.

4. Làm thế nào để phân tích dịch chuyển không gian trong văn học?
   Phân tích dựa trên việc xác định các loại không gian (điểm, tuyến tính), tần suất xuất hiện, mối quan hệ giữa không gian và nhân vật, cùng với việc áp dụng các lý thuyết về motif, type và chronotope để giải mã ý nghĩa biểu tượng.

5. Nghiên cứu này có thể áp dụng cho các tác phẩm văn học khác không?
   Có, phương pháp và lý thuyết về dịch chuyển không gian có thể áp dụng rộng rãi trong phân tích các tác phẩm văn học có yếu tố hành trình, du ký, hoặc các tiểu thuyết hiện đại có cấu trúc không gian phức tạp.

Kết luận

• Luận văn làm rõ vai trò quan trọng của dịch chuyển không gian trong tiểu thuyết Linh Sơn, thể hiện qua hành trình đa chiều của nhân vật và sự kết hợp giữa không gian thực và tâm linh.
• Nghiên cứu phát triển lý thuyết không gian nghệ thuật, kết hợp các mô hình dân gian và hiện đại, góp phần nâng cao hiểu biết về thi pháp văn học.
• Phân tích chi tiết các loại không gian núi rừng, sông nước và thị trấn, cùng với kỹ thuật trần thuật đa ngôi, tạo nên cấu trúc phức tạp và giàu ý nghĩa biểu tượng.
• Đề xuất các giải pháp phát triển nghiên cứu liên ngành, ứng dụng trong giảng dạy và dịch thuật, đồng thời thúc đẩy giao lưu văn hóa quốc tế.
• Khuyến khích các bước nghiên cứu tiếp theo tập trung vào phân tích sâu hơn về mối quan hệ giữa không gian và thời gian trong tác phẩm, cũng như mở rộng nghiên cứu sang các tác phẩm văn học đương đại khác.

Hành trình khám phá dịch chuyển không gian trong Linh Sơn không chỉ là hành trình của nhân vật mà còn là hành trình của người nghiên cứu, mở ra nhiều hướng đi mới cho nghiên cứu văn học hiện đại. Độc giả và nhà nghiên cứu được mời gọi tiếp tục khám phá và phát triển lĩnh vực này.