Tổng quan nghiên cứu

Thị trường chứng khoán (TTCK) Việt Nam đã trải qua hơn hai thập kỷ phát triển với nhiều bước tiến quan trọng, trở thành kênh huy động vốn dài hạn thiết yếu cho nền kinh tế. Tính đến năm 2018, TTCK Việt Nam có 1.553 doanh nghiệp niêm yết với vốn hóa đạt khoảng 3,96 triệu tỷ đồng, tương đương 71,6% GDP, tăng trưởng vượt bậc so với thời kỳ đầu chỉ có 2 doanh nghiệp niêm yết và vốn hóa 986 tỷ đồng năm 2000. Thanh khoản thị trường cũng cải thiện mạnh với giá trị giao dịch bình quân đạt 6.500 tỷ đồng/phiên, tăng 29% so với năm trước. Số lượng tài khoản giao dịch đạt gần 2,2 triệu, trong đó có hơn 28 nghìn tài khoản của nhà đầu tư nước ngoài.

Tuy nhiên, TTCK Việt Nam hiện vẫn được MSCI xếp vào nhóm thị trường cận biên (Frontier market), chưa đạt tiêu chuẩn để trở thành thị trường mới nổi (Emerging market). Mục tiêu nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam nhằm thu hút dòng vốn đầu tư nước ngoài ổn định hơn, nâng cao uy tín và vị thế quốc tế của thị trường tài chính trong nước. Nghiên cứu tập trung phân tích thực trạng, đánh giá các tiêu chí định lượng và định tính theo tiêu chuẩn MSCI giai đoạn 2015-2018, đồng thời so sánh kinh nghiệm nâng hạng của các thị trường tương đồng như Pakistan, Trung Quốc và Saudi Arabia.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm TTCK Việt Nam trong giai đoạn 2015-2018, với mục tiêu đề xuất các giải pháp khả thi nhằm nâng hạng thị trường đến năm 2020. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý và nhà đầu tư trong việc cải thiện các tiêu chí nâng hạng, góp phần thúc đẩy phát triển bền vững TTCK Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình về thị trường chứng khoán, phân loại và xếp hạng thị trường chứng khoán quốc tế. Ba tổ chức xếp hạng thị trường chứng khoán phổ biến gồm MSCI, S&P Dow Jones và FTSE được xem xét kỹ lưỡng, trong đó MSCI được lựa chọn làm trọng tâm do tiêu chí đánh giá mang tính định lượng và định tính sâu sắc, đồng thời có ảnh hưởng lớn đến dòng vốn đầu tư toàn cầu.

Ba khái niệm chính được làm rõ gồm:

  • Thị trường chứng khoán: Nơi diễn ra các giao dịch mua bán chứng khoán, bao gồm thị trường sơ cấp và thứ cấp, với các công cụ tài chính trung và dài hạn như cổ phiếu, trái phiếu.
  • Xếp hạng thị trường chứng khoán: Phân loại TTCK thành các nhóm phát triển, mới nổi, cận biên và không phân loại dựa trên tiêu chí về quy mô, thanh khoản, khả năng tiếp cận và khung thể chế.
  • Nâng hạng thị trường chứng khoán: Quá trình TTCK được các tổ chức quốc tế nâng cấp từ thị trường cận biên lên mới nổi hoặc phát triển, dựa trên bộ tiêu chí định lượng và định tính.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ các báo cáo, điều tra, số liệu của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, Trung tâm Lưu ký Chứng khoán, Sở Giao dịch Chứng khoán TP. Hồ Chí Minh và Hà Nội, cùng các công ty chứng khoán và tài liệu quốc tế.

Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Phương pháp so sánh, đối chiếu: So sánh tiêu chuẩn nâng hạng của Việt Nam với các thị trường đã được nâng hạng như Pakistan, Trung Quốc và Saudi Arabia để nhận diện điểm mạnh, điểm yếu.
  • Phương pháp phân tích định lượng và định tính: Đánh giá các tiêu chí về quy mô vốn hóa, thanh khoản, mức độ mở cửa cho nhà đầu tư nước ngoài, hiệu quả hệ thống vận hành, khung pháp lý và minh bạch thông tin.
  • Phương pháp suy luận logic: Từ lý thuyết đến khảo nghiệm thực tế, rút ra các vấn đề kinh tế và đề xuất giải pháp phù hợp với đặc thù TTCK Việt Nam.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ số liệu và báo cáo liên quan đến TTCK Việt Nam giai đoạn 2015-2018, với trọng tâm phân tích 18 tiêu chí định tính và các tiêu chí định lượng theo khung xếp hạng của MSCI.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tiêu chí định lượng vượt chuẩn: TTCK Việt Nam có 7 doanh nghiệp đáp ứng tiêu chuẩn quy mô vốn hóa tối thiểu 1,594 triệu USD, vốn hóa tự do 797 triệu USD và tỷ lệ giá trị giao dịch hàng năm (ATVR) trên 15%, vượt mức yêu cầu tối thiểu 3 doanh nghiệp của MSCI. Điều này cho thấy quy mô và thanh khoản thị trường đã đạt chuẩn thị trường mới nổi.

