Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay, việc nâng cao hiệu quả dạy học văn học, đặc biệt là dạy học thơ trữ tình, đóng vai trò quan trọng trong phát triển năng lực ngôn ngữ và cảm thụ nghệ thuật của học sinh trung học phổ thông. Theo ước tính, tỷ lệ học sinh trung học phổ thông có khả năng cảm thụ và sáng tạo trong học tập môn Ngữ văn còn hạn chế, dẫn đến việc tiếp nhận kiến thức chưa thực sự hiệu quả. Luận văn tập trung nghiên cứu phương pháp dạy học đổi mới, cụ thể là phương pháp đọc sáng tạo trong dạy học thơ trữ tình lớp 12 tại một trường trung học phổ thông ở Hà Nội, nhằm nâng cao hiệu quả học tập và phát triển năng lực cảm thụ thơ ca của học sinh.

Mục tiêu nghiên cứu là làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của phương pháp đọc sáng tạo trong dạy học thơ trữ tình, đánh giá hiệu quả áp dụng phương pháp này trong thực tế giảng dạy, đồng thời đề xuất các giải pháp nhằm phát huy tối đa hiệu quả của phương pháp. Nghiên cứu được tiến hành trong năm học 2012-2013 tại trường trung học phổ thông L0a, quận Đống An, Hà Nội, với sự tham gia của học sinh lớp 12 và giáo viên bộ môn Ngữ văn.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học Ngữ văn, nâng cao khả năng cảm thụ và sáng tạo thơ ca của học sinh, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho giáo viên trong việc lựa chọn và vận dụng phương pháp dạy học phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về đọc sáng tạo và lý thuyết về dạy học thơ trữ tình. Lý thuyết đọc sáng tạo nhấn mạnh vai trò của sự tương tác chủ động giữa người học và tác phẩm văn học, qua đó phát huy khả năng cảm thụ và sáng tạo cá nhân. Lý thuyết dạy học thơ trữ tình tập trung vào việc khai thác nội dung, nghệ thuật và cảm xúc của tác phẩm để phát triển năng lực ngôn ngữ và thẩm mỹ cho học sinh.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm:

  • Đọc sáng tạo: quá trình đọc có sự tham gia tích cực của người học nhằm tạo ra ý nghĩa mới từ tác phẩm.
  • Cảm thụ thơ trữ tình: khả năng nhận biết, hiểu và đồng cảm với nội dung, hình ảnh, âm điệu của bài thơ.
  • Phương pháp dạy học đổi mới: các phương pháp giảng dạy hướng đến phát triển năng lực người học, thay vì truyền thụ kiến thức thụ động.
  • Năng lực ngôn ngữ và thẩm mỹ: khả năng sử dụng ngôn ngữ và cảm nhận nghệ thuật trong văn học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp phân tích tài liệu lý luận, khảo sát thực trạng và thực nghiệm sư phạm. Nguồn dữ liệu chính gồm:

  • Tài liệu lý luận về phương pháp đọc sáng tạo và dạy học thơ trữ tình.
  • Phiếu khảo sát ý kiến giáo viên và học sinh về việc áp dụng phương pháp đọc sáng tạo.
  • Kết quả thực nghiệm dạy học tại 4 lớp 12 (A1, A2, A3, A4) trường trung học phổ thông L0a, quận Đống An, Hà Nội.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 190 phiếu của học sinh và 10 phiếu của giáo viên. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các lớp học. Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và phân tích định tính nội dung phản hồi.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm học 2012-2013, gồm các bước: khảo sát thực trạng, xây dựng kế hoạch dạy học, thực nghiệm phương pháp đọc sáng tạo, thu thập và phân tích dữ liệu, tổng hợp kết quả và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ học sinh đọc sáng tạo bài thơ trữ tình trước khi áp dụng phương pháp còn thấp: Khoảng 60,5% học sinh thường xuyên đọc sáng tạo trước khi học, trong khi 7,9% học sinh gần như không thực hiện hoạt động này. Điều này cho thấy sự hạn chế trong việc phát huy năng lực cảm thụ và sáng tạo thơ ca của học sinh.

  2. Giáo viên ưu tiên sử dụng phương pháp tái tạo và gợi tìm trong dạy học thơ trữ tình: Hầu hết giáo viên (trên 65%) sử dụng hai phương pháp này làm chủ đạo, tuy nhiên mức độ vận dụng còn thấp, chưa đa dạng và chưa phát huy hết tiềm năng của phương pháp đọc sáng tạo.

  3. Hiệu quả thực nghiệm phương pháp đọc sáng tạo được đánh giá tích cực: Qua thực nghiệm tại 4 lớp 12, lớp thực nghiệm có kết quả học tập và thái độ học tập tích cực hơn nhóm đối chứng. Điểm trung bình lớp thực nghiệm cao hơn nhóm đối chứng khoảng 10-15%, học sinh thể hiện sự hứng thú và chủ động trong việc cảm thụ thơ ca.

  4. Học sinh còn gặp khó khăn trong việc đọc diễn cảm và phân tích thơ trữ tình: Mức độ đọc diễn cảm đúng, rõ ràng chỉ đạt khoảng 55,3%, nhiều học sinh còn đọc sai giọng điệu, ngắt nghỉ không hợp lý, ảnh hưởng đến việc cảm thụ sâu sắc nội dung bài thơ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ việc giáo viên chưa được trang bị đầy đủ kiến thức và kỹ năng về phương pháp đọc sáng tạo, đồng thời thiếu tài liệu và công cụ hỗ trợ giảng dạy phù hợp. So với các nghiên cứu trong ngành giáo dục Ngữ văn, kết quả này tương đồng với xu hướng chung về việc đổi mới phương pháp dạy học còn chậm và chưa đồng bộ.

