Tổng quan nghiên cứu

Gãy lồi cầu xương hàm dưới là một trong những chấn thương phổ biến trong lĩnh vực Răng hàm mặt, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chức năng vận động và thẩm mỹ của khớp thái dương hàm. Theo thống kê tại Bệnh viện Đa khoa Trung ương Cần Thơ và Bệnh viện Mắt - Răng hàm mặt Cần Thơ giai đoạn 2015-2019, nhóm tuổi thanh niên từ 16-34 chiếm tỷ lệ cao nhất với 63%, trong khi nam giới chiếm đến 82,2% tổng số bệnh nhân. Tỷ lệ bệnh nhân đến từ các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long như Hậu Giang, Vĩnh Long và Cần Thơ lần lượt là 24,7%, 23,3% và 21,9%.

Vấn đề nghiên cứu tập trung vào đánh giá đặc điểm lâm sàng, hình ảnh X quang và kết quả điều trị chỉnh hình bảo tồn gãy lồi cầu xương hàm dưới, nhằm cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng phác đồ điều trị hiệu quả. Mục tiêu cụ thể gồm mô tả đặc điểm lâm sàng, X quang và nguyên nhân gãy lồi cầu, đồng thời đánh giá kết quả điều trị chỉnh hình bảo tồn trên bệnh nhân tại hai bệnh viện trên trong khoảng thời gian từ tháng 12/2015 đến tháng 4/2019.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện chất lượng điều trị, giảm thiểu biến chứng và nâng cao chức năng vận động hàm, đồng thời góp phần giảm chi phí điều trị cho bệnh nhân. Các chỉ số đánh giá như biên độ vận động hàm, tình trạng khớp cắn, hình dạng lồi cầu và khả năng ăn nhai được sử dụng làm tiêu chí đánh giá hiệu quả điều trị.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình giải phẫu, sinh cơ học và phân loại gãy lồi cầu xương hàm dưới. Khớp thái dương hàm là khớp động duy nhất của sọ, bao gồm lồi cầu xương hàm dưới, diện khớp sọ, đĩa khớp và các dây chằng bao khớp. Lồi cầu có kích thước ngang từ 15-20mm và chiều trước sau 8-10mm, chịu lực lớn trong hoạt động nhai.

Cơ chế sinh cơ học trong gãy lồi cầu được phân tích qua ba cơ chế chính: lực tác động từ vật thể chuyển động vào thân xương hàm dưới gây gãy lồi cầu đối bên; lực tác động từ vùng cằm vào vật thể tĩnh gây gãy lồi cầu hai bên; phối hợp cả hai cơ chế trên. Sự co kéo của các cơ bám vào lồi cầu, đặc biệt là cơ chân bướm ngoài, ảnh hưởng đến hình thái di lệch của đoạn gãy.

Phân loại gãy lồi cầu theo Dechaume (1980) dựa trên vị trí gãy thấp hoặc cao, và theo Lidahl (1977) dựa trên mức độ di lệch và tương quan giữa đầu lồi cầu với hõm khớp. Các khái niệm chính bao gồm: gãy lồi cầu thấp, gãy lồi cầu cao, di lệch gập góc, di lệch chồng ngắn, mất tiếp hợp xương, trật khớp thái dương hàm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế mô tả cắt ngang, phương pháp tiến cứu với cỡ mẫu 73 bệnh nhân, thu thập từ tháng 12/2015 đến tháng 4/2019 tại hai bệnh viện lớn ở Cần Thơ. Phương pháp chọn mẫu thuận tiện được áp dụng dựa trên tiêu chuẩn chẩn đoán gãy lồi cầu xương hàm dưới và chỉ định điều trị chỉnh hình bảo tồn.

Dữ liệu được thu thập qua khám lâm sàng, chụp phim X quang Panorama và theo dõi kết quả điều trị qua các lần tái khám sau 3 và 6 tháng. Các chỉ số đánh giá bao gồm triệu chứng lâm sàng (sưng nề, đau, sai khớp cắn, biên độ vận động hàm), hình ảnh X quang (đường gãy, mức độ di lệch, tạo cal xương), và các tiêu chí thẩm mỹ, chức năng (biên độ há miệng, khả năng ăn nhai theo phân loại Gupta).

Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS 18 với các phép kiểm định t, χ2 và Fisher để đánh giá ý nghĩa thống kê. Đạo đức nghiên cứu được đảm bảo với sự đồng ý của bệnh nhân và bảo mật thông tin cá nhân.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm chung của mẫu nghiên cứu: Độ tuổi trung bình là 31,1±9,4 tuổi, nhóm 16-34 tuổi chiếm 63%, nam giới chiếm 82,2%. Bệnh nhân chủ yếu đến từ Hậu Giang (24,7%), Vĩnh Long (23,3%) và Cần Thơ (21,9%). Nguồn tiếp nhận chủ yếu từ khoa cấp cứu (57,5%).

  2. Đặc điểm lâm sàng và X quang: Trong 73 bệnh nhân, 51 trường hợp có đường gãy lồi cầu cao, 22 trường hợp gãy thấp. Triệu chứng phổ biến gồm sưng nề, đau chói vùng trước tai, hạn chế há miệng và sai khớp cắn. Hình thái di lệch chủ yếu là di lệch gập góc và chồng ngắn. Tỷ lệ gãy một bên chiếm đa số, với bên trái và bên phải phân bố tương đối cân bằng.

  3. Kết quả điều trị chỉnh hình bảo tồn: Thời gian cố định liên hàm trung bình từ 7-14 ngày, sau đó bệnh nhân được hướng dẫn tập vận động chức năng. Sau 3 tháng, 83,7% bệnh nhân đạt kết quả tốt về mặt giải phẫu, thẩm mỹ và chức năng; 5,4% có kết quả kém. Biên độ há miệng tối đa trung bình đạt ≥40mm ở phần lớn bệnh nhân, khả năng ăn nhai mức 2 hoặc 3 theo phân loại Gupta chiếm đa số. Biến chứng như cal lệch, loạn năng khớp và dính khớp ghi nhận ở tỷ lệ thấp, dưới 10%.

  4. So sánh với các nghiên cứu khác: Kết quả tương đồng với nghiên cứu quốc tế cho thấy phương pháp chỉnh hình bảo tồn hiệu quả trong điều trị gãy lồi cầu không di lệch hoặc di lệch ít. So với phẫu thuật, phương pháp bảo tồn giảm thiểu biến chứng xâm lấn và chi phí điều trị, phù hợp với điều kiện thực tế tại các bệnh viện vùng đồng bằng sông Cửu Long.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của gãy lồi cầu là do lực nén truyền dọc thân xương hàm dưới, kết hợp với sự co kéo của cơ chân bướm ngoài làm di lệch đoạn gãy. Việc lựa chọn phương pháp chỉnh hình bảo tồn dựa trên mức độ di lệch và tình trạng bệnh nhân, giúp giảm thiểu tổn thương thần kinh và mô mềm so với phẫu thuật.

Dữ liệu cho thấy biên độ vận động hàm và khả năng ăn nhai cải thiện rõ rệt sau 3-6 tháng điều trị, minh chứng cho hiệu quả của phác đồ điều trị bảo tồn với cung arch-bar và lực thun đàn hồi. Biểu đồ phân bố biên độ há miệng và khả năng ăn nhai có thể minh họa sự tiến triển chức năng qua các lần tái khám.

So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này củng cố vai trò của điều trị bảo tồn trong đa số trường hợp gãy lồi cầu, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của việc theo dõi và tập vận động chức năng sớm để tránh biến chứng dính khớp và loạn năng khớp thái dương hàm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo chuyên môn cho bác sĩ lâm sàng về kỹ thuật chỉnh hình bảo tồn, nhằm nâng cao hiệu quả điều trị và giảm thiểu biến chứng, đặc biệt tại các bệnh viện tuyến tỉnh và trung tâm y tế vùng.

  2. Xây dựng phác đồ điều trị chuẩn bao gồm quy trình cố định liên hàm bằng cung arch-bar kết hợp lực thun đàn hồi, thời gian cố định 7-14 ngày và tập vận động chức năng sớm, áp dụng rộng rãi tại các cơ sở y tế chuyên khoa Răng hàm mặt.

  3. Tăng cường công tác tư vấn và theo dõi bệnh nhân sau điều trị, đặc biệt chú trọng việc tái khám đúng lịch để đánh giá chức năng vận động hàm và phát hiện sớm các biến chứng, giảm tỷ lệ bỏ sót và sai lệch kết quả điều trị.