  2. Tiêu chí định tính còn nhiều hạn chế: Trong 18 tiêu chí định tính của MSCI, TTCK Việt Nam có đến 9 tiêu chí cần cải thiện, bao gồm giới hạn sở hữu nước ngoài (room), quyền bình đẳng cho nhà đầu tư nước ngoài, mức độ tự do hóa thị trường ngoại hối, hệ thống thanh toán bù trừ, khả năng chuyển nhượng và các quy định thị trường. So với các thị trường mới nổi trong khu vực, Việt Nam có số tiêu chí cần cải thiện nhiều nhất.

  3. Cải thiện khả quan trong một số tiêu chí định tính: Tiêu chí đăng ký đầu tư và mở tài khoản đã được nâng từ mức "cần cải thiện" lên "không có vấn đề lớn", thể hiện sự tiến bộ trong thủ tục hành chính và tiếp cận thị trường cho nhà đầu tư nước ngoài.

  4. So sánh với các thị trường đã nâng hạng: Pakistan chỉ cần cải thiện 3 tiêu chí định tính, Trung Quốc và Saudi Arabia cũng đã thực hiện nhiều cải tiến như nâng giới hạn sở hữu nước ngoài, áp dụng chuẩn mực kế toán quốc tế IFRS, cải thiện thanh khoản thị trường ngoại hối và hệ thống thanh toán bù trừ. Việt Nam cần học hỏi kinh nghiệm hợp nhất các sở giao dịch, nâng cao minh bạch thông tin và cải thiện khung pháp lý.

Thảo luận kết quả

Việc TTCK Việt Nam đã đáp ứng các tiêu chí định lượng cho thấy thị trường đã có quy mô và thanh khoản đủ lớn để thu hút nhà đầu tư quốc tế. Tuy nhiên, các tiêu chí định tính còn tồn tại nhiều hạn chế là nguyên nhân chính khiến Việt Nam chưa được nâng hạng lên thị trường mới nổi. Những hạn chế này chủ yếu liên quan đến khung pháp lý, quyền lợi nhà đầu tư nước ngoài, khả năng chuyển vốn và minh bạch thông tin.

So với các thị trường như Pakistan hay Trung Quốc, Việt Nam cần đẩy mạnh cải cách để nâng cao tính công bằng, minh bạch và hiệu quả vận hành thị trường. Việc cải thiện các tiêu chí này không chỉ giúp nâng hạng mà còn tăng cường niềm tin của nhà đầu tư, giảm chi phí giao dịch và rủi ro đầu tư.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh số tiêu chí định tính cần cải thiện giữa Việt Nam và các thị trường đã nâng hạng, cũng như bảng tổng hợp các tiêu chí định lượng đã đạt và chưa đạt. Điều này giúp minh họa rõ ràng khoảng cách và tiến trình cải thiện của TTCK Việt Nam.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao giới hạn sở hữu nước ngoài (room): Đề xuất điều chỉnh tăng tỷ lệ sở hữu nước ngoài trong các ngành nghề trọng yếu, tạo điều kiện cho nhà đầu tư nước ngoài tiếp cận thị trường dễ dàng hơn. Mục tiêu đạt mức tương đương các thị trường mới nổi trong vòng 1-2 năm, do UBCKNN phối hợp với Bộ Tài chính thực hiện.

  2. Cải thiện khung pháp lý và quyền bình đẳng cho nhà đầu tư nước ngoài: Xây dựng và hoàn thiện các quy định bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư nước ngoài, đảm bảo quyền biểu quyết và tiếp cận thông tin minh bạch bằng tiếng Anh. Thời gian thực hiện trong 1 năm, do Bộ Tư pháp và UBCKNN chủ trì.

  3. Phát triển hệ thống thanh toán, bù trừ và lưu ký hiện đại: Đầu tư nâng cấp công nghệ, áp dụng nguyên tắc thanh toán DVP (Delivery Versus Payment), rút ngắn chu kỳ thanh toán xuống T+2 hoặc thấp hơn, giảm thiểu rủi ro giao dịch. Kế hoạch triển khai trong 2 năm, do Sở Giao dịch Chứng khoán và Trung tâm Lưu ký phối hợp thực hiện.

  4. Tăng cường minh bạch thông tin và công bố báo cáo bằng tiếng Anh: Khuyến khích doanh nghiệp niêm yết công bố báo cáo tài chính, báo cáo thường niên và các thông tin quan trọng bằng tiếng Anh để nâng cao khả năng tiếp cận của nhà đầu tư quốc tế. Thời gian thực hiện 1 năm, do UBCKNN và các doanh nghiệp phối hợp.

