Nghiên cứu biểu hiện dấu ấn tế bào gốc trong ung thư biểu mô tế bào gan

• Trường học: Trường Đại Học Y Dược
• Chuyên ngành: Y học
• Đề tài: Nghiên Cứu Dấu Ấn Tế Bào Gốc Trong Ung Thư Biểu Mô Tế Bào Gan
• Loại tài liệu: luận văn
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hồ Chí Minh

• 1. MỞ ĐẦU

I. Giới thiệu về ung thư biểu mô tế bào gan

Ung thư gan, đặc biệt là ung thư biểu mô tế bào gan (UTBMTBG), là một trong những loại ung thư phổ biến nhất và là nguyên nhân tử vong hàng đầu ở các nước đang phát triển. Theo Tổ chức Y tế Thế giới, UTBMTBG chiếm khoảng 90% tổng số ca ung thư gan. Các yếu tố nguy cơ như viêm gan siêu vi B, C, xơ gan, và bệnh gan do rượu có liên quan mật thiết đến sự phát triển của UTBMTBG. Tiên lượng của bệnh này rất khác nhau do sự đa dạng của tế bào và các yếu tố nguy cơ khác nhau. Nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng có sự hiện diện của các tế bào gốc trong khối u gan, cho thấy rằng tế bào gốc ung thư (TBGUT) có thể đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển và tiến triển của bệnh. Các dấu ấn tế bào gốc như EpCAM, CK19, CD133, CD44, và CD24 đã được nghiên cứu để xác định sự hiện diện của TBGUT trong UTBMTBG.

II. Đặc điểm của tế bào gốc ung thư

TBGUT có những đặc điểm tương tự như tế bào gốc bình thường, bao gồm khả năng tự làm mới, biệt hóa, và kháng hóa trị. Những đặc điểm này cho phép TBGUT tạo ra các dòng tế bào ung thư không đồng nhất trong khối u. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng TBGUT có thể phát sinh từ các tế bào tiền thân của gan hoặc từ các tế bào gan trưởng thành thông qua quá trình hồi biệt hóa. Điều này cho thấy rằng tế bào gốc có thể là nguồn gốc của sự không đồng nhất trong khối u và có thể ảnh hưởng đến khả năng tái phát và di căn của UTBMTBG. Việc hiểu rõ về TBGUT có thể giúp cải thiện các phương pháp chẩn đoán và điều trị cho bệnh nhân ung thư gan.

III. Dấu ấn tế bào gốc trong ung thư biểu mô tế bào gan

Các dấu ấn tế bào gốc như EpCAM, CK19, và CD44 đã được xác định là có giá trị trong việc chẩn đoán và tiên lượng UTBMTBG. EpCAM, một dấu ấn không biểu hiện trong tế bào gan bình thường, lại có mặt trong mô gan tiền ung thư và UTBMTBG, cho thấy vai trò quan trọng của nó trong sự khởi phát và tiến triển của bệnh. CK19, một dấu ấn của tế bào đường mật, có liên quan đến sự xâm lấn và di căn của UTBMTBG. CD44, một thụ thể tế bào lymphô, cũng được chứng minh là có liên quan đến sự xâm nhập và di căn của tế bào ung thư. Việc xác định kiểu biểu hiện và đồng biểu hiện của các dấu ấn này có thể cung cấp thông tin quý giá cho việc chẩn đoán và điều trị UTBMTBG.

IV. Phương pháp nghiên cứu và ứng dụng lâm sàng

Nghiên cứu này sử dụng phương pháp nhuộm hóa mô miễn dịch để xác định kiểu biểu hiện và đồng biểu hiện của các dấu ấn CK19, CD44, và EpCAM trong UTBMTBG. Kết quả nghiên cứu có thể giúp xác định mối liên quan giữa các dấu ấn tế bào gốc và các đặc điểm giải phẫu bệnh của UTBMTBG. Việc hiểu rõ về sự biểu hiện của các dấu ấn này không chỉ hỗ trợ trong việc chẩn đoán và tiên lượng bệnh mà còn có thể định hướng phát triển các phương pháp điều trị nhắm trúng đích đối với TBGUT. Điều này có thể mang lại lợi ích lớn cho bệnh nhân ung thư gan tại Việt Nam, nơi mà tỷ lệ mắc và tử vong do UTBMTBG vẫn còn cao.

