Nghiên cứu vai trò của fetal fibronectin âm đạo và interleukin 8 cổ tử cung trong dự đoán sinh non

• Chuyên ngành: Sản khoa
• Đề tài: Nghiên cứu giá trị fetal fibronectin và interleukin 8 trong dự đoán sinh non
• Loại tài liệu: Nghiên cứu

• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN
• 1.1. Khái niệm đẻ non
• 1.2. Cơ chế đẻ non
• 1.2.1. Kích hoạt sớm trục nội tiết hạ đồi - tuyến yên - tuyến thượng thận của mẹ và thai nhi
• 1.2.2. Nhiễm khuẩn hoặc phản ứng viêm
• 1.2.3. Chảy máu màng rụng
• 1.2.4. Tử cung bị căng quá mức
• 1.3. Chẩn đoán dọa đẻ non
• 1.3.1. Triệu chứng lâm sàng
• 1.3.2. Siêu âm thăm dò cổ tử cung
• 1.3.3. Các xét nghiệm sinh hóa tiên đoán đẻ non

I. Đặt vấn đề

Sinh non là một vấn đề nghiêm trọng trong y học bà mẹ và trẻ em, gây ra nhiều hậu quả nặng nề về sức khỏe và kinh tế. Theo WHO, mỗi năm có khoảng 15 triệu trẻ sinh non, chiếm 11% tổng số ca sinh toàn cầu. Tỷ lệ này dao động từ 5% ở châu Âu đến 18% ở châu Phi. Tại Việt Nam, năm 2002, có khoảng 180 nghìn trẻ sinh non, trong đó 1/5 tử vong. Chẩn đoán sinh non sớm là yếu tố then chốt để giảm thiểu hậu quả. Tuy nhiên, chẩn đoán dọa sinh non thường gặp khó khăn do triệu chứng không rõ ràng. Fetal fibronectin (FFN) và Interleukin 8 (IL-8) là hai dấu ấn sinh học quan trọng trong dự đoán sinh non, giúp cải thiện độ chính xác của chẩn đoán.

1.1. Tầm quan trọng của dự đoán sinh non

Sinh non không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe của trẻ mà còn gây gánh nặng kinh tế cho gia đình và xã hội. Trẻ sinh non thường gặp các vấn đề như chậm phát triển thể chất, trí tuệ, và các bệnh lý về mắt, tai. Việc phòng ngừa sinh non và điều trị sinh non kịp thời là mục tiêu hàng đầu của nghiên cứu y khoa. FFN và IL-8 là hai chỉ số quan trọng giúp dự đoán sinh non sớm, từ đó can thiệp kịp thời để giảm tỷ lệ sinh non và cải thiện chất lượng sống của trẻ.

1.2. Khó khăn trong chẩn đoán dọa sinh non

Chẩn đoán dọa sinh non thường dựa vào triệu chứng lâm sàng như cơn co tử cung và thay đổi cổ tử cung. Tuy nhiên, trong giai đoạn đầu, các triệu chứng này thường không rõ ràng, dẫn đến chẩn đoán sai lệch. Việc sử dụng xét nghiệm sinh non như FFN và IL-8 giúp cải thiện độ chính xác của chẩn đoán, tránh việc điều trị không cần thiết và bỏ sót các trường hợp thực sự có nguy cơ.

II. Cơ chế sinh non

Sinh non là kết quả của nhiều cơ chế phức tạp, bao gồm kích hoạt sớm trục nội tiết, nhiễm khuẩn, chảy máu màng rụng, và căng quá mức tử cung. Các cơ chế này đều dẫn đến sự kích thích sản xuất prostaglandin và cytokine, gây ra cơn co tử cung và làm chín cổ tử cung. IL-8 là một cytokine quan trọng trong phản ứng viêm, liên quan trực tiếp đến cơ chế sinh non. FFN là một protein xuất hiện trong dịch âm đạo khi có sự bong tróc của màng thai, là dấu hiệu cảnh báo sớm nguy cơ sinh non.

2.1. Kích hoạt trục nội tiết

Khi cơ thể mẹ bị căng thẳng, trục nội tiết hạ đồi - tuyến yên - tuyến thượng thận được kích hoạt, dẫn đến sản xuất CRH và cortisol. CRH kích thích sản xuất prostaglandin, gây ra cơn co tử cung và chuyển dạ. Cơ chế này giải thích tại sao căng thẳng trong thai kỳ là yếu tố nguy cơ lớn của sinh non.

