Tổng quan nghiên cứu

Đột quỵ não là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và tàn tật trên toàn cầu, với khoảng 15 triệu người mắc mới mỗi năm, trong đó một phần ba tử vong và nhiều người còn lại chịu di chứng vận động nghiêm trọng. Tại Việt Nam, đột quỵ não chiếm tỷ lệ tử vong cao, khoảng 21,7% tổng số ca tử vong, với tỷ lệ tàn tật sau đột quỵ cũng rất lớn, gây gánh nặng cho gia đình và xã hội. Phục hồi chức năng vận động cho người bệnh đột quỵ đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu tàn tật và nâng cao chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên, kiến thức và kỹ năng thực hành phục hồi chức năng của người chăm sóc chính (NCSC) cho người bệnh đột quỵ còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả phục hồi.

Nghiên cứu được thực hiện tại Bệnh viện Y Dược cổ truyền và Phục hồi chức năng tỉnh Phú Thọ trong năm 2020 nhằm: (1) Mô tả thực trạng kiến thức và thực hành về phục hồi chức năng vận động của NCSC người bệnh đột quỵ; (2) Đánh giá sự thay đổi kiến thức và thực hành sau can thiệp giáo dục sức khỏe. Đối tượng nghiên cứu là 50 NCSC của người bệnh đột quỵ có liệt vận động nửa người đang điều trị tại bệnh viện. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao năng lực chăm sóc, góp phần cải thiện kết quả phục hồi chức năng vận động cho người bệnh đột quỵ, đồng thời giảm thiểu gánh nặng xã hội và chi phí điều trị.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết phục hồi chức năng sau đột quỵ: Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), phục hồi chức năng là tập hợp các biện pháp nhằm hỗ trợ người bệnh khôi phục hoặc duy trì chức năng tối ưu trong tương tác với môi trường. Phục hồi chức năng vận động tập trung vào cải thiện khả năng vận động, giảm thiểu tàn tật và tăng cường độc lập trong sinh hoạt hàng ngày.

  • Mô hình can thiệp giáo dục sức khỏe: Can thiệp nhằm nâng cao kiến thức và kỹ năng thực hành của NCSC thông qua truyền thông, hướng dẫn trực tiếp và thực hành mẫu các bài tập phục hồi chức năng vận động.

Các khái niệm chính bao gồm: phục hồi chức năng vận động, người chăm sóc chính, kiến thức về phục hồi chức năng, kỹ năng thực hành phục hồi chức năng, và các tư thế vận động đúng cho người bệnh đột quỵ.

Phương pháp nghiên cứu

  • Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu can thiệp một nhóm có so sánh trước và sau.

  • Đối tượng nghiên cứu: 50 người chăm sóc chính của người bệnh đột quỵ có liệt vận động nửa người, đang điều trị tại Bệnh viện Y Dược cổ truyền và Phục hồi chức năng tỉnh Phú Thọ.

  • Phương pháp chọn mẫu: Chọn mẫu toàn bộ các NCSC đáp ứng tiêu chuẩn trong thời gian nghiên cứu.

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập qua phỏng vấn trực tiếp và quan sát thực hành tại ba thời điểm: trước can thiệp (T1), ngay sau can thiệp (T2), và trước khi ra viện (T3).

  • Chương trình can thiệp: Giáo dục sức khỏe với tài liệu phát tay, tờ rơi, hướng dẫn trực tiếp và làm mẫu các bài tập phục hồi chức năng vận động trong khoảng 45-60 phút.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm SPSS 20 để xử lý số liệu, tính tỷ lệ phần trăm, điểm trung bình, và kiểm định thống kê so sánh trước và sau can thiệp.

  • Timeline nghiên cứu: Thực hiện từ tháng 1 đến tháng 5 năm 2020, với đánh giá kiến thức và thực hành tại ba thời điểm đã nêu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng kiến thức về phục hồi chức năng vận động của NCSC trước can thiệp: Điểm trung bình kiến thức là 5,88 ± 2,41 trên thang 14 điểm, với 38% NCSC có kiến thức đạt. Chỉ 44% trả lời đúng về thời điểm tiến hành phục hồi chức năng, 40% biết số lần tập mỗi động tác, và 24% biết quan sát sắc thái người bệnh khi tập.

