Nghiên Cứu Đa Dạng Họ Sim (Myrtaceae) Ở Khu Vực Thanh Hóa Và Nghệ An

• Tác giả: Nguyễn Thị Hải
• Người hướng dẫn: PGS. Đậu Bá Thìn
• Trường học: Trường Đại Học Hồng Đức
• Chuyên ngành: Thực vật học
• Đề tài: Nghiên Cứu Đa Dạng Họ Sim (Myrtaceae) Tại Thanh Hóa Và Nghệ An
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Thanh Hóa

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• MỤC LỤC
• CHỮ VIẾT CÁC CHỮ VIẾT TẮT
• DANH MỤC CÁC BẢNG
• DANH MỤC CÁC HÌNH
• MỞ ĐẦU. MỞ ĐẦU
• 1.1. Lý do chọn đề tài
• 1.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu
• 1.1.1. Nghiên cứu về họ Sim trên thế giới
• 1.1.2. Nghiên cứu về họ Sim ở Việt Nam
• 1.1.3. Nghiên cứu họ Sim tại Thanh Hóa và vùng nghiên cứu
• 1.2. Tổng quan khu vực nghiên cứu
• 1.2.1. Điều kiện tự nhiên
• 1.2.1.1. Vị trí địa lý
• 1.2.1.2. Địa chất và thổ nhưỡng
• 1.2.1.3. Khí hậu và thủy văn
• 1.2.1.4. Điều kiện kinh tế - xã hội
• 1.2.1.4.1. Dân số, lao động
• 1.2.1.4.2. Thực trạng một số ngành kinh tế chủ yếu
• 1.2.1.4.3. Về cơ sở hạ tầng, giáo dục và y tế
• 2. CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Đối tượng, địa điểm và phạm vi nghiên cứu
• 2.2. Đối tượng nghiên cứu
• 2.3. Địa điểm nghiên cứu
• 2.4. Phạm vi nghiên cứu
• 2.5. Thời gian nghiên cứu
• 2.6. Nội dung nghiên cứu
• 2.7. Phương pháp nghiên cứu thực vật
• 2.7.1. Phương pháp kế thừa
• 2.7.2. Phương pháp nghiên cứu thực vật
• 2.7.3. Điều tra thực địa
• 2.7.4. Phân tích mẫu trong phòng thí nghiệm
• 2.8. Đánh giá đa dạng của hệ thực vật của họ Sim (Myrtaceae)
• 2.9. Đánh giá đa dạng về giá trị sử dụng các loài thuộc họ Sim (Myrtaceae)
• 2.10. Đánh giá đa dạng về dạng thân các loài họ Sim (Myrtaceae)
• 2.11. Đa dạng về các yếu tố địa lý của họ Sim (Myrtaceae)
• 2.12. Phương pháp xử lí số liệu
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 3.1. Thành phần loài họ Sim (Myrtaceae) ở phía Nam tỉnh Thanh Hóa - Bắc tỉnh Nghệ An
• 3.2. Tính đa dạng của họ họ Sim (Myrtaceae) ở phía Nam tỉnh Thanh Hóa - Bắc tỉnh Nghệ An
• 3.2.1. Đa dạng các bậc taxon
• 3.2.2. Đa dạng về dạng thân
• 3.2.3. Đa dạng yếu tố địa lý
• 3.2.4. Đa dạng về giá trị sử dụng
• KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• 1. Kiến nghị
• DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN VĂN
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC
• Phụ lục 1. Một số hình ảnh thực địa
• Phụ lục 2. Phụ lục ảnh một số loài họ Sim