Tổng quan nghiên cứu

Ung thư gan là một trong những bệnh lý ung thư phổ biến và là nguyên nhân tử vong hàng đầu tại các nước đang phát triển. Theo GLOBOCAN 2020, ung thư gan đứng thứ 6 về số ca mắc mới và thứ 4 về tỷ lệ tử vong do ung thư trên toàn cầu, với khoảng 841.000 ca mắc mới và 782.000 ca tử vong mỗi năm. Ở Việt Nam, ung thư gan chiếm tỷ lệ mắc mới cao nhất trong các loại ung thư, với hơn 25.000 ca mắc mới và tỷ lệ tử vong tương đương, chiếm 22,1% tổng số ca tử vong do ung thư. Trong ung thư gan nguyên phát, ung thư biểu mô tế bào gan (UTBMTBG) chiếm khoảng 90%, phần lớn phát triển trên nền bệnh gan mạn tính như viêm gan siêu vi B, C, xơ gan, và các yếu tố nguy cơ khác như rượu, béo phì, hút thuốc lá.

Nghiên cứu tập trung vào biểu hiện các dấu ấn tế bào gốc ung thư gan (TBGUT) trong UTBMTBG, đặc biệt là các dấu ấn CK19, CD44 và EpCAM, nhằm xác định kiểu biểu hiện, đồng biểu hiện và mối liên quan với đặc điểm giải phẫu bệnh. Mục tiêu chính là cung cấp cơ sở khoa học cho việc chẩn đoán, tiên lượng và phát triển các phương pháp điều trị nhắm trúng đích tại Việt Nam. Nghiên cứu được thực hiện trên 100 mẫu bệnh phẩm phẫu thuật từ năm 2010 đến 2012 tại Bệnh viện Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh, sử dụng phương pháp nhuộm hóa mô miễn dịch (HMMD) để đánh giá biểu hiện các dấu ấn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết tế bào gốc ung thư (TBGUT), trong đó TBGUT sở hữu các đặc tính: tự làm mới, biệt hóa, khả năng hình thành u và kháng hóa/xạ trị liệu. TBGUT được xem là nguồn gốc của sự đa dạng tế bào trong khối u và đóng vai trò quan trọng trong sự tiến triển, di căn và tái phát của UTBMTBG. Các dấu ấn bề mặt như EpCAM, CK19, CD44 được sử dụng để nhận diện TBGUT trong mô ung thư gan. EpCAM là dấu ấn phát hiện sớm và liên quan đến sự khởi phát ung thư; CK19 biểu hiện đặc tính biệt hóa kém, xâm lấn và tiên lượng xấu; CD44 liên quan đến sự xâm nhập, di căn và kháng trị liệu.

Ngoài ra, nghiên cứu còn dựa trên phân loại mô học UTBMTBG theo TCYTTG 2019, bao gồm các cấu trúc mô học (dạng bè, đặc, giả tuyến) và độ biệt hóa (tốt, vừa, kém), nhằm đánh giá mối liên quan giữa biểu hiện dấu ấn và đặc điểm giải phẫu bệnh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu cắt ngang mô tả được thực hiện trên 100 mẫu bệnh phẩm UTBMTBG được phẫu thuật tại Bệnh viện Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh trong giai đoạn 2010-2012. Mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu có chủ đích, đảm bảo tiêu chuẩn về chất lượng mô vùi nến và chẩn đoán xác định UTBMTBG.

Phương pháp thu thập dữ liệu bao gồm: thông tin lâm sàng (tuổi, giới, tình trạng nhiễm viêm gan siêu vi B, C), đặc điểm khối u (kích thước, số lượng), phân loại mô học và độ biệt hóa theo TCYTTG 2019. Biểu hiện các dấu ấn CK19, CD44, EpCAM được đánh giá bằng kỹ thuật nhuộm hóa mô miễn dịch tự động (Ventana Benchmark XT) với kháng thể đơn dòng đặc hiệu.

Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS 22.0, áp dụng các phép kiểm định thống kê như χ2, hệ số tương quan Spearman và Pearson để đánh giá mối liên quan giữa biểu hiện dấu ấn và đặc điểm giải phẫu bệnh. Mức ý nghĩa thống kê được đặt ở p < 0,05.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tỷ lệ biểu hiện các dấu ấn tế bào gốc ung thư:

   • CK19 dương tính ở 25% mẫu, trong đó 36% biểu hiện mức độ 1(+), 32% mức độ 2(+) và 32% mức độ 3(+).
   • CD44 dương tính ở 14% mẫu, với 42,8% mức độ 1(+), 28,6% mức độ 2(+) và 28,6% mức độ 3(+).
   • EpCAM dương tính ở 19% mẫu, chủ yếu ở mức độ 1(+) chiếm 68,4%, mức độ 2(+) 26,3% và mức độ 3(+) 5,3%.

2. Tỷ lệ đồng biểu hiện các dấu ấn:

   • Đồng biểu hiện EpCAM/CK19 chiếm 10%, với sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (p=0,002), cho thấy mối liên quan chặt chẽ giữa hai dấu ấn này.
   • Đồng biểu hiện EpCAM/CD44 chỉ chiếm 3%, không có ý nghĩa thống kê (p=0,803).
   • Đồng biểu hiện CK19/CD44 chiếm 6%, không đạt mức ý nghĩa thống kê (p=0,096).

3. Mối liên quan với đặc điểm giải phẫu bệnh:

   • Biểu hiện CK19 liên quan đến đặc tính biệt hóa kém, xâm lấn mạch máu vi thể và tiên lượng xấu.
   • EpCAM biểu hiện trong các khối u có đặc điểm tế bào gốc, liên quan đến sự khởi phát và tiến triển ung thư.
   • CD44 liên quan đến khả năng xâm nhập và di căn, đồng thời là dấu ấn tiên lượng xấu.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các báo cáo quốc tế về tỷ lệ biểu hiện và vai trò của các dấu ấn tế bào gốc ung thư trong UTBMTBG. Tỷ lệ biểu hiện CK19 (25%) và EpCAM (19%) trong nghiên cứu này nằm trong khoảng dao động của các nghiên cứu trước đây (CK19: 6-30%, EpCAM: 8,5-56%). Sự đồng biểu hiện EpCAM/CK19 có ý nghĩa thống kê cho thấy sự phối hợp của hai dấu ấn này có thể tăng cường độ nhạy trong chẩn đoán và tiên lượng UTBMTBG.

Mức độ biểu hiện thấp của CD44 (14%) so với một số nghiên cứu khác có thể do đặc điểm mẫu hoặc kỹ thuật nhuộm. Tuy nhiên, vai trò của CD44 trong việc thúc đẩy xâm lấn và kháng trị liệu vẫn được khẳng định qua các nghiên cứu chức năng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố tỷ lệ biểu hiện từng dấu ấn và biểu đồ Venn thể hiện tỷ lệ đồng biểu hiện, giúp minh họa rõ ràng mối quan hệ giữa các dấu ấn và đặc điểm mô học. Bảng phân tích thống kê χ2 và hệ số tương quan cũng hỗ trợ đánh giá mối liên quan giữa các biến.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường sử dụng phối hợp các dấu ấn CK19 và EpCAM trong chẩn đoán UTBMTBG nhằm nâng cao độ chính xác và dự báo tiên lượng, áp dụng trong vòng 1-2 năm tới tại các trung tâm ung bướu lớn.

2. Phát triển các phương pháp điều trị nhắm trúng đích vào tế bào gốc ung thư biểu hiện CK19 và EpCAM, như sử dụng kháng thể đơn dòng hoặc thuốc ức chế đặc hiệu, nhằm cải thiện hiệu quả điều trị và giảm tái phát, triển khai nghiên cứu lâm sàng trong 3-5 năm.

3. Xây dựng quy trình đánh giá đồng biểu hiện các dấu ấn tế bào gốc ung thư trong mô bệnh phẩm UTBMTBG để hỗ trợ phân tầng nguy cơ và lựa chọn phác đồ điều trị cá thể hóa, áp dụng trong các bệnh viện chuyên khoa.