  5. Đẩy mạnh tự do hóa thị trường ngoại hối và luân chuyển vốn: Cải thiện thanh khoản thị trường ngoại hối, mở rộng các kênh chuyển đổi tiền tệ, giảm thiểu các hạn chế về chuyển vốn ra vào thị trường. Mục tiêu đạt mức tự do hóa tương đương các thị trường mới nổi trong 3 năm, do Ngân hàng Nhà nước và Bộ Tài chính phối hợp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về chứng khoán và tài chính: UBCKNN, Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước có thể sử dụng luận văn để xây dựng chính sách, hoàn thiện khung pháp lý và kế hoạch nâng hạng TTCK Việt Nam.

  2. Các nhà đầu tư trong và ngoài nước: Giúp hiểu rõ về thực trạng, cơ hội và thách thức của TTCK Việt Nam, từ đó đưa ra quyết định đầu tư chính xác và hiệu quả hơn.

  3. Các tổ chức nghiên cứu và đào tạo về tài chính – ngân hàng: Cung cấp tài liệu tham khảo chuyên sâu về phân loại và nâng hạng thị trường chứng khoán, phục vụ giảng dạy và nghiên cứu khoa học.

  4. Doanh nghiệp niêm yết và công ty chứng khoán: Hỗ trợ nhận diện các yêu cầu về minh bạch thông tin, quản trị doanh nghiệp và cải thiện chất lượng dịch vụ để đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế, nâng cao uy tín trên thị trường.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao TTCK Việt Nam chưa được nâng hạng lên thị trường mới nổi?
    Việt Nam chưa đáp ứng đầy đủ các tiêu chí định tính của MSCI, đặc biệt là giới hạn sở hữu nước ngoài, quyền bình đẳng cho nhà đầu tư nước ngoài, hệ thống thanh toán và minh bạch thông tin. Những yếu tố này ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng thu hút và giữ chân dòng vốn đầu tư quốc tế.

  2. Việc nâng hạng TTCK có lợi ích gì cho nền kinh tế Việt Nam?
    Nâng hạng giúp thu hút dòng vốn đầu tư nước ngoài ổn định và lớn hơn, tăng thanh khoản và quy mô thị trường, nâng cao uy tín quốc tế, đồng thời thúc đẩy cải cách pháp lý và minh bạch, góp phần phát triển kinh tế bền vững.

  3. Các tổ chức xếp hạng thị trường chứng khoán dựa trên tiêu chí nào để phân loại?
    Các tổ chức như MSCI, S&P Dow Jones và FTSE sử dụng tiêu chí định lượng về quy mô, thanh khoản, thu nhập quốc dân và tiêu chí định tính về khả năng tiếp cận thị trường, khung pháp lý, minh bạch thông tin, quyền lợi nhà đầu tư và hiệu quả vận hành thị trường.

  4. Việt Nam có thể học hỏi gì từ các thị trường đã nâng hạng như Pakistan hay Trung Quốc?
    Việt Nam cần hợp nhất các sở giao dịch chứng khoán, nâng cao minh bạch thông tin, áp dụng chuẩn mực kế toán quốc tế, cải thiện hệ thống thanh toán bù trừ, tăng giới hạn sở hữu nước ngoài và tạo môi trường đầu tư bình đẳng, minh bạch.

  5. Thời gian dự kiến để Việt Nam được nâng hạng lên thị trường mới nổi là bao lâu?
    Theo kế hoạch và các giải pháp đề xuất, Việt Nam có thể đạt được mục tiêu nâng hạng trong khoảng thời gian đến năm 2020, tùy thuộc vào tốc độ cải thiện các tiêu chí định tính và sự phối hợp hiệu quả của các cơ quan quản lý.

Kết luận

  • TTCK Việt Nam đã đạt tiêu chuẩn định lượng của thị trường mới nổi với quy mô vốn hóa và thanh khoản vượt mức yêu cầu.
  • Tuy nhiên, còn nhiều tiêu chí định tính cần cải thiện, đặc biệt về quyền lợi nhà đầu tư nước ngoài, minh bạch thông tin và hệ thống vận hành.
  • Kinh nghiệm từ các thị trường đã nâng hạng cho thấy vai trò quan trọng của cải cách pháp lý, nâng cao minh bạch và mở cửa thị trường.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào nâng giới hạn sở hữu nước ngoài, hoàn thiện khung pháp lý, phát triển hệ thống thanh toán và tăng cường minh bạch thông tin.
  • Việc thực hiện đồng bộ các giải pháp này sẽ giúp Việt Nam nâng hạng TTCK lên thị trường mới nổi trong thời gian tới, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý cần khẩn trương triển khai các giải pháp cải thiện tiêu chí định tính, đồng thời tăng cường phối hợp với doanh nghiệp và nhà đầu tư để nâng cao chất lượng thị trường. Đầu tư vào công nghệ và đào tạo nhân lực cũng là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả vận hành TTCK Việt Nam.