2.2. Nhiễm khuẩn và phản ứng viêm

Nhiễm khuẩn đường sinh dục kích hoạt phản ứng viêm, dẫn đến sản xuất các cytokine như IL-1, IL-6, và IL-8. Các cytokine này kích thích sản xuất prostaglandin, gây ra cơn co tử cung và làm chín cổ tử cung. IL-8 đóng vai trò trung tâm trong cơ chế này, là chỉ số quan trọng trong dự đoán sinh non.

III. Giá trị của FFN và IL 8 trong dự đoán sinh non

FFN và IL-8 là hai dấu ấn sinh học quan trọng trong dự đoán sinh non. FFN xuất hiện trong dịch âm đạo khi có sự bong tróc của màng thai, là dấu hiệu cảnh báo sớm nguy cơ sinh non. IL-8 là một cytokine liên quan đến phản ứng viêm, có nồng độ tăng cao trong dịch cổ tử cung khi có nguy cơ sinh non. Việc kết hợp hai chỉ số này giúp cải thiện độ chính xác của chẩn đoán sinh non, từ đó can thiệp kịp thời để giảm tỷ lệ sinh non.

3.1. Fetal fibronectin FFN

FFN là một protein xuất hiện trong dịch âm đạo khi có sự bong tróc của màng thai. Sự hiện diện của FFN là dấu hiệu cảnh báo sớm nguy cơ sinh non. Xét nghiệm FFN có độ nhạy và độ đặc hiệu cao, giúp loại trừ nguy cơ sinh non ở những thai phụ không có triệu chứng rõ ràng.

3.2. Interleukin 8 IL 8

IL-8 là một cytokine liên quan đến phản ứng viêm, có nồng độ tăng cao trong dịch cổ tử cung khi có nguy cơ sinh non. IL-8 kích thích sản xuất prostaglandin, gây ra cơn co tử cung và làm chín cổ tử cung. Xét nghiệm IL-8 giúp dự đoán chính xác nguy cơ sinh non, đặc biệt ở những thai phụ có chiều dài cổ tử cung ngắn.

Tổng quan nghiên cứu

Dọa đẻ non và đẻ non là vấn đề lớn trong y học sản khoa, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe trẻ sơ sinh và gánh nặng kinh tế xã hội. Theo WHO, mỗi năm có khoảng 15 triệu trẻ đẻ non ra đời, chiếm tỷ lệ khoảng 11% trên toàn cầu. Tỷ lệ này ở châu Âu là khoảng 5%, trong khi ở châu Phi lên tới 18%. Tại Việt Nam, năm 2002 có khoảng 180 nghìn trẻ sơ sinh non tháng trên tổng số gần 1,6 triệu trẻ sinh ra, với tỷ lệ tử vong cao gấp 20 lần so với trẻ đủ tháng. Những trẻ sống sót thường gặp các di chứng về thể chất và trí tuệ suốt đời.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định giá trị của hai xét nghiệm tiên đoán đẻ non là fetal fibronectin (FFN) dịch âm đạo và Interleukin-8 (IL-8) dịch cổ tử cung (CTC) ở nhóm thai phụ dọa đẻ non có chiều dài CTC ≤ 25mm và > 25mm. Nghiên cứu được thực hiện tại Bệnh viện Phụ sản Trung ương trong giai đoạn 2014-2016, với 146 thai phụ được theo dõi đến khi chuyển dạ. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa trong việc phát hiện sớm nguy cơ đẻ non, giúp can thiệp kịp thời, giảm tỷ lệ đẻ non và các biến chứng liên quan, từ đó nâng cao chất lượng dân số và giảm chi phí y tế.

---

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

• Cơ chế sinh bệnh học đẻ non: Bao gồm kích hoạt sớm trục nội tiết hạ đồi - tuyến yên - tuyến thượng thận do căng thẳng, phản ứng viêm/nhiễm khuẩn, chảy máu màng rụng, và tử cung bị căng quá mức. Các yếu tố này dẫn đến sự thay đổi sinh hóa tại cổ tử cung và màng ối, gây chuyển dạ sớm.
• Xét nghiệm FFN: FFN là glycoprotein đóng vai trò "chất keo" giữ màng ối và màng rụng. Sự xuất hiện FFN trong dịch âm đạo từ 22 đến 35 tuần thai cho thấy sự phá vỡ liên kết mô, là dấu hiệu tiên đoán đẻ non.
• Xét nghiệm IL-8: IL-8 là cytokine hóa ứng động bạch cầu đa nhân trung tính, đóng vai trò trung tâm trong phản ứng viêm tại cổ tử cung, góp phần làm mềm và xóa cổ tử cung, thúc đẩy chuyển dạ.
• Chiều dài cổ tử cung (CTC): Đo bằng siêu âm đầu dò âm đạo, chiều dài CTC ≤ 25mm được xem là yếu tố nguy cơ cao của đẻ non.
• Khái niệm dọa đẻ non: Xuất hiện cơn co tử cung đều đặn trước 37 tuần, kèm biến đổi cổ tử cung (xóa hoặc mở).

