I. Cơ sở lý luận chung
Nghiên cứu về phép tỉnh lược hồi trong tiếng Anh và tiếng Việt bắt đầu từ việc xác định các khái niệm cơ bản liên quan đến chỉ xuất và hồi chỉ. Theo Đỗ Hữu Châu, chỉ xuất (dexis) là phương thức chiếu vật dựa trên hành động chỉ trỏ, trong đó có ba phạm trù chính: ngôi, không gian và thời gian. Hồi chỉ, một khái niệm quan trọng trong ngữ nghĩa học, được định nghĩa là phương thức liên kết văn bản tối ưu, giúp tạo nên tính mạch lạc trong văn bản. Các nhà nghiên cứu như Cao Xuân Hạo và Diệp Quang Ban đã đưa ra nhiều quan điểm khác nhau về hồi chỉ, nhưng đều thống nhất rằng nó có vai trò quan trọng trong việc duy trì liên kết giữa các phần của văn bản.
1.1. Chỉ xuất và hồi chỉ
Chỉ xuất và hồi chỉ là hai khái niệm có mối liên hệ chặt chẽ trong ngôn ngữ học. Chỉ xuất liên quan đến việc chỉ định một đối tượng cụ thể trong không gian và thời gian, trong khi hồi chỉ là việc tham chiếu lại đối tượng đã được đề cập trước đó. Hồi chỉ giúp người nghe hoặc người đọc dễ dàng theo dõi mạch văn và hiểu rõ hơn về nội dung. Ví dụ, trong câu "Quân đã tỏ ra không tôn trọng tập thể. Về điều ấy tôi có ý kiến như thế này: Quân đã tỏ ra...", từ "điều ấy" là một yếu tố hồi chỉ, giúp liên kết với thông tin đã được đề cập trước đó. Điều này cho thấy sự cần thiết của hồi chỉ trong việc duy trì tính liên kết và mạch lạc trong văn bản.
II. Tỉnh lược hồi chỉ chủ ngữ trong tiếng Anh và tiếng Việt
Phân tích hiện tượng tỉnh lược hồi chỉ chủ ngữ trong tiếng Anh và tiếng Việt cho thấy sự khác biệt rõ rệt giữa hai ngôn ngữ. Trong tiếng Anh, tỉnh lược hồi chỉ chủ ngữ thường được sử dụng để tránh lặp lại, như trong câu "The King was so charmed... and he also ordered...". Ở đây, từ "he" được tỉnh lược hồi chỉ, giúp câu trở nên ngắn gọn và mạch lạc. Ngược lại, trong tiếng Việt, khi dịch câu này, có thể thấy rằng việc sử dụng từ "ngài" thay cho "he" không chỉ giúp duy trì ý nghĩa mà còn tạo ra sự khác biệt về cấu trúc. Điều này cho thấy rằng việc chuyển dịch không chỉ đơn thuần là dịch nghĩa mà còn phải xem xét đến cách thức sử dụng hồi chỉ trong từng ngôn ngữ.
2.1. Tỉnh lược hồi chỉ chủ ngữ trong tiếng Anh
Trong tiếng Anh, tỉnh lược hồi chỉ chủ ngữ thường xuất hiện trong các câu ghép, giúp giảm thiểu sự lặp lại không cần thiết. Ví dụ, trong câu "The King was so charmed that he ordered...", từ "he" là một yếu tố hồi chỉ, giúp người đọc dễ dàng nhận diện chủ thể mà không cần phải lặp lại tên gọi. Điều này không chỉ giúp câu văn trở nên súc tích mà còn tạo ra sự liên kết chặt chẽ giữa các phần của câu. Việc sử dụng tỉnh lược hồi chỉ chủ ngữ là một đặc điểm nổi bật trong ngữ pháp tiếng Anh, thể hiện sự linh hoạt và hiệu quả trong cách diễn đạt.
III. Tỉnh lược hồi chỉ vị ngữ trong tiếng Anh và tiếng Việt
Tương tự như chủ ngữ, tỉnh lược hồi chỉ vị ngữ cũng đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì tính liên kết trong câu. Trong tiếng Anh, việc tỉnh lược hồi chỉ vị ngữ thường được thực hiện qua các cấu trúc phức tạp, như trong câu "He is a doctor, and so is she". Ở đây, "so is she" là một ví dụ điển hình của tỉnh lược hồi chỉ, giúp tránh lặp lại thông tin đã được đề cập. Trong tiếng Việt, khi dịch câu này, có thể sử dụng cấu trúc tương tự nhưng cần chú ý đến cách diễn đạt để đảm bảo tính tự nhiên và mạch lạc. Sự khác biệt trong cách sử dụng tỉnh lược hồi chỉ giữa hai ngôn ngữ này cho thấy sự phong phú và đa dạng trong cách diễn đạt ý tưởng.
3.1. Tỉnh lược hồi chỉ vị ngữ trong tiếng Anh
Trong tiếng Anh, tỉnh lược hồi chỉ vị ngữ thường được sử dụng để tạo ra sự liên kết giữa các phần của câu mà không cần phải lặp lại thông tin. Ví dụ, trong câu "She loves reading, and he does too", từ "does" là một yếu tố hồi chỉ, giúp người đọc hiểu rằng "he" cũng yêu thích việc đọc mà không cần phải lặp lại toàn bộ thông tin. Điều này không chỉ giúp câu văn trở nên ngắn gọn mà còn tạo ra sự liên kết chặt chẽ giữa các phần của câu, thể hiện sự linh hoạt trong cách diễn đạt.