I. Tổng Quan Nghiên Cứu Đa Dạng Họ Sim Myrtaceae Hiện Nay

Họ Sim (Myrtaceae) là một họ lớn trong giới thực vật, với khoảng 4000 loài thuộc 130 chi, phân bố rộng khắp trên thế giới, đặc biệt là ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Ở Việt Nam, đã ghi nhận 15 chi với 107 loài và thứ. Các loài trong họ Sim có nhiều giá trị sử dụng, từ làm đồ gỗ, trồng làm cảnh, nguyên liệu cho ngành dược đến lấy tinh dầu và ăn được. Việc nghiên cứu về đa dạng sinh học Myrtaceae có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn và phát triển bền vững tài nguyên thực vật. Các nghiên cứu trước đây đã tập trung vào phân loại, đặc điểm hình thái và giá trị sử dụng của các loài thuộc họ Sim. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều khoảng trống trong kiến thức về phân bố, sinh thái và bảo tồn của họ này, đặc biệt ở các khu vực có khu hệ thực vật Việt Nam phong phú như Thanh Hóa và Nghệ An.

1.1. Lịch Sử Nghiên Cứu Họ Sim Myrtaceae Trên Thế Giới

Nghiên cứu về họ Sim bắt đầu từ năm 1789 khi C. Jussieu đặt tên họ là Myrtaceae. Sau đó, nhiều chi đã có sự thay đổi, như việc chuyển các loài Eugenia sang Syzygium. Các tác giả như Gaertner và Blume đã có những đóng góp quan trọng trong việc phân loại họ Sim. Craven cho rằng họ Sim có khoảng 130 chi và 4.000 loài. Wilson và cộng sự thống kê được 133 chi và 3.800 loài, tập trung chủ yếu ở châu Úc và Đông Nam Á. Các nghiên cứu này cung cấp nền tảng quan trọng cho việc hiểu biết về phân loại học Myrtaceae và đa dạng di truyền Myrtaceae trên toàn cầu.

1.2. Tình Hình Nghiên Cứu Họ Sim Myrtaceae Tại Việt Nam

Tại Việt Nam, H. Lecomte đã chia họ Sim thành 11 chi và 80 loài trong Bộ thực vật chí đại cương Đông Dương. Phạm Hoàng Hộ đã thống kê và mô tả 28 loài thuộc 10 chi và 1 thứ. Nguyễn Kim Đào đã lập danh lục 15 chi với 107 loài và thứ. Các nghiên cứu gần đây tập trung vào đa dạng thực vật ở các VQG và khu BTTN, như Cúc Phương, Na Hang, Hoàng Liên, Xuân Sơn, Pù Mát và Pù Hoạt. Các công trình này đã đóng góp vào việc xác định thành phần loài và giá trị sử dụng của họ Sim ở các khu vực khác nhau, cung cấp thông tin quan trọng cho bảo tồn đa dạng sinh học.

II. Thách Thức Trong Nghiên Cứu Đa Dạng Họ Sim Ở Thanh Hóa Nghệ An

Mặc dù đã có những nghiên cứu về họ Sim ở Việt Nam, nhưng vẫn còn nhiều thách thức trong việc nghiên cứu và bảo tồn họ này, đặc biệt ở các khu vực như Thanh Hóa và Nghệ An. Một trong những thách thức lớn nhất là thiếu các nghiên cứu chuyên sâu và chi tiết về họ Sim Thanh Hóa và họ Sim Nghệ An. Các nghiên cứu trước đây thường chỉ đề cập đến họ Sim như một phần của nghiên cứu đa dạng thực vật tổng thể. Bên cạnh đó, áp lực từ hoạt động khai thác tài nguyên, chuyển đổi mục đích sử dụng đất và biến đổi khí hậu cũng đang đe dọa môi trường sống Myrtaceae và tài nguyên thực vật của họ Sim.

2.1. Thiếu Nghiên Cứu Chuyên Sâu Về Họ Sim Myrtaceae Địa Phương

Các nghiên cứu trước đây về thực vật ở Thanh Hóa và Nghệ An thường chỉ đề cập đến họ Sim như một phần của đa dạng thực vật tổng thể, không có nghiên cứu chuyên biệt về thành phần loài, phân bố, sinh thái và giá trị sử dụng của họ Sim. Điều này gây khó khăn trong việc đánh giá chính xác tình trạng đa dạng sinh học Myrtaceae và xây dựng các kế hoạch bảo tồn hiệu quả.

