I. Tổng Quan Nghiên Cứu Hành Động Ngôn Ngữ Phê Phán Báo Chí
Ngữ dụng học đã thu hút sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu Việt ngữ học, tập trung vào việc ứng dụng lý thuyết vào các loại văn bản khác nhau. Các nghiên cứu này nhằm nâng cao hiệu quả giao tiếp, làm nổi bật các đặc điểm về lập luận, hội thoại và hành động ngôn ngữ. Báo chí Việt Nam thời kỳ Đổi mới đã đạt được những thành tựu đáng kể, đặc biệt là sự phát triển của tiểu phẩm báo chí (TPBC). TPBC được đánh giá cao về khả năng đấu tranh tư tưởng và mang lại những trải nghiệm thú vị cho độc giả. Tuy nhiên, việc nghiên cứu TPBC thời kỳ Đổi mới, đặc biệt là về phương diện ngôn ngữ, vẫn còn nhiều hạn chế. Cần có những nghiên cứu chuyên sâu hơn về các hành động ngôn ngữ, thao tác lập luận, nghĩa hàm ẩn và các yếu tố văn hóa - xã hội chi phối việc sử dụng ngôn ngữ trong TPBC. Mặc dù đã có các công trình nghiên cứu về hành động ngôn ngữ phê phán (HĐNNPP) nói chung, nhưng chưa có công trình nào tập trung nghiên cứu chuyên sâu về HĐNNPP trong TPBC.
1.1. Nghiên Cứu Ngữ Dụng Học và Hành Động Ngôn Ngữ
Ngữ dụng học, một lĩnh vực mới của ngôn ngữ học, nghiên cứu ngôn ngữ trong bối cảnh sử dụng và giao tiếp. Lý thuyết về hành động ngôn ngữ là nền tảng của ngữ dụng học. Trong 30 năm qua, ngữ dụng học đã phát triển mạnh mẽ trên thế giới, với nhiều công trình nghiên cứu về các khía cạnh khác nhau của lĩnh vực này. Ở Việt Nam, các nhà nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn cũng đã quan tâm đến ngữ dụng học, ứng dụng các lý thuyết này vào nghiên cứu các loại văn bản khác nhau để nâng cao hiệu quả giao tiếp.
1.2. Tổng Quan Về Tiểu Phẩm Báo Chí Việt Nam Đổi Mới
Báo chí Việt Nam thời kỳ Đổi mới từ năm 1986 đã đạt được những thành tựu đáng ghi nhận trên nhiều phương diện. Trong đó, tiểu phẩm báo chí (TPBC) được đánh giá là thể loại phát triển mạnh mẽ cả về số lượng và chất lượng. Môi trường dân chủ của thời kỳ Đổi mới đã tạo điều kiện cho TPBC phát huy tối đa khả năng đấu tranh tư tưởng, mang lại cho độc giả những cảm nhận thú vị về nội dung và hình thức nghệ thuật. TPBC có một vị trí quan trọng trong đời sống báo chí Việt Nam đương đại.
II. Vấn Đề Nghiên Cứu Hành Động Ngôn Ngữ Phê Phán Trong Báo Chí
Thực tế nghiên cứu tiểu phẩm báo chí (TPBC) thời kỳ Đổi mới, đặc biệt là về phương diện ngôn ngữ, vẫn còn nhiều hạn chế và thiếu tính hệ thống chuyên sâu. Mặc dù đã có một số công trình nghiên cứu về ngôn ngữ báo chí (NNBC) nói chung và ngôn ngữ TPBC nói riêng, nhưng từ góc độ ngữ dụng học thì vẫn còn nhiều vấn đề cần được tiếp tục nghiên cứu một cách toàn diện hơn. Chẳng hạn như các hành động ngôn ngữ, các thao tác lập luận, nghĩa hàm ẩn, các nhân tố văn hóa - xã hội chi phối việc sử dụng các phương tiện ngôn ngữ trong TPBC được biểu hiện cụ thể ra sao. Hơn nữa, mặc dù đã có các công trình nghiên cứu về hành động ngôn ngữ phê phán (HĐNNPP) nói chung, song chưa có công trình nào nghiên cứu chuyên sâu về HĐNNPP trên thể loại TPBC.
2.1. Hạn Chế Trong Nghiên Cứu Ngôn Ngữ Tiểu Phẩm Báo Chí
Việc nghiên cứu ngôn ngữ tiểu phẩm báo chí (TPBC) thời kỳ Đổi mới còn nhiều hạn chế và thiếu tính hệ thống chuyên sâu. Mặc dù đã có một số công trình nghiên cứu về ngôn ngữ báo chí (NNBC) nói chung và ngôn ngữ TPBC nói riêng, nhưng từ góc độ ngữ dụng học thì vẫn còn nhiều vấn đề cần được tiếp tục nghiên cứu một cách toàn diện hơn. Cần có những nghiên cứu sâu hơn về các hành động ngôn ngữ, thao tác lập luận, nghĩa hàm ẩn và các yếu tố văn hóa - xã hội chi phối việc sử dụng ngôn ngữ trong TPBC.