  4. Khuyến khích nghiên cứu mở rộng với cỡ mẫu lớn hơn và theo dõi dài hạn trên nhiều địa phương nhằm đánh giá toàn diện hiệu quả và biến chứng của phương pháp chỉnh hình bảo tồn, đồng thời so sánh trực tiếp với phương pháp phẫu thuật.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Bác sĩ chuyên khoa Răng hàm mặt và phẫu thuật hàm mặt: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và kinh nghiệm thực tiễn trong điều trị gãy lồi cầu bằng phương pháp chỉnh hình bảo tồn, giúp nâng cao kỹ năng và hiệu quả điều trị.

  2. Sinh viên và nghiên cứu sinh ngành Răng hàm mặt: Tài liệu tham khảo chi tiết về giải phẫu, cơ chế chấn thương, phân loại gãy lồi cầu và phương pháp điều trị, hỗ trợ học tập và nghiên cứu chuyên sâu.

  3. Quản lý y tế và nhà hoạch định chính sách: Cung cấp dữ liệu thực tế về đặc điểm bệnh nhân và hiệu quả điều trị tại các bệnh viện vùng, làm cơ sở xây dựng chính sách y tế và phân bổ nguồn lực hợp lý.

  4. Bệnh nhân và người nhà: Giúp hiểu rõ về quá trình điều trị, lợi ích và hạn chế của phương pháp chỉnh hình bảo tồn, từ đó nâng cao sự hợp tác và tuân thủ điều trị.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp chỉnh hình bảo tồn gãy lồi cầu là gì?
    Là phương pháp điều trị không phẫu thuật, sử dụng cố định liên hàm bằng cung arch-bar và lực thun đàn hồi để nắn chỉnh khớp cắn về vị trí lồng múi tối đa, sau đó tập vận động chức năng nhằm phục hồi vận động hàm.

  2. Ai là đối tượng phù hợp với phương pháp này?
    Phương pháp thích hợp cho bệnh nhân gãy lồi cầu không di lệch hoặc di lệch ít, trong bao khớp, không có chỉ định phẫu thuật hoặc không thể phẫu thuật do bệnh lý kèm theo.

  3. Thời gian cố định liên hàm kéo dài bao lâu?
    Thông thường từ 7 đến 14 ngày, sau đó bệnh nhân được tháo bớt thun để tập vận động chức năng, giúp tránh biến chứng dính khớp và giảm hạn chế vận động.

  4. Kết quả điều trị có thể đạt được sau bao lâu?
    Sau 3 tháng, phần lớn bệnh nhân đạt biên độ há miệng ≥40mm và khả năng ăn nhai tốt; kết quả ổn định hơn sau 6 tháng với tỷ lệ biến chứng thấp.

  5. Phương pháp này có nhược điểm gì?
    Có thể gặp khó khăn trong việc kiểm soát hoàn toàn di lệch nếu gãy nặng, đòi hỏi bệnh nhân tuân thủ nghiêm ngặt lịch tái khám và tập vận động, đồng thời không phù hợp với các trường hợp gãy phức tạp hoặc di lệch nhiều.

Kết luận

  • Gãy lồi cầu xương hàm dưới chủ yếu xảy ra ở nhóm tuổi thanh niên, nam giới chiếm đa số, với nguyên nhân chính là tai nạn giao thông và sinh hoạt.
  • Phương pháp chỉnh hình bảo tồn bằng cung arch-bar và lực thun đàn hồi là lựa chọn hiệu quả, an toàn cho các trường hợp gãy không di lệch hoặc di lệch ít.
  • Kết quả điều trị sau 3-6 tháng cho thấy biên độ vận động hàm và khả năng ăn nhai được cải thiện rõ rệt, tỷ lệ biến chứng thấp.
  • Nghiên cứu góp phần xây dựng phác đồ điều trị chuẩn, phù hợp với điều kiện thực tế tại các bệnh viện vùng đồng bằng sông Cửu Long.
  • Đề xuất mở rộng nghiên cứu và tăng cường đào tạo, tư vấn để nâng cao chất lượng điều trị và giảm thiểu biến chứng cho bệnh nhân.

Hành động tiếp theo là áp dụng phác đồ điều trị bảo tồn đã được chứng minh hiệu quả vào thực tiễn lâm sàng, đồng thời triển khai các chương trình đào tạo và nghiên cứu mở rộng nhằm nâng cao chất lượng chăm sóc bệnh nhân gãy lồi cầu xương hàm dưới.