Phương pháp nghiên cứu

• Thiết kế nghiên cứu: Mô tả cắt ngang, theo dõi tiến cứu.
• Đối tượng: 146 thai phụ dọa đẻ non, tuổi thai 28-34 tuần, chia làm 2 nhóm theo chiều dài CTC (≤ 25mm và > 25mm).
• Thu thập dữ liệu: Lấy mẫu dịch âm đạo để xét nghiệm FFN định tính bằng que thử nhanh, lấy dịch cổ tử cung để định lượng IL-8 bằng máy miễn dịch.
• Phân tích số liệu: Sử dụng phần mềm SPSS 16, kiểm định t, χ2, tính độ nhạy, độ đặc hiệu, giá trị chẩn đoán dương tính/âm tính, tỷ số khả dĩ (LR), tỷ suất chênh (OR).
• Thời gian nghiên cứu: 2014-2016, tại Bệnh viện Phụ sản Trung ương và Viện nghiên cứu y dược học quân sự.
• Cỡ mẫu: 146 thai phụ, đảm bảo độ tin cậy thống kê với tỷ lệ đẻ non dự kiến 30% ở nhóm CTC ≤ 25mm và 3% ở nhóm CTC > 25mm.

---

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

• Tỷ lệ đẻ non chung trong nghiên cứu là 38,3%. Tỷ lệ đẻ non ở nhóm CTC ≤ 25mm là 46,3%, cao hơn đáng kể so với nhóm CTC > 25mm (19,2%) (p<0,01).
• Xét nghiệm FFN dương tính chiếm 34,9% tổng số, trong đó nhóm CTC ≤ 25mm có tỷ lệ FFN dương tính cao hơn (52,1%) so với nhóm CTC > 25mm (17,8%) (p<0,001).
• Không có sự khác biệt đáng kể về tỷ lệ FFN dương tính theo tuổi mẹ hay tiền sử sản khoa.
• Nồng độ IL-8 trong dịch cổ tử cung ở nhóm thai phụ dọa đẻ non có chiều dài CTC ≤ 25mm cao hơn đáng kể so với nhóm CTC > 25mm.
• Kết hợp xét nghiệm FFN và đo chiều dài CTC giúp tăng khả năng tiên đoán đẻ non trong vòng 7-14 ngày, giảm can thiệp không cần thiết.
• Tỷ lệ đẻ non không phụ thuộc vào giới tính thai nhi hay số lần sinh trước đó.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế cho thấy chiều dài CTC ≤ 25mm và xét nghiệm FFN dương tính là những chỉ số tiên đoán đẻ non hiệu quả. FFN có giá trị chẩn đoán âm tính cao (>99%), giúp loại trừ nguy cơ đẻ non trong vòng 7 ngày, giảm nhập viện và chi phí điều trị không cần thiết. Nồng độ IL-8 tăng cao phản ánh quá trình viêm tại cổ tử cung, góp phần làm mềm và xóa cổ tử cung, thúc đẩy chuyển dạ. Tuy nhiên, một số nghiên cứu khác có kết quả không đồng nhất về IL-8, có thể do sự khác biệt về kỹ thuật xét nghiệm và đặc điểm mẫu nghiên cứu. Việc kết hợp các phương pháp siêu âm và xét nghiệm sinh hóa giúp nâng cao độ chính xác trong tiên đoán đẻ non, từ đó cải thiện hiệu quả can thiệp y tế.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố tỷ lệ đẻ non theo nhóm CTC và FFN, bảng so sánh độ nhạy, độ đặc hiệu của các xét nghiệm, giúp minh họa rõ ràng giá trị tiên đoán của từng phương pháp.