Việc áp dụng phương pháp đọc sáng tạo giúp học sinh phát triển năng lực cảm thụ và sáng tạo thơ ca, đồng thời nâng cao kỹ năng đọc diễn cảm và phân tích văn bản. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ học sinh đọc sáng tạo trước và sau thực nghiệm, bảng thống kê điểm số và thái độ học tập giữa nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng, giúp minh họa rõ nét hiệu quả của phương pháp.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của phương pháp đọc sáng tạo trong đổi mới dạy học thơ trữ tình, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục Ngữ văn ở bậc trung học phổ thông.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về phương pháp đọc sáng tạo: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu nhằm nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng vận dụng phương pháp đổi mới trong dạy học thơ trữ tình. Thời gian thực hiện trong vòng 1 năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

  2. Xây dựng và phát triển tài liệu, giáo trình hỗ trợ dạy học đọc sáng tạo: Soạn thảo bộ tài liệu hướng dẫn chi tiết, kèm theo các bài tập thực hành và mẫu bài giảng minh họa, giúp giáo viên dễ dàng áp dụng. Thời gian hoàn thành dự kiến 6 tháng, do các chuyên gia Ngữ văn và biên soạn giáo trình thực hiện.

  3. Áp dụng phương pháp đọc sáng tạo trong các tiết học thơ trữ tình một cách hệ thống: Khuyến khích giáo viên thiết kế kế hoạch dạy học theo hướng phát huy sự chủ động, sáng tạo của học sinh, kết hợp với các hình thức đánh giá đa dạng. Thời gian áp dụng từ đầu năm học tiếp theo.

  4. Tăng cường sử dụng công nghệ thông tin hỗ trợ dạy học: Sử dụng các phần mềm, video minh họa, âm thanh để hỗ trợ học sinh đọc diễn cảm và cảm thụ thơ ca, tạo môi trường học tập sinh động, hấp dẫn. Thời gian triển khai trong 1 năm, phối hợp với phòng công nghệ thông tin của nhà trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Ngữ văn trung học phổ thông: Nắm bắt phương pháp đọc sáng tạo để đổi mới cách dạy học thơ trữ tình, nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

  2. Sinh viên sư phạm Ngữ văn: Học tập và nghiên cứu về phương pháp dạy học hiện đại, chuẩn bị kỹ năng sư phạm thực tiễn khi ra trường.

  3. Nhà quản lý giáo dục: Hiểu rõ xu hướng đổi mới phương pháp dạy học, từ đó xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và phát triển giáo viên phù hợp.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục và ngôn ngữ học: Tham khảo cơ sở lý luận và kết quả thực nghiệm về phương pháp đọc sáng tạo trong dạy học thơ trữ tình, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp đọc sáng tạo là gì?
    Đọc sáng tạo là phương pháp đọc có sự tham gia tích cực của người học nhằm tạo ra ý nghĩa mới từ tác phẩm, không chỉ dừng lại ở việc tiếp nhận thụ động. Ví dụ, học sinh được khuyến khích đặt câu hỏi, liên hệ bản thân và sáng tạo trong cách hiểu bài thơ.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học thơ trữ tình?
    Phương pháp truyền thống thường khiến học sinh thụ động, khó phát huy năng lực cảm thụ và sáng tạo. Đổi mới giúp học sinh chủ động, tăng hứng thú học tập và phát triển toàn diện năng lực ngôn ngữ.

  3. Phương pháp đọc sáng tạo được áp dụng như thế nào trong thực tế?
    Giáo viên tổ chức các hoạt động đọc diễn cảm, thảo luận nhóm, gợi mở vấn đề và khuyến khích học sinh sáng tạo trong phân tích, từ đó nâng cao khả năng cảm thụ và biểu đạt.

  4. Hiệu quả của phương pháp đọc sáng tạo được đánh giá ra sao?
    Qua khảo sát và thực nghiệm, học sinh áp dụng phương pháp này có điểm số cao hơn nhóm đối chứng khoảng 10-15%, đồng thời thái độ học tập tích cực hơn, thể hiện qua sự chủ động và sáng tạo trong học tập.

  5. Làm thế nào để giáo viên có thể áp dụng phương pháp này hiệu quả?
    Giáo viên cần được đào tạo bài bản, có tài liệu hướng dẫn cụ thể, kết hợp công nghệ thông tin và xây dựng kế hoạch dạy học phù hợp với đặc điểm học sinh, đồng thời thường xuyên đánh giá và điều chỉnh phương pháp.

Kết luận

  • Phương pháp đọc sáng tạo là giải pháp đổi mới hiệu quả trong dạy học thơ trữ tình lớp 12, giúp phát triển năng lực cảm thụ và sáng tạo của học sinh.
  • Kết quả thực nghiệm cho thấy học sinh áp dụng phương pháp này có tiến bộ rõ rệt về điểm số và thái độ học tập.
  • Giáo viên cần được bồi dưỡng chuyên môn và trang bị tài liệu hỗ trợ để vận dụng phương pháp hiệu quả.
  • Việc áp dụng công nghệ thông tin hỗ trợ dạy học góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập.
  • Các bước tiếp theo là triển khai rộng rãi phương pháp đọc sáng tạo trong các trường trung học phổ thông và tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện phương pháp.

Hãy bắt đầu áp dụng phương pháp đọc sáng tạo để nâng cao hiệu quả dạy học thơ trữ tình và phát triển toàn diện năng lực học sinh ngay hôm nay!