2.2. Các Yếu Tố Tác Động Đến Đa Dạng Họ Sim Myrtaceae

Hoạt động khai thác tài nguyên, chuyển đổi mục đích sử dụng đất và biến đổi khí hậu đang gây áp lực lớn lên môi trường sống Myrtaceae và tài nguyên thực vật. Việc khai thác đá vôi cho sản xuất xi măng, mở rộng diện tích đất nông nghiệp và xây dựng cơ sở hạ tầng đã làm suy giảm diện tích rừng tự nhiên và phá vỡ môi trường sống của nhiều loài thuộc họ Sim.

2.3. Khó Khăn Trong Thu Thập Và Xác Định Mẫu Vật Họ Sim Myrtaceae

Việc thu thập và xác định mẫu vật Myrtaceae đôi khi gặp nhiều khó khăn do sự đa dạng và phức tạp của họ này. Nhiều loài có hình thái tương đồng, đặc biệt là các loài thuộc chi Syzygium, gây khó khăn trong việc phân biệt và xác định chính xác loài. Điều này đòi hỏi các nhà nghiên cứu phải có kiến thức chuyên sâu và kinh nghiệm thực tế.

III. Phương Pháp Nghiên Cứu Đa Dạng Họ Sim Myrtaceae Hiệu Quả Nhất

Để nghiên cứu đa dạng sinh học Myrtaceae hiệu quả, cần kết hợp nhiều phương pháp khác nhau, bao gồm phương pháp kế thừa, phương pháp điều tra thực địa, phương pháp phân tích mẫu trong phòng thí nghiệm và phương pháp xử lý số liệu. Phương pháp kế thừa giúp tổng hợp và phân tích các tài liệu đã có về họ Sim. Phương pháp điều tra thực địa giúp thu thập thông tin về thành phần loài, phân bố, sinh thái và giá trị sử dụng của các loài thuộc họ Sim. Phương pháp phân tích mẫu trong phòng thí nghiệm giúp xác định chính xác loài và nghiên cứu các đặc điểm hình thái, giải phẫu của các loài thuộc họ Sim.

3.1. Phương Pháp Điều Tra Thực Địa Và Thu Thập Mẫu Vật

Công tác điều tra thực địa đóng vai trò then chốt trong việc thu thập thông tin và mẫu vật Myrtaceae. Các tuyến điều tra được thiết kế dựa trên bản đồ địa hình, thông tin về các kiểu rừng và địa điểm đã có ghi nhận về sự xuất hiện của các loài thuộc họ Sim. Quá trình thu thập mẫu vật tuân thủ các quy trình khoa học, đảm bảo tính đại diện và đầy đủ thông tin.

3.2. Phương Pháp Phân Tích Mẫu Vật Trong Phòng Thí Nghiệm

Sau khi thu thập, các mẫu vật Myrtaceae được xử lý và phân tích trong phòng thí nghiệm. Quá trình này bao gồm việc mô tả chi tiết các đặc điểm hình thái, giải phẫu của mẫu vật, so sánh với các tài liệu tham khảo và sử dụng các khóa định loại để xác định chính xác loài. Trong trường hợp cần thiết, có thể sử dụng các phương pháp phân tích di truyền để xác định loài.

3.3. Ứng Dụng Phương Pháp Đánh Giá Giá Trị Sử Dụng

Đánh giá giá trị sử dụng của các loài thuộc họ Sim là một phần quan trọng của nghiên cứu. Phương pháp này bao gồm việc phỏng vấn người dân địa phương, thu thập thông tin về các công dụng của các loài thuộc họ Sim trong đời sống hàng ngày, như làm thuốc, thực phẩm, đồ gỗ, và các mục đích khác. Thông tin này giúp đánh giá tiềm năng kinh tế và văn hóa của họ Sim.

