I. Nâng cao kỹ năng giao tiếp trong Ngữ văn THPT Vai trò và Thực trạng
Bài viết tập trung vào việc nâng cao kỹ năng giao tiếp cho học sinh thông qua hoạt động nói và viết trong chương trình Ngữ văn THPT. Hiện nay, chất lượng giáo dục đang là vấn đề bức thiết. Nghị quyết 29-NQ/TW nhấn mạnh đổi mới toàn diện giáo dục, hướng tới nâng cao chất lượng đào tạo. Tuy nhiên, việc dạy Ngữ văn, đặc biệt là phần tiếng Việt, vẫn còn nặng về lý thuyết, nhẹ thực hành. Nhiều học sinh gặp khó khăn trong việc vận dụng kiến thức vào giao tiếp thực tế. Họ gặp khó khăn trong việc nói chuyện lưu loát, viết văn hay, và thiếu tự tin giao tiếp. Họ sử dụng từ ngữ tùy tiện, câu văn sai, ảnh hưởng đến khả năng tư duy và đọc hiểu văn bản. Việc dạy tiếng Việt cần phải hướng tới giao tiếp hiệu quả, biến nó thành công cụ hữu ích trong cuộc sống.
1.1. Cơ sở lý luận
Phát triển năng lực giao tiếp là mục tiêu quan trọng của giáo dục hiện đại. Nhiều chương trình tiếng mẹ đẻ trên thế giới đều lấy giao tiếp làm trọng tâm, chú trọng cả bốn kỹ năng nghe, nói, đọc, viết. Chương trình Ngữ văn THPT cũng hướng tới việc hình thành và phát triển năng lực giao tiếp thông qua các hoạt động ngôn ngữ. TS Đỗ Ngọc Thống nhấn mạnh mục tiêu môn học là giúp học sinh phát triển năng lực giao tiếp đa phương thức, góp phần phát triển vốn tri thức của người có văn hóa. Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đề cao việc phát triển phẩm chất và năng lực, trong đó kỹ năng nói và viết là yếu tố quyết định năng lực ngôn ngữ. Giao tiếp tích cực trong lớp học là cần thiết. Giao tiếp trong học tập cần được chú trọng.
1.2. Cơ sở thực tiễn
Thực tế khảo sát cho thấy việc dạy tiếng Việt chưa chú trọng đến rèn luyện kỹ năng giao tiếp. Nhiều giờ dạy mang tính “độc diễn”, học sinh ít có cơ hội thuyết trình, trình bày, và phát biểu. Kỹ năng trình bày và diễn đạt của học sinh còn yếu, họ lúng túng khi nói chuyện lưu loát, viết câu sai, lập luận thiếu chặt chẽ. Học sinh thiếu tự tin giao tiếp, ngại phát biểu trước đám đông. Việc kiểm tra đánh giá thường tập trung vào kiến thức lý thuyết, chưa đánh giá kỹ năng giao tiếp một cách toàn diện. Học sinh xem tiếng Việt là “bài phụ”, không nhận thức được tầm quan trọng của việc rèn luyện kỹ năng nói và kỹ năng viết. Giải pháp nâng cao kỹ năng giao tiếp cần được quan tâm.
II. Phương pháp và biện pháp tu tập nâng cao kỹ năng giao tiếp
Để khắc phục thực trạng trên, cần áp dụng các phương pháp và biện pháp tu tập phù hợp. Giáo viên cần nắm vững cấu trúc nội dung chương trình SGK Ngữ văn, đặc biệt là phần tiếng Việt. Họ cần xác định rõ các kiểu bài, từ đó thiết kế bài học hướng tới phát triển kỹ năng giao tiếp. Cần chuyển từ phương pháp dạy học truyền thống sang phương pháp tương tác, tạo điều kiện cho học sinh rèn luyện kỹ năng nói và kỹ năng viết thông qua các hoạt động thực hành. Việc xây dựng bài nói và xây dựng bài viết cần được hướng dẫn cụ thể, từ việc lựa chọn đề tài, lập dàn ý, đến việc sử dụng ngôn ngữ chính xác và hiệu quả. Cần có các bài tập đa dạng, bài tập Ngữ văn, bài kiểm tra Ngữ văn, phù hợp với trình độ của học sinh. Ngữ pháp tiếng Việt và từ vựng tiếng Việt cần được ôn luyện thường xuyên.
2.1. Phương pháp dạy học tích cực
Áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như: học nhóm, thảo luận, thuyết trình, tranh luận… để tạo môi trường giao tiếp tự nhiên cho học sinh. Thiết kế các hoạt động giao tiếp phi ngôn ngữ để hỗ trợ giao tiếp. Tổ chức các hoạt động ngoại khóa, trò chơi, nhằm rèn luyện kỹ năng giao tiếp trong các tình huống thực tiễn. Rèn luyện kỹ năng thuyết phục và kỹ năng lắng nghe là cần thiết. Phát triển toàn diện các kỹ năng nghe, nói, đọc, viết. Phân tích văn bản và tác phẩm văn học để học hỏi cách diễn đạt. Tập làm văn, thuyết minh, miêu tả, biểu cảm là những hình thức giúp học sinh rèn luyện kỹ năng viết.
2.2. Đánh giá kỹ năng giao tiếp
Đánh giá kỹ năng giao tiếp cần đa dạng, không chỉ dựa trên bài viết mà cần kết hợp với các hình thức đánh giá khác như quan sát, phỏng vấn, đánh giá sản phẩm. Cần chú trọng đánh giá cả nội dung và hình thức trình bày, diễn đạt. Đánh giá kỹ năng giao tiếp cần phản ánh đúng thực trạng và giúp học sinh nhận thức được điểm mạnh, điểm yếu của mình để tự điều chỉnh. Giáo án Ngữ văn cần thiết kế bài học sao cho đánh giá kỹ năng được tích hợp trong quá trình học tập. Giáo dục kỹ năng sống và giáo dục kỹ năng mềm có vai trò quan trọng. Phương pháp thực nghiệm sư phạm có thể được áp dụng để đánh giá hiệu quả của các biện pháp can thiệp.
III. Kết luận và kiến nghị
Nâng cao kỹ năng giao tiếp cho học sinh là mục tiêu quan trọng của giáo dục Ngữ văn THPT. Việc dạy tiếng Việt cần hướng tới giao tiếp hiệu quả, trang bị cho học sinh các kỹ năng cần thiết để thành công trong cuộc sống. Giáo viên cần đổi mới phương pháp dạy học, áp dụng các biện pháp tu tập tích cực, chú trọng đánh giá đa dạng. Nhà trường cần tạo điều kiện, môi trường thuận lợi để học sinh rèn luyện kỹ năng giao tiếp. Chương trình Ngữ văn THPT cần được điều chỉnh để phù hợp với xu thế phát triển của giáo dục hiện đại. Sách giáo khoa Ngữ văn cũng cần cập nhật các bài học, bài tập phù hợp để giúp học sinh rèn luyện kỹ năng giao tiếp hiệu quả.