---

Đề xuất và khuyến nghị

• Áp dụng rộng rãi siêu âm đo chiều dài cổ tử cung cho tất cả thai phụ có triệu chứng dọa đẻ non trong giai đoạn 28-34 tuần để sàng lọc nguy cơ đẻ non.
• Sử dụng xét nghiệm định tính FFN dịch âm đạo như một công cụ hỗ trợ chẩn đoán dọa đẻ non, đặc biệt để loại trừ nguy cơ đẻ non trong vòng 7 ngày, giảm nhập viện và chi phí điều trị không cần thiết.
• Kết hợp xét nghiệm IL-8 dịch cổ tử cung trong các nghiên cứu tiếp theo để đánh giá thêm giá trị tiên đoán, đồng thời phát triển kỹ thuật xét nghiệm chuẩn hóa, nâng cao độ tin cậy.
• Đào tạo chuyên môn cho nhân viên y tế về kỹ thuật siêu âm đầu dò âm đạo và lấy mẫu xét nghiệm FFN, IL-8 nhằm đảm bảo chất lượng kết quả.
• Xây dựng hướng dẫn lâm sàng dựa trên kết quả nghiên cứu để áp dụng trong thực hành, giúp can thiệp kịp thời, giảm tỷ lệ đẻ non và biến chứng.
• Thời gian thực hiện: triển khai trong vòng 1-2 năm tại các bệnh viện sản khoa tuyến trung ương và địa phương.

---

Đối tượng nên tham khảo luận văn

• Bác sĩ sản khoa và nhân viên y tế: Nâng cao kiến thức về chẩn đoán và tiên đoán đẻ non, áp dụng kỹ thuật xét nghiệm FFN và IL-8 trong thực hành lâm sàng.
• Nhà nghiên cứu y học: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, kết quả và đề xuất để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về sinh học phân tử và sinh hóa trong sản khoa.
• Quản lý y tế và hoạch định chính sách: Sử dụng dữ liệu để xây dựng chính sách chăm sóc sức khỏe bà mẹ và trẻ sơ sinh, tối ưu hóa nguồn lực y tế.
• Sinh viên và học viên cao học ngành y học: Tài liệu tham khảo học thuật về cơ chế đẻ non, phương pháp nghiên cứu và ứng dụng xét nghiệm tiên đoán trong sản khoa.

---

Câu hỏi thường gặp

1. Xét nghiệm FFN là gì và có vai trò gì trong tiên đoán đẻ non?
   FFN là glycoprotein được giải phóng khi màng ối bị tổn thương. Xét nghiệm FFN dương tính cho thấy nguy cơ đẻ non cao trong vòng 7 ngày, còn âm tính giúp loại trừ nguy cơ này với độ chính xác trên 99%.

2. Chiều dài cổ tử cung ảnh hưởng thế nào đến nguy cơ đẻ non?
   Chiều dài CTC ≤ 25mm được xem là yếu tố nguy cơ cao của đẻ non, do cổ tử cung ngắn dễ bị xóa mở sớm, dẫn đến chuyển dạ sớm.

3. IL-8 có phải là chỉ số tiên đoán đẻ non chính xác không?
   IL-8 là cytokine phản ánh quá trình viêm tại cổ tử cung, có vai trò trong cơ chế đẻ non. Tuy nhiên, giá trị tiên đoán của IL-8 còn nhiều tranh cãi và cần nghiên cứu thêm.

4. Kết hợp xét nghiệm FFN và siêu âm CTC có lợi ích gì?
   Kết hợp giúp tăng độ chính xác trong tiên đoán đẻ non, giảm can thiệp không cần thiết, tiết kiệm chi phí và nâng cao hiệu quả điều trị.

5. Có những yếu tố nào ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm FFN?
   Quan hệ tình dục trong vòng 48 giờ trước khi lấy mẫu và có máu trong dịch âm đạo có thể làm tăng tỷ lệ dương tính giả của xét nghiệm FFN.

---

Kết luận

• Tỷ lệ đẻ non ở nhóm thai phụ có chiều dài cổ tử cung ≤ 25mm cao hơn đáng kể so với nhóm > 25mm.
• Xét nghiệm FFN dịch âm đạo có giá trị tiên đoán đẻ non cao, đặc biệt giá trị chẩn đoán âm tính giúp loại trừ nguy cơ đẻ non trong vòng 7 ngày.
• Nồng độ IL-8 trong dịch cổ tử cung tăng cao liên quan đến nguy cơ đẻ non, tuy nhiên cần nghiên cứu thêm để khẳng định giá trị lâm sàng.
• Kết hợp siêu âm đo chiều dài cổ tử cung và xét nghiệm FFN là phương pháp hiệu quả trong tiên đoán và quản lý dọa đẻ non.
• Đề xuất áp dụng rộng rãi các phương pháp này trong thực hành lâm sàng để giảm tỷ lệ đẻ non và các biến chứng liên quan.

Hành động tiếp theo: Triển khai đào tạo kỹ thuật, xây dựng hướng dẫn lâm sàng và nghiên cứu mở rộng về IL-8 để nâng cao hiệu quả chẩn đoán và điều trị dọa đẻ non.