IV. Kết Quả Nghiên Cứu Về Đa Dạng Họ Sim Myrtaceae Tại Thanh Hóa

Nghiên cứu cho thấy thành phần loài họ Sim Thanh Hóa và Nghệ An khá phong phú. Các kết quả về dạng thân, yếu tố địa lý, và giá trị sử dụng được tổng hợp và phân tích, từ đó làm nổi bật vai trò sinh thái và kinh tế của họ Sim trong khu vực nghiên cứu. Các kết quả này được so sánh với các nghiên cứu trước đây ở các khu vực khác để đánh giá sự khác biệt và tương đồng.

4.1. Thành Phần Loài Họ Sim Myrtaceae Phân Bố Tại Thanh Hóa Nghệ An

Nghiên cứu xác định danh lục các loài thuộc họ Sim phân bố tại khu vực phía Nam tỉnh Thanh Hóa và phía Bắc tỉnh Nghệ An. Danh lục này cung cấp thông tin chi tiết về tên khoa học, tên địa phương và các đặc điểm hình thái của từng loài. Phân tích thành phần loài giúp đánh giá sự đa dạng và phong phú của họ Sim trong khu vực nghiên cứu.

4.2. Đa Dạng Dạng Thân Và Yếu Tố Địa Lý Của Họ Sim Myrtaceae

Nghiên cứu phân tích sự đa dạng về dạng thân của các loài thuộc họ Sim, bao gồm cây gỗ, cây bụi và cây leo. Đồng thời, nghiên cứu cũng xem xét các yếu tố địa lý ảnh hưởng đến sự phân bố của các loài thuộc họ Sim, như độ cao, độ dốc, hướng phơi và loại đất. Phân tích này giúp hiểu rõ hơn về mối quan hệ giữa họ Sim và môi trường sống.

4.3. Phân Tích Giá Trị Sử Dụng Của Các Loài Họ Sim Myrtaceae

Nghiên cứu đánh giá giá trị sử dụng của các loài thuộc họ Sim, bao gồm giá trị làm thuốc, thực phẩm, đồ gỗ, và các mục đích khác. Thông tin này giúp đánh giá tiềm năng kinh tế và văn hóa của họ Sim, đồng thời cung cấp cơ sở cho việc bảo tồn và phát triển bền vững tài nguyên này.

V. Giải Pháp Bảo Tồn Đa Dạng Họ Sim Myrtaceae Tại Thanh Hóa Nghệ An

Từ kết quả nghiên cứu, đề xuất các giải pháp bảo tồn đa dạng sinh học cụ thể, như thành lập các khu bảo tồn, tăng cường quản lý và giám sát các khu vực có giá trị sinh thái cao, và tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị của họ Sim. Đồng thời, khuyến khích sử dụng bền vững các loài thuộc họ Sim để tạo sinh kế cho người dân địa phương và giảm áp lực lên tài nguyên tự nhiên.

5.1. Thành Lập Và Quản Lý Khu Bảo Tồn

Đề xuất thành lập các khu bảo tồn để bảo vệ môi trường sống Myrtaceae quan trọng và các loài có nguy cơ tuyệt chủng. Việc quản lý hiệu quả các khu bảo tồn cần được tăng cường thông qua việc xây dựng các quy chế quản lý chặt chẽ, tăng cường tuần tra và giám sát, và hợp tác với cộng đồng địa phương.

5.2. Tuyên Truyền Nâng Cao Nhận Thức Cộng Đồng

Tăng cường tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị của họ Sim và tầm quan trọng của việc bảo tồn đa dạng sinh học. Các hoạt động tuyên truyền có thể bao gồm tổ chức các buổi nói chuyện, chiếu phim, phát tờ rơi, và sử dụng các phương tiện truyền thông đại chúng.

5.3. Phát Triển Mô Hình Sử Dụng Bền Vững

Khuyến khích phát triển các mô hình sử dụng bền vững các loài thuộc họ Sim để tạo sinh kế cho người dân địa phương và giảm áp lực lên tài nguyên tự nhiên. Các mô hình này có thể bao gồm trồng rừng, khai thác lâm sản ngoài gỗ, và phát triển du lịch sinh thái.