2.2. Thiếu Nghiên Cứu Chuyên Sâu Về Hành Động Ngôn Ngữ Phê Phán
Mặc dù đã có các công trình nghiên cứu về hành động ngôn ngữ phê phán (HĐNNPP) nói chung, song chưa có công trình nào nghiên cứu chuyên sâu về HĐNNPP trên thể loại TPBC. Do đặc điểm nổi bật của thể loại TPBC là phản ánh các hiện tượng, sự kiện, sự việc tiêu cực có thật trong đời sống xã hội qua bút pháp châm biếm, đả kích để phê phán, nên HĐNNPP là một trong số HĐNN chủ đạo trong thể loại này.
III. Cách Phân Tích Hành Động Ngôn Ngữ Phê Phán Trong Tiểu Phẩm
Đi sâu tìm hiểu về hành động ngôn ngữ phê phán (HĐNNPP), một HĐNN tiêu biểu trong thể loại tiểu phẩm báo chí, chúng tôi mong muốn làm sáng tỏ HĐNN này trên các phương diện: cách thức và các phương tiện ngôn ngữ thực hiện hành động phê phán; sự chi phối của các nhân tố văn hóa - xã hội tới việc sử dụng HĐNNPP. Từ đó luận án hi vọng góp thêm vào quá trình nghiên cứu về ngôn ngữ báo chí nói chung và ngôn ngữ TPBC nói riêng những khía cạnh tri thức mới mẻ, nhằm giúp cho việc sử dụng ngôn ngữ khi viết báo đạt hiệu quả cao. Đồng thời, các kết quả nghiên cứu của luận án cũng sẽ là nguồn tài liệu tham khảo hữu ích cho công tác giảng dạy các học phần liên quan đến tiếng Việt nói chung và các học phần liên quan đến NNBC, trong đó có ngôn ngữ TPBC nói riêng ở các trường đại học, cao đẳng đào tạo ngành Ngữ văn và Báo chí.
3.1. Phương Pháp Tiếp Cận Hành Động Ngôn Ngữ Phê Phán
Nghiên cứu hành động ngôn ngữ phê phán (HĐNNPP) trong tiểu phẩm báo chí (TPBC) cần tiếp cận trên nhiều phương diện, bao gồm cách thức thực hiện, phương tiện ngôn ngữ sử dụng và sự chi phối của các yếu tố văn hóa - xã hội. Việc phân tích sâu sắc các yếu tố này sẽ giúp làm sáng tỏ đặc điểm của HĐNNPP trong TPBC và đóng góp vào nghiên cứu ngôn ngữ báo chí (NNBC) nói chung.
3.2. Ứng Dụng Nghiên Cứu Vào Giảng Dạy và Thực Tiễn Báo Chí
Kết quả nghiên cứu về hành động ngôn ngữ phê phán (HĐNNPP) trong tiểu phẩm báo chí (TPBC) có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo hữu ích cho công tác giảng dạy các học phần liên quan đến tiếng Việt và ngôn ngữ báo chí (NNBC) tại các trường đại học, cao đẳng. Đồng thời, nghiên cứu này cũng có thể cung cấp kiến thức hữu ích cho các phóng viên và biên tập viên trong quá trình tác nghiệp.
IV. Mục Tiêu và Nhiệm Vụ Nghiên Cứu Hành Động Ngôn Ngữ Phê Phán
Luận án hướng đến mục đích làm sáng tỏ những đặc điểm của hành động ngôn ngữ phê phán (HĐNNPP) với tư cách là một HĐNN tiêu biểu trong thể loại tiểu phẩm báo chí, từ đó góp phần chỉ ra đặc điểm của ngôn ngữ báo chí nói chung, ngôn ngữ TPBC nói riêng từ góc độ ngữ dụng học. Luận án đặt ra những nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể như sau: Hệ thống hóa các vấn đề lý thuyết cơ bản về HĐNN và về thể loại TPBC để làm cơ sở lý luận cho đề tài. Cụ thể là các vấn đề về HĐNN, HĐNN trực tiếp và HĐNN gián tiếp; HĐNNPP trực tiếp và HĐNNPP gián tiếp; lý thuyết về văn bản báo chí, ngôn ngữ báo chí, TPBC.
4.1. Làm Sáng Tỏ Đặc Điểm Hành Động Ngôn Ngữ Phê Phán
Mục tiêu chính của luận án là làm sáng tỏ những đặc điểm của hành động ngôn ngữ phê phán (HĐNNPP) trong tiểu phẩm báo chí (TPBC). Nghiên cứu này sẽ góp phần chỉ ra đặc điểm của ngôn ngữ báo chí (NNBC) nói chung và ngôn ngữ TPBC nói riêng từ góc độ ngữ dụng học.