4. Tăng cường đào tạo và cập nhật kiến thức cho bác sĩ giải phẫu bệnh và lâm sàng về vai trò của các dấu ấn tế bào gốc ung thư nhằm nâng cao chất lượng chẩn đoán và điều trị, thực hiện liên tục qua các khóa đào tạo chuyên sâu.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Bác sĩ chuyên khoa ung bướu và gan mật: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học về các dấu ấn tế bào gốc ung thư, giúp cải thiện chẩn đoán và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp.

2. Nhà nghiên cứu sinh học phân tử và tế bào gốc: Thông tin chi tiết về biểu hiện và vai trò của các dấu ấn CK19, CD44, EpCAM trong UTBMTBG hỗ trợ phát triển các nghiên cứu tiếp theo về cơ chế bệnh sinh và liệu pháp nhắm trúng đích.

3. Bác sĩ giải phẫu bệnh: Hướng dẫn kỹ thuật nhuộm hóa mô miễn dịch và đánh giá biểu hiện dấu ấn tế bào gốc ung thư, nâng cao độ chính xác trong phân loại mô học và tiên lượng bệnh.

4. Sinh viên và học viên cao học ngành y học và sinh học: Tài liệu tham khảo toàn diện về ung thư gan, tế bào gốc ung thư và ứng dụng lâm sàng, hỗ trợ học tập và nghiên cứu khoa học.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao chọn CK19, CD44 và EpCAM làm dấu ấn nghiên cứu?
   Ba dấu ấn này đại diện cho các đặc tính quan trọng của tế bào gốc ung thư gan: CK19 liên quan đến biệt hóa kém và xâm lấn, CD44 liên quan đến di căn và kháng trị liệu, EpCAM là dấu ấn phát hiện sớm và liên quan đến sự khởi phát ung thư.

2. Phương pháp nhuộm hóa mô miễn dịch có ưu điểm gì?
   HMMD cho phép định vị chính xác vị trí và mức độ biểu hiện protein trong mô, giúp đánh giá đồng thời nhiều dấu ấn với độ nhạy và đặc hiệu cao, phù hợp cho nghiên cứu mô học và lâm sàng.

3. Biểu hiện đồng thời các dấu ấn có ý nghĩa gì trong tiên lượng?
   Đồng biểu hiện EpCAM và CK19 có liên quan đến tiên lượng xấu hơn, giúp phân tầng nguy cơ bệnh nhân và lựa chọn phác đồ điều trị phù hợp hơn.

4. Tỷ lệ biểu hiện các dấu ấn trong nghiên cứu có phù hợp với các nghiên cứu quốc tế không?
   Tỷ lệ biểu hiện CK19, CD44 và EpCAM trong nghiên cứu nằm trong khoảng dao động của các nghiên cứu quốc tế, phản ánh tính đa dạng và đặc thù của mẫu bệnh nhân Việt Nam.

5. Ứng dụng lâm sàng của nghiên cứu này là gì?
   Kết quả giúp cải thiện chẩn đoán sớm, dự báo tiên lượng và phát triển các liệu pháp điều trị nhắm trúng đích vào tế bào gốc ung thư, góp phần nâng cao hiệu quả điều trị UTBMTBG.

Kết luận

• Nghiên cứu xác định tỷ lệ biểu hiện CK19 (25%), CD44 (14%) và EpCAM (19%) trong UTBMTBG tại Việt Nam, phù hợp với các báo cáo quốc tế.
• Đồng biểu hiện EpCAM/CK19 có ý nghĩa thống kê, cho thấy mối liên quan chặt chẽ giữa hai dấu ấn trong tiên lượng bệnh.
• Biểu hiện các dấu ấn liên quan đến đặc điểm mô học và tiên lượng xấu của UTBMTBG, hỗ trợ phân tầng nguy cơ bệnh nhân.
• Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc phát triển các phương pháp chẩn đoán và điều trị nhắm trúng đích tại Việt Nam.
• Đề xuất triển khai ứng dụng phối hợp các dấu ấn trong chẩn đoán và điều trị, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng trong các giai đoạn tiếp theo.

Hãy áp dụng kết quả nghiên cứu này để nâng cao hiệu quả chẩn đoán và điều trị ung thư gan, đồng thời thúc đẩy các nghiên cứu sâu hơn về tế bào gốc ung thư trong tương lai.