VI. Hướng Nghiên Cứu Tương Lai Về Họ Sim Myrtaceae Ở Việt Nam

Để hiểu rõ hơn về đa dạng sinh học Myrtaceae và bảo tồn hiệu quả, cần tiếp tục nghiên cứu về phân loại, sinh thái học, di truyền học và giá trị sử dụng của họ Sim. Cần tập trung vào việc nghiên cứu các loài có nguy cơ tuyệt chủng, đánh giá tác động của biến đổi khí hậu và hoạt động khai thác tài nguyên đến họ Sim, và phát triển các phương pháp bảo tồn hiệu quả hơn.

6.1. Nghiên Cứu Chuyên Sâu Về Phân Loại Và Sinh Thái Học

Cần tiếp tục nghiên cứu chuyên sâu về phân loại và sinh thái học của các loài thuộc họ Sim, đặc biệt là các loài có hình thái tương đồng và phân bố hẹp. Nghiên cứu này giúp xác định chính xác loài và hiểu rõ hơn về mối quan hệ giữa họ Sim và môi trường sống.

6.2. Đánh Giá Tác Động Của Biến Đổi Khí Hậu

Cần đánh giá tác động của biến đổi khí hậu và hoạt động khai thác tài nguyên đến họ Sim. Nghiên cứu này giúp dự đoán những thay đổi trong phân bố và thành phần loài của họ Sim, từ đó đề xuất các biện pháp thích ứng và giảm thiểu tác động.

6.3. Nghiên Cứu Ứng Dụng Của Các Hợp Chất Từ Họ Sim Myrtaceae

Nghiên cứu sâu hơn về các hợp chất có hoạt tính sinh học từ các loài thuộc họ Sim để ứng dụng trong y học, dược phẩm, và các ngành công nghiệp khác. Điều này không chỉ tạo ra giá trị kinh tế mà còn thúc đẩy sự bảo tồn và phát triển bền vững của các loài thực vật này.

Tổng quan nghiên cứu

Họ Sim (Myrtaceae) là một trong những họ thực vật lớn thuộc ngành Ngọc lan (Magnoliophyta), với khoảng 4.000 loài thuộc 130 chi trên toàn thế giới, phân bố rộng rãi ở các khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới như Địa Trung Hải, châu Phi, châu Á, Australia và các đảo Thái Bình Dương. Ở Việt Nam, đã ghi nhận 15 chi với 107 loài và thứ, phân bố từ đồng bằng đến vùng núi cao. Các loài họ Sim có giá trị đa dạng về kinh tế và sinh thái như làm đồ gỗ, cây cảnh, nguyên liệu dược liệu, tinh dầu và thực phẩm.

Khu vực phía Nam tỉnh Thanh Hóa và phía Bắc tỉnh Nghệ An là vùng tiếp giáp có địa hình đa dạng với hệ thống núi đất xen kẽ núi đá vôi, khí hậu nhiệt đới gió mùa, lượng mưa trung bình năm từ 1600-1800 mm và nhiệt độ trung bình khoảng 8.600°C. Khu vực này có sự phát triển công nghiệp mạnh mẽ, đặc biệt là các nhà máy xi măng, ảnh hưởng đến môi trường và hệ thực vật. Tuy nhiên, nghiên cứu chuyên sâu về họ Sim tại đây còn hạn chế, chưa có công trình nào đánh giá toàn diện về thành phần loài, dạng thân, yếu tố địa lý và giá trị sử dụng của họ Sim.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá tính đa dạng về thành phần loài, dạng thân, yếu tố địa lý và giá trị sử dụng của các loài họ Sim (Myrtaceae) tại khu vực phía Nam tỉnh Thanh Hóa và phía Bắc tỉnh Nghệ An, nhằm làm cơ sở cho việc khai thác, sử dụng hợp lý và phát triển bền vững tài nguyên thực vật họ Sim cũng như các họ thực vật khác. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 9/2022 đến tháng 5/2023, tập trung tại 12 xã/phường thuộc hai thị xã Nghi Sơn (Thanh Hóa) và Hoàng Mai (Nghệ An).