  2. Thay đổi kiến thức sau can thiệp: Điểm trung bình kiến thức tăng lên 7,48 ± 2,43 ngay sau can thiệp (T2) và 9,18 ± 2,83 trước khi ra viện (T3), với tỷ lệ NCSC có kiến thức đạt tăng lên 64% và 76% tương ứng (p < 0,001). Tỷ lệ trả lời đúng về thời điểm tiến hành phục hồi chức năng tăng từ 44% lên 88% ở T3.

  3. Thực trạng kỹ năng thực hành trước can thiệp: Điểm trung bình thực hành là 8,96 ± 2,30 trên thang 23 điểm, với chỉ 10% NCSC thực hành đạt. Các kỹ thuật như chăm sóc tư thế nằm ngửa, nghiêng bên liệt, lăn sang bên lành, tập vận động khớp nhỏ đều có tỷ lệ thực hiện đúng thấp (dưới 50%).

  4. Thay đổi kỹ năng thực hành sau can thiệp: Điểm trung bình thực hành tăng lên 12,78 ± 2,18 tại T2 và 15,68 ± 3,04 tại T3, với tỷ lệ thực hành đạt tăng từ 10% lên 62% và 84% (p < 0,001). Ví dụ, thực hành chăm sóc tư thế nằm ngửa đúng ≥ 2 bước tăng từ 34% lên 96% tại T3; thực hành lăn sang bên liệt đúng ≥ 2 bước tăng từ 62% lên 90%.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy kiến thức và kỹ năng thực hành phục hồi chức năng vận động của NCSC còn nhiều hạn chế trước can thiệp, tương tự các nghiên cứu trong và ngoài nước. Sau can thiệp giáo dục sức khỏe, sự cải thiện rõ rệt về cả kiến thức và thực hành được ghi nhận, chứng tỏ hiệu quả của chương trình can thiệp. Nguyên nhân hạn chế ban đầu có thể do thiếu tài liệu hướng dẫn cụ thể, nhận thức chưa đầy đủ về tầm quan trọng của phục hồi chức năng, và thiếu kỹ năng thực hành bài bản.

So sánh với các nghiên cứu khác, tỷ lệ cải thiện kiến thức và kỹ năng sau can thiệp tương đồng với các nghiên cứu tại Mỹ và Nhật Bản, khẳng định vai trò thiết yếu của giáo dục sức khỏe cho người chăm sóc chính. Việc nâng cao năng lực này không chỉ giúp người bệnh phục hồi tốt hơn mà còn giảm thiểu biến chứng và gánh nặng xã hội.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện sự tăng điểm trung bình kiến thức và thực hành qua ba thời điểm, cùng bảng so sánh tỷ lệ trả lời đúng các nội dung kiến thức và thực hành kỹ thuật phục hồi chức năng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức các chương trình giáo dục sức khỏe định kỳ cho người chăm sóc chính nhằm nâng cao kiến thức và kỹ năng phục hồi chức năng vận động cho người bệnh đột quỵ, với mục tiêu tăng tỷ lệ NCSC có kiến thức và thực hành đạt trên 80% trong vòng 6 tháng tới. Chủ thể thực hiện: Bệnh viện và các trung tâm phục hồi chức năng.

  2. Phát triển tài liệu hướng dẫn chi tiết, dễ hiểu và có minh họa cụ thể về các bài tập phục hồi chức năng vận động, tư thế chăm sóc người bệnh, để NCSC có thể tự học và thực hành tại nhà. Thời gian hoàn thiện tài liệu trong 3 tháng, do Bộ Y tế phối hợp với các chuyên gia điều dưỡng và phục hồi chức năng thực hiện.

  3. Đào tạo và nâng cao năng lực cho đội ngũ điều dưỡng và kỹ thuật viên phục hồi chức năng về kỹ năng truyền đạt, hướng dẫn và hỗ trợ người chăm sóc chính, đảm bảo chất lượng can thiệp giáo dục. Thời gian đào tạo trong 6 tháng, do các trường đại học và bệnh viện phối hợp tổ chức.

  4. Xây dựng hệ thống theo dõi, đánh giá và hỗ trợ người chăm sóc chính sau khi người bệnh ra viện, bao gồm tư vấn qua điện thoại, thăm khám tại nhà và nhóm hỗ trợ cộng đồng, nhằm duy trì và nâng cao hiệu quả phục hồi chức năng vận động. Thời gian triển khai trong 12 tháng, do bệnh viện và trung tâm y tế địa phương phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhân viên y tế và điều dưỡng tại các bệnh viện và trung tâm phục hồi chức năng: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng chương trình đào tạo, nâng cao năng lực hướng dẫn phục hồi chức năng cho người chăm sóc chính.