4.2. Hệ Thống Hóa Lý Thuyết Về Hành Động Ngôn Ngữ và Tiểu Phẩm
Luận án cần hệ thống hóa các vấn đề lý thuyết cơ bản về hành động ngôn ngữ (HĐNN) và về thể loại tiểu phẩm báo chí (TPBC) để làm cơ sở lý luận cho đề tài. Cụ thể là các vấn đề về HĐNN trực tiếp và gián tiếp, HĐNNPP trực tiếp và gián tiếp, lý thuyết về văn bản báo chí, ngôn ngữ báo chí (NNBC) và TPBC.
V. Phương Pháp Nghiên Cứu Hành Động Ngôn Ngữ Phê Phán Báo Chí
Để triển khai nhiệm vụ nghiên cứu, luận án dựa trên cơ sở phương pháp luận là chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử để đánh giá, phân tích việc sử dụng hành động ngôn ngữ phê phán (HĐNNPP) trong các tiểu phẩm báo chí (TPBC) được khảo sát. Một số phương pháp nghiên cứu chính sẽ được luận án sử dụng như sau: Phương pháp phân tích: phân tích nội ngôn (phân tích các phương tiện ngôn ngữ được sử dụng để thực hiện HĐNN trong TPBC, các thành phần cấu thành biểu thức ngôn hành và phát ngôn ngôn hành của HĐNNPP trực tiếp và HĐNNPP gián tiếp. Phân tích ngoại ngôn (ngữ cảnh, các yếu tố văn hóa - xã hội,.) nhằm xác định đích ngôn trung của HĐNNPP trong tương quan với nội dung ý nghĩa của toàn bộ đoạn văn - văn bản, sự kiện và thực tế văn hóa - xã hội tạo sinh văn bản; Phương pháp miêu tả: Phương pháp này được sử dụng để miêu tả các cách thức và phương tiện ngôn ngữ được sử dụng để thực hiện HĐNNPP trong TPBC.
5.1. Phân Tích Nội Ngôn và Ngoại Ngôn Trong Tiểu Phẩm Báo Chí
Luận án sử dụng phương pháp phân tích nội ngôn để phân tích các phương tiện ngôn ngữ được sử dụng để thực hiện hành động ngôn ngữ (HĐNN) trong tiểu phẩm báo chí (TPBC). Đồng thời, phương pháp phân tích ngoại ngôn được sử dụng để phân tích ngữ cảnh và các yếu tố văn hóa - xã hội nhằm xác định đích ngôn trung của hành động ngôn ngữ phê phán (HĐNNPP).
5.2. Miêu Tả Cách Thức và Phương Tiện Ngôn Ngữ Phê Phán
Phương pháp miêu tả được sử dụng để miêu tả các cách thức và phương tiện ngôn ngữ được sử dụng để thực hiện hành động ngôn ngữ phê phán (HĐNNPP) trong tiểu phẩm báo chí (TPBC). Việc miêu tả chi tiết các yếu tố này sẽ giúp làm rõ đặc điểm của HĐNNPP trong TPBC.
VI. Đóng Góp Mới và Ý Nghĩa Của Nghiên Cứu Hành Động Ngôn Ngữ
Thông qua việc nghiên cứu ngôn ngữ trong tiểu phẩm báo chí tiếng Việt từ góc độ ngữ dụng học, luận án đã xác định hành động ngôn ngữ phê phán (HĐNNPP) là HĐNN chủ đạo trong TPBC tiếng Việt thời kì Đổi mới (từ năm 1986 đến nay); Chỉ ra các cách thức, chiến lược thực hiện HĐNNPP được sử dụng trong TPBC, đồng thời chỉ ra những đặc điểm về lượng và chất của HĐNNPP trực tiếp và gián tiếp trong TPBC tiếng Việt thời kì Đổi mới. HĐNNPP là một hành động nhạy cảm, có mức độ đe dọa thể diện cao. HĐNNPP là HĐNN được thực hiện bằng hai hình thức đó là hình thức trực tiếp và gián tiếp. Trong hai hình thức đó, HĐNNPP trực tiếp xuất hiện với tần số thấp hơn nhiều so với HĐNNPP gián tiếp.
6.1. Xác Định Hành Động Ngôn Ngữ Phê Phán Là Chủ Đạo
Luận án đã xác định hành động ngôn ngữ phê phán (HĐNNPP) là HĐNN chủ đạo trong tiểu phẩm báo chí (TPBC) tiếng Việt thời kì Đổi mới (từ năm 1986 đến nay) thông qua việc nghiên cứu ngôn ngữ trong TPBC từ góc độ ngữ dụng học.
6.2. Phân Tích Chiến Lược và Đặc Điểm Hành Động Ngôn Ngữ Phê Phán
Luận án chỉ ra các cách thức và chiến lược thực hiện hành động ngôn ngữ phê phán (HĐNNPP) được sử dụng trong tiểu phẩm báo chí (TPBC). Đồng thời, luận án cũng chỉ ra những đặc điểm về lượng và chất của HĐNNPP trực tiếp và gián tiếp trong TPBC tiếng Việt thời kì Đổi mới.