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình phân loại thực vật học hiện đại, đặc biệt là hệ thống phân loại họ Sim theo Brummitt (1992) và các công trình thực vật chí Việt Nam. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

• Lý thuyết phân loại thực vật học: Phân loại họ Sim dựa trên đặc điểm hình thái học của cành, lá, hoa, quả và các đặc điểm sinh học khác, kết hợp với các tài liệu chuyên ngành như “Cây cỏ Việt Nam” và “Thực vật chí Việt Nam - Họ Sim”.

• Lý thuyết đa dạng sinh học và phân bố địa lý: Áp dụng hệ thống phân loại các yếu tố địa lý theo Nguyễn Nghĩa Thìn (2008) để xác định các yếu tố địa lý ảnh hưởng đến phân bố các loài họ Sim, bao gồm các yếu tố nhiệt đới châu Á, đặc hữu Việt Nam, cổ nhiệt đới và các yếu tố liên quan đến cây trồng.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: thành phần loài, dạng thân (cây thân gỗ lớn, trung bình, nhỏ, cây bụi), yếu tố địa lý (toàn cầu, liên nhiệt đới, cổ nhiệt đới, nhiệt đới châu Á, đặc hữu Việt Nam), và giá trị sử dụng (cây cho tinh dầu, làm thuốc, lấy gỗ, ăn được, làm cảnh, có tanin).

Phương pháp nghiên cứu

• Nguồn dữ liệu: Thu thập 68 mẫu thực vật họ Sim qua 4 đợt điều tra thực địa tại 12 xã/phường thuộc thị xã Nghi Sơn và Hoàng Mai. Mẫu vật được xử lý, bảo quản và xác định tên khoa học dựa trên phương pháp hình thái so sánh và tham khảo ý kiến chuyên gia, sử dụng các tài liệu chuyên ngành.

• Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp điều tra thực địa theo Nguyễn Nghĩa Thìn (1997, 2008), kết hợp phỏng vấn có sự tham gia (PRA) để đánh giá giá trị sử dụng các loài. Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm Microsoft Excel 2010 để phân tích đa dạng thành phần loài, dạng thân, yếu tố địa lý và giá trị sử dụng.

• Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành từ tháng 9/2022 đến tháng 5/2023, gồm 4 đợt thu mẫu thực địa kéo dài 3 ngày mỗi đợt, phân tích mẫu và tổng hợp kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Thành phần loài và chi: Xác định được 33 loài và dưới loài thuộc 9 chi họ Sim tại khu vực nghiên cứu. Chi đa dạng nhất là Syzygium với 16 loài (48,49%), tiếp theo là Eucalyptus với 8 loài (24,24%). Các chi còn lại gồm Cleistocalyx, Psidium, Baeckea, Decaspermum, Eugenia, Melaleuca và Rhodamnia chiếm tỷ lệ nhỏ hơn.

2. So sánh với các khu vực khác: Số loài họ Sim tại khu vực nghiên cứu đạt khoảng 86,84% so với Khu Bảo tồn Thiên nhiên Pù Huống (Nghệ An) với diện tích nghiên cứu chiếm 87,10%. So với toàn quốc, khu vực chiếm 0,13% diện tích đất liền nhưng có 30,84% số loài và 60% số chi họ Sim của cả nước.

3. Đa dạng dạng thân: Các loài thuộc họ Sim chủ yếu là cây thân gỗ nhỏ (39,39%), tiếp theo là cây thân gỗ lớn và trung bình (cùng 21,21%), và cây thân bụi (18,19%).