  2. Người chăm sóc chính của người bệnh đột quỵ: Tài liệu giúp hiểu rõ tầm quan trọng của phục hồi chức năng vận động, cách thực hiện các bài tập và chăm sóc đúng kỹ thuật, từ đó nâng cao hiệu quả phục hồi cho người bệnh.

  3. Nhà quản lý y tế và các cơ quan hoạch định chính sách: Cung cấp dữ liệu thực tiễn về nhu cầu đào tạo và hỗ trợ người chăm sóc chính, làm cơ sở để xây dựng các chính sách y tế cộng đồng và chương trình chăm sóc sau xuất viện.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành điều dưỡng, phục hồi chức năng: Nghiên cứu là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu can thiệp giáo dục sức khỏe, cũng như các kết quả thực nghiệm về thay đổi kiến thức và kỹ năng thực hành phục hồi chức năng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao người chăm sóc chính cần có kiến thức về phục hồi chức năng vận động cho người bệnh đột quỵ?
    Kiến thức giúp người chăm sóc thực hiện đúng các bài tập và tư thế, giảm biến chứng, tăng khả năng phục hồi vận động và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh. Ví dụ, nghiên cứu cho thấy tỷ lệ phục hồi vận động tăng khi người chăm sóc có kỹ năng tốt.

  2. Chương trình can thiệp giáo dục sức khỏe được thực hiện như thế nào?
    Chương trình bao gồm phát tài liệu hướng dẫn, hướng dẫn trực tiếp và làm mẫu các bài tập phục hồi chức năng vận động trong khoảng 45-60 phút, kèm theo đánh giá kiến thức và thực hành trước và sau can thiệp.

  3. Hiệu quả của can thiệp giáo dục được đánh giá ra sao?
    Hiệu quả được đánh giá qua điểm trung bình kiến thức và thực hành của người chăm sóc chính tại ba thời điểm: trước can thiệp, ngay sau can thiệp và trước khi ra viện. Kết quả cho thấy điểm trung bình kiến thức tăng từ 5,88 lên 9,18 và thực hành từ 8,96 lên 15,68, với sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,001).

  4. Người chăm sóc chính thường gặp khó khăn gì khi thực hiện phục hồi chức năng cho người bệnh?
    Khó khăn bao gồm thiếu kiến thức về thời điểm và cách thức tập luyện, thiếu kỹ năng thực hành đúng các bài tập, và thiếu tài liệu hướng dẫn cụ thể. Điều này dẫn đến việc phục hồi chức năng không hiệu quả và tăng nguy cơ biến chứng.

  5. Làm thế nào để duy trì và nâng cao kỹ năng phục hồi chức năng sau khi người bệnh ra viện?
    Cần có hệ thống hỗ trợ liên tục như tư vấn qua điện thoại, thăm khám tại nhà, nhóm hỗ trợ cộng đồng và các chương trình đào tạo bổ sung cho người chăm sóc chính. Việc này giúp củng cố kiến thức, kỹ năng và khuyến khích thực hành đúng cách lâu dài.

Kết luận

  • Kiến thức và kỹ năng thực hành phục hồi chức năng vận động của người chăm sóc chính người bệnh đột quỵ tại Bệnh viện Y Dược cổ truyền và Phục hồi chức năng tỉnh Phú Thọ còn nhiều hạn chế trước can thiệp.
  • Can thiệp giáo dục sức khỏe đã cải thiện rõ rệt điểm trung bình kiến thức (từ 5,88 lên 9,18) và thực hành (từ 8,96 lên 15,68) với ý nghĩa thống kê cao (p < 0,001).
  • Tỷ lệ người chăm sóc có kiến thức và thực hành đạt tăng đáng kể, lần lượt đạt 76% và 84% trước khi ra viện.
  • Nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của giáo dục sức khỏe trong nâng cao năng lực chăm sóc phục hồi chức năng vận động cho người bệnh đột quỵ.
  • Đề xuất triển khai các chương trình đào tạo, phát triển tài liệu hướng dẫn và hệ thống hỗ trợ liên tục nhằm duy trì hiệu quả phục hồi chức năng sau xuất viện.

Hành động tiếp theo: Các cơ sở y tế và nhà quản lý cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất để nâng cao chất lượng chăm sóc phục hồi chức năng cho người bệnh đột quỵ, góp phần giảm thiểu tàn tật và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh và gia đình.