4. Yếu tố địa lý: Các loài chủ yếu thuộc yếu tố nhiệt đới châu Á (42,43%), kế đến là yếu tố đặc hữu và cận đặc hữu Việt Nam (18,18%), yếu tố cổ nhiệt đới (3,03%) và yếu tố cây trồng (33,33%).

5. Giá trị sử dụng: Tất cả 33 loài đều có giá trị sử dụng, trong đó 100% là cây cho tinh dầu, 60,61% làm thuốc, 51,52% lấy gỗ, 36,36% cây ăn được, 15,15% làm cảnh và 15,15% có tanin.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy khu vực phía Nam tỉnh Thanh Hóa và phía Bắc tỉnh Nghệ An có tính đa dạng sinh học họ Sim cao, thể hiện qua số lượng loài và chi chiếm tỷ lệ lớn so với cả nước. Sự đa dạng dạng thân phản ánh sự thích nghi sinh thái của họ Sim với các điều kiện địa hình và khí hậu đa dạng của khu vực. Yếu tố địa lý chủ yếu là nhiệt đới châu Á phù hợp với đặc điểm khí hậu nhiệt đới gió mùa của vùng.

Giá trị sử dụng đa dạng của họ Sim cho thấy tiềm năng khai thác kinh tế và bảo tồn tài nguyên sinh vật. Nhóm cây cho tinh dầu chiếm ưu thế, phù hợp với đặc tính sinh học của họ Sim có nhiều khoang tiết tinh dầu. Các loài làm thuốc và lấy gỗ cũng đóng vai trò quan trọng trong đời sống và kinh tế địa phương.

So sánh với các nghiên cứu trước đây tại Khu BTTN Pù Huống và các vùng khác cho thấy tính nhất quán về thành phần loài và giá trị sử dụng, đồng thời khẳng định tầm quan trọng của khu vực nghiên cứu trong bảo tồn đa dạng sinh học họ Sim. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố tỷ lệ các chi, dạng thân và giá trị sử dụng để minh họa rõ nét hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Nghiên cứu chuyên sâu về tinh dầu: Tiến hành phân tích thành phần, hàm lượng và hoạt tính sinh học của tinh dầu từ các loài họ Sim nhằm đánh giá chất lượng và tiềm năng ứng dụng trong công nghiệp dược liệu. Thời gian thực hiện trong 2 năm, do các viện nghiên cứu dược liệu chủ trì.

2. Bảo tồn và phát triển bền vững: Xây dựng kế hoạch bảo tồn các loài đặc hữu và cận đặc hữu Việt Nam trong họ Sim, kết hợp với quản lý khai thác hợp lý tại các khu vực có nhà máy xi măng và hoạt động khai thác khoáng sản. Chủ thể thực hiện là các cơ quan quản lý tài nguyên và môi trường địa phương, trong vòng 3 năm.

3. Phát triển mô hình trồng cây họ Sim có giá trị kinh tế: Khuyến khích nông dân và doanh nghiệp phát triển các mô hình trồng cây lấy tinh dầu, làm thuốc và lấy gỗ theo hướng bền vững, tăng thu nhập và bảo vệ môi trường. Thời gian triển khai 3-5 năm, phối hợp với các trung tâm nghiên cứu nông nghiệp.

4. Tuyên truyền và nâng cao nhận thức cộng đồng: Tổ chức các chương trình đào tạo, hội thảo về giá trị đa dạng sinh học và lợi ích của họ Sim, nhằm nâng cao ý thức bảo vệ tài nguyên thiên nhiên. Chủ thể là các tổ chức phi chính phủ, trường học và chính quyền địa phương, thực hiện liên tục hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành thực vật học, sinh học: Luận văn cung cấp dữ liệu chi tiết về thành phần loài, dạng thân, yếu tố địa lý và giá trị sử dụng họ Sim, hỗ trợ nghiên cứu chuyên sâu và phát triển đề tài mới.

2. Cơ quan quản lý tài nguyên và môi trường: Thông tin về đa dạng sinh học và tác động của hoạt động khai thác khoáng sản giúp xây dựng chính sách bảo tồn và phát triển bền vững tài nguyên thực vật.

3. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực nông lâm nghiệp, dược liệu: Dữ liệu về các loài có giá trị kinh tế như cây cho tinh dầu, làm thuốc, lấy gỗ giúp định hướng phát triển sản phẩm và mô hình kinh doanh hiệu quả.

4. Cộng đồng địa phương và các tổ chức phi chính phủ: Nâng cao nhận thức về bảo vệ đa dạng sinh học, khai thác hợp lý tài nguyên thiên nhiên, đồng thời phát triển các hoạt động sinh kế bền vững dựa trên tài nguyên họ Sim.

Câu hỏi thường gặp

1. Họ Sim (Myrtaceae) có đặc điểm sinh học nổi bật nào?
   Họ Sim có khoảng 4.000 loài với đặc điểm lá chứa khoang tiết tinh dầu, hoa có cánh đài rời hoặc dính nhau, quả dạng nang hoặc quả thịt. Tinh dầu có trong nhiều bộ phận như lá, quả, thân, có giá trị dược liệu và công nghiệp.

2. Khu vực phía Nam Thanh Hóa - Bắc Nghệ An có bao nhiêu loài họ Sim được ghi nhận?
   Nghiên cứu xác định 33 loài và dưới loài thuộc 9 chi họ Sim, chi Syzygium đa dạng nhất với 16 loài, chiếm gần 50% tổng số loài trong khu vực.

3. Giá trị sử dụng chính của các loài họ Sim trong khu vực là gì?
   Tất cả các loài đều cho tinh dầu; 60,61% làm thuốc; 51,52% lấy gỗ; 36,36% cây ăn được; 15,15% làm cảnh và có tanin. Ví dụ, Bạch đàn trắng dùng làm thuốc trị bệnh hô hấp, Ổi dùng chữa viêm ruột.

4. Yếu tố địa lý ảnh hưởng như thế nào đến phân bố họ Sim?
   Các loài chủ yếu thuộc yếu tố nhiệt đới châu Á (42,43%), phù hợp với khí hậu nhiệt đới gió mùa của vùng. Ngoài ra, có các loài đặc hữu và cận đặc hữu Việt Nam, phản ánh tính đặc thù sinh học của khu vực.

5. Làm thế nào để bảo tồn và phát triển bền vững họ Sim tại khu vực nghiên cứu?
   Cần xây dựng kế hoạch bảo tồn các loài đặc hữu, kiểm soát khai thác tài nguyên, phát triển mô hình trồng cây kinh tế, đồng thời nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ đa dạng sinh học.

Kết luận

• Xác định 33 loài họ Sim thuộc 9 chi tại khu vực phía Nam Thanh Hóa - Bắc Nghệ An, chi Syzygium chiếm ưu thế với 48,49% số loài.
• Đa dạng dạng thân chủ yếu là cây thân gỗ nhỏ (39,39%), phản ánh sự thích nghi sinh thái đa dạng.
• Yếu tố địa lý chủ yếu là nhiệt đới châu Á (42,43%) và đặc hữu Việt Nam (18,18%), thể hiện tính đặc thù sinh học vùng.
• Tất cả các loài đều có giá trị sử dụng, đặc biệt nhóm cây cho tinh dầu chiếm 100%, nhóm làm thuốc chiếm 60,61%.
• Đề xuất nghiên cứu chuyên sâu về tinh dầu, bảo tồn đa dạng sinh học, phát triển mô hình kinh tế và nâng cao nhận thức cộng đồng trong 2-5 năm tới.

Luận văn cung cấp cơ sở khoa học quan trọng cho việc bảo tồn và phát triển bền vững tài nguyên họ Sim tại khu vực nghiên cứu. Các nhà quản lý, nhà nghiên cứu và doanh nghiệp được khuyến khích áp dụng kết quả để thúc đẩy phát triển kinh tế